|
kichkina (pakana) ka ktus o ‘sadi.
D asht zonasida qadim da k o lplab yashagan b a ’zi hayvonlar, c h u -
n o n c h i antilopa, yovvoyi ot (ta rp an ), bizon, yovvoyi buqa (tu r) h o zir
y o ‘q qilingan. H o z ir d ash t zonasida s a y g ‘oq, bayboqsug‘ur, chipor
yumronqoziq, kichik yumronqoziq, katta qo ‘shoyoq, sassiqko ‘zan, dasht
dala sichqoni, qushlardan tuvaloq, bizg‘aldoq, tum a, qoraqush, burgut,
chovli, t o ‘rg ‘ay, bedana, sudralib y u ru vchilardan dasht qora iloni,
dasht kichik kaltakesagi u chraydi. M ongoliya d ash tla rid a mongoliya
sug'uri, davuriya, yum ronqoziq, mongoliya dala sichqoni, mongoliya
to ‘r g ‘ayi, mongoliya kaltakesagi yashaydi.
Janubiy yarim sharda haqiqiy dasht zonasi y o ‘q hisobi. Lekin La-
Plata daryosining o ‘ng sohillarida ,,Orol“ holda dashtga xos landshaft
lar u ch rab , ularni
p a m p a
yoki
p a m p a s
deb atashadi. U larn in g k o ‘p
qism i sh o ‘rxo k lard an iborat. Eng m uhim o ‘sim liklari kaval, chayir,
tariq hisoblanadi.
C h a l a c h o 4! z o n a s i
dasht zonasi bilan c h o ‘l zonasi orasidagi o ‘tkin-
chi zona hisoblanib, o ‘z ichiga Rossiyaning Bolga daryosidan Irtish-
g acha b o ‘lgan q ism ini, 0 ‘rta O siyo va M arkaziy O siyoni, S him oliy
A m erikada P lato preriyasining G ‘arbiy qism ini, Jan u b iy A m erikada
P atagoniyaning b ir qism ini oladi.
S him oliy yarim shardagi c h a la c h o ‘l zo nasida eng sovuq oyning
o ‘rtacha harorati —4 —16° ga yetsa, eng issiq oyniki 22 — 25°. Janubiy
A m erikada esa eng sovuq oyning o ‘rtacha haro rati + 4 + 5 ° , issiq
oyniki esa 1 0 — 18°. Yillik yog‘in m iqdori 150 — 400 m m . D aryo
turlari u n c h a zich em as, suvlari kam b o ‘lib, b ah o rd a y om g‘ir va q or
suvlaridan to ‘yinib toshib oqsa, yozda suvi ju d a ozayib qoladi. К о ‘liar
kam b o ‘lib, suvlari s h o ‘rtang.
Z o n an in g asosiy tu p ro g ‘i shim oliy qism ida to ‘q kashtan, jan u b iy
qismida och kashtan. Shuningdek, sho‘rxoklar, botqoqliklar ham mavjud.
C h a la c h o ‘1 zonasining kashtan tuproqli yerlarida shuvoq, sho'ra,
betaga, tukli chalov, patsim on chalov, marza, q u m liklarda chiy, daryo
vodiylarida tol, oq terak, yovvoyi jiy d a , s h o ‘rxok yerlarda s h o ‘ra,
qora shuvoq, burgan, oq shuvoq o ‘sadi. B ahorda esa lola, ayiqtovon,
qo ‘ng ‘irbosh, boychechak, bizon о ‘ti, Patagoniyada yastiqsim on doim iy
yashil b u tala r o ‘sadi.
Asosiy hayvonlari yumronqoziq, qum q o ‘shoyoq, tuvaloq, saygbq,
bo ‘rsuq, tulki, bo ‘ri, dasht sassiqko ‘zani, qumsichqon, olaxurjun, malla
quyon, qushlardan qora to ‘rg‘ay, kabcat, sudralib yuruvchilardan yumaloq
boshli kaltakesak, agama kaltakesagi, о ‘qilon, toshbaqalar hisoblanadi.
C h o ‘1 z o n a s i
o ‘z ichiga S him oliy A m erikadagi K a tta havzani,
0 ‘rta O siyoning tekislik qism ini, M arkaziy O siyoni (T ak lam ak o n ,
Beyshan, A lashan) oladi. 0 ‘rtacha m intaqaning c h o ‘l zonasi Janubiy
yarim sharda uchram aydi.
186
Z o n an in g eng sovuq oyining o ‘rtacha harorati 0 — 15°, eng issiq
oyiniki 22 — 32°. Lekin eng issiq (m utlaq m aksim um ) harorat yozda
+50° ga yetadi; q u m liklar yuzasi esa +80° gacha qiziydi. B inobarin,
quyosh uzoq vaqt yoritib, isitib tu radi, chunki c h o ‘llarda bulutsiz
k u n lar k o ‘p b o ‘lib, b ir yilda quyosh 3000 soatgacha yoritib turadi.
N a tija d a c h o ‘llarning bir kv sm yuzasiga yiliga quyosh 1 4 0 — 150
kilokaloriya issiq sochadi. O qibatda y o g in g a nisbatan (yillik yog1 in
m iqdori 75 — 250 m m ) m um kin b o ig a n bugManish 10 m artagacha
(2000 m m ) ortiq. Bu esa, o ‘z navbatida, tu p ro q -o ‘sim lik qatlam i
xususiyatiga ta ’sir etadi. BugManishning ko ‘pligi tufayli tup ro q d a har
xil tu zla r yigMlib qoladi, o ‘sim liklari esa issiq va qurg‘oqchilikka
moslashgan.
ChoM zo nasida q u m lik lar va u bilan bogMiq relyef shakllari —
barxanlar, q u m m arzalari, taqirlar, sh o ‘rxoklar, quruq o ‘zanlar (uz-
boylar) m avjud.
ChoM zonasining asosiy tuproqlari q o ‘ngMr, su r-q o ‘ngMr va b o ‘z
tu p ro q la rd ir. Bu tu p ro q lar orasida oMloq, botqoq-oM loq, sh o ‘rxok,
ta q ir kabi tu p ro q la r ham uchraydi.
ChoM zonasida o ‘sim liklar qurg'oqchilikka m oslashgan boMib,
barglari sertuk, ildizlari uzun (yantoqning ildizi 20 m chuqurlikkacha
tushadi). ChoMlar bah o rd a efem er va efem eroid o ‘simliklari (qiyoq,
Download Do'stlaringiz bilan baham: |
