Rivojlantirish institu ti

Yer sharidagi  suvning  miqdori
7
-  
jadval
Suv  turlari
Suv  m iqdori, 
m ing  km 3
U m um iy suv  m iqdoriga 
nisbatan, 
%
um um iy
m iqdori
chuchuk
suv
D unyo okeani
13380000
96,5
—
Yer osti  suvlari
23400
1,7
—
Shundan  chuchuk  suvlar
10530
0,76
30,1
T uproq  tarkibidagi  nam lik
16,5
0,001
0,05
M uzlik  va doim iy q o rlar
24064
1,74
68,7
K o‘p   yillik  m uzlik yerlardagi 
suv
300
0,022
0,86
K o‘l  suvlari
176,4
0,013
—
Shundan  chuchuk  suvlar
91,0
0,007
0,26
ShoT  suvlar
85,4
0,006
-
Botqoqlikdagi  suvlar
11,5
0,0008
0,03
D aryo suvlari
2,1
0,0002
0,006
Atm osferadagi  suv  bug‘lari
12,9
0,001
0,04
T irik  organizm lardagi  suvlar
1,1
0,0001
0,003
U m um iy suv  m iqdori
1385984,6
100,0
—
C huchuk suvning  um um iy 
m iqdori
35029,2
2
100
suv  hajm i  1  m lrd.  338  m ln.  km 3,  o ‘rtach a  chuqurligi  3,7  km .  Eng 
ch u q u r  yeri  (M a ria n a   b o tig ‘i)  11022  m etrni  tashkil  etadi.  D u n y o  
okeanini  m ateriklar k atta qism larga — okeanlarga boNib turadi.  D e ­
m ak,  D u n y o   o k ean in in g   m aterik lar  orasida  joylashgan  ju d a   k atta 
qism i  okean 
deb  atalad i.  D u n y o   ok ean i  t o ‘rt  okean g a  T in c h , 
A tlantika,  H ind va Shim oliy  M uz okeanlariga b o iin a d i1.
'B a ’zi  o lim lar  A n tarktida  bilan  A m erika,  Afrika,  A vstraliyaning  janubiy 
qismi orasidagi  hududlarni  beshinchi —  Janubiy okeanga ajratm oqda,  buni  hozir 
ham m a  tan  olm oqda.
122

---

Okeanlaming materik ichkarisiga yorib kirgan qismi  dengiz  deyiladi. 
D unyo okeanida 67 ta dengiz, m aterik ichkarisida 2 ta (Kaspiy va Oral) 
d engizlar ajratilgan.  D engizlar uch turga b o ‘linadi.  O kean  suvining 
bir  qism i  m aterik  ichkarisiga  yorib  kirsa  va  okean  bilan  b o ‘g ‘ozlar 
orqali ajralib tursa,  ichki  dengizlar hosil boMadi.  Q ora,  Baltika, Azov 
dengizlari  ichki dengizlardir.  O kean suvi  quruqlik ichiga biroz yorib 
kirib,  u n d a n   o ro lla r  orqali  ajralib  tursa,  tashqi  dengizlar  deyiladi 
(Barens,  Bering,Yapon, Oxota dengizlari).  Materildar orasida joylashgan 
dengizlar  esa  o ‘rta  dengizlar  d eb  yuritiladi  ( 0 ‘rta  dengiz,  Karib 
dengizi,  Qizil dengiz va boshqalar).
D unyo okeani sayyoram izning eng m uhim  m anbayi sifatida „oke­
an — atm osfera — quruqlik — okean“  nom li harakatining o ‘zaro alo- 
qadorlik tizim ining vujudga kelishida asosiy vazifani bajaradi.  C h u n ­
ki  quyosh  nuri  ta ’sirida  Y er  yuzasidan  har  yili  520  m ing  km 3  yoki 
1015  m m  suv b u g ‘ga aylanib (520  m ing km 3  nam ning 85 foizi okean 
yuzasiga  t o ‘g‘ri  kelad i),  atm osferaga  koM ariladi,  so ‘ngra  yogMn 
tariqasida yana Y er yuzasiga tushadi  (30-  rasm ).
Y er yuzasiga tushayotgan  520  m ing km 3  nam ning bir qism i yana 
bug‘ga aylanib atmosferaga koMarilsa, bir qismi quruqlik yuzasiga tushib, 
daryolam i, yer osti suvini to ‘yintiradi. Q uruqlik yuzasiga tushgan nam  
daryolar orqali dengiz — okeanlaiga quyiladi. Yerga shimilgan suv m a ’­
lum  vaqt oMgach yana bug‘ga aylanib ketadi.
Y er yuzasida suvning aylanib yurishi uch turga boMinadi.  N am lik 
okean  ustiga  tushib,  yana  bugManib  ketsa,  suvning  kichik  aylanishi 
vujudga  keladi.  M a ’lum   hududga  yog‘gan  yogMnning  bir  qism i  shu 
yerda bug‘ga aylanadi, b ir qism i daryolarga qo ‘shiladi va yerga singib 
ketsa,  materik  ichkarisidagi  suv  aylanishi  deyiladi.  Suvning  kichik 
aylanishi bilan  m aterik ichkarisidagi suvning aylanib yurishi q o ‘shilsa,