|
1214 yili SHayx Zayniddinga atab solingan yodgorlik Arxeologik
tekshirishlarga ko'ra, yodgorlik yonida joy-lashgan chillaxona XII — XIII
asrlarga, maqbara o'rnida bo'lgan xonakoh, XIV asrga oid. Maqbara devorlari asosi
XVI asrda qurilgan, tepasi va peshtoqi XIX asr oxiri va XX asr boshlaridata'mir
qilingan. YOdgorlik peshtoq — gumbazli cho'zinchoq maqbara — xonakohlar
tipiga mansub. CHortoq xonakohning to'rt tomonida eshiklar ochilgan. Tashqi
gumbaz baland asosga o'rnatilgan. YOg'och darvozaga ustaning nomi —
«Mirshaxob Abdumo'min o'gli» o'yib yozilgan. Darvoza tepasidagi deraza o'rnida
yog'och panjara saqlanib qolgan. XIII — XIV asrlarda maqbara atrofida qabriston
vujudga kelgan.
SHayx Xovand Tohur maqbarasi
Bu nodir maqbara Navoiy shoh ko'chasida joylashgan me'moriy
yodgorliklardan biri. Maqbara shayx Umar Bog'istoniyning o'g'li — SHayx
Xovand Taxurga atab solingan. XV asrda yashagan nufuzli ruhoniy Xo'ja Axror
SHayx Xovond Tahurning avlodi bo'lgan. Mavjud yodgorlik XV asrga oid ko'hna
maqbara poydevori ustiga XVIII — XIX asrlarda qurilgan; bunda
Movarounnahrda XIV asr oxiridan rivojlangan ikki xonali bo'ylama maqbara —
kompleks tarxlari saqlab qolingan. G'arbdan sharqqa yo'nalgan o'q bo'ylab bino
yuzasidan sal chiqib turuvchi kichik peshtoq, ziyoratxona, so'ng go'rxona
joylashgan. Xonalar gumbazlar bilan yopilgan; go'rxona gumbazi qo'shqavat
bo'lib, 12 qirrali asosga o'rnatilgan; ziyoratxona me'morchiligi o'ziga xos xonakoh
bo'lib, sakkiz ravoqdan iborat. Darchalardagi koshinkor panjaralar saqlanib qolgan.
Maqbara yupqa chorsi pishiq g'ishtdan terilgan.
Qaldirg'ochbiy maqbarasi
BO' maqbara XV asrning 1- yarmida qurilgan me'morchilik yodgorligi bo'lib,
SHayx Xovandi Taxur maqbarasidan shimolroqda. Maqbarani kim qurganligi va
unga kim dafn qilinganligi noma'lum. Rivoyatga ko'ra, bu erga Qaldirg'ochbiy
ismli nufuzli a'yon, boshqa bir rivoyatda Qaldirg'ochbibi ismli kifchoq malikasi
dafn etilgan. Maqbaraga janubiy tomondagi peshtoqsiz taxmonsimon ravoqdan
kiriladi. Xona chortoq bo'lib, tort tomonidagi taxmonlar orasida kichik hujralar va
g'ishtdan ishlangan aylanma zina joylashgan. Beshta ravoq gajaklari pastak, bu
uslub Toshkent maqbaralariga xos. Maqbara devorlari to'rtburchak pishiq g'ishtdan
terilgan. Maqbaraning 12 qirrali tashqi gumbazi 1970 yilita'mir qilingan.
Kaffoli SHoshiy maqbarasi
Bu me'moriy obyda Zarqaynar ko'chasida Hazrati Imom (Xastimom) nomi
bilan mashhur bo'lgan imom Abu Bakir Muxdmmad ibn Ali ibn Ismoil al-Kaffol
ash-SHoshiyga atab qurilgan. Dastlabki maqbara saqlanmagan. Kaffol SHoshiy
maqbarasi me'mor G'ulom Husayn tomonidan 1541 — 1542 yillarda qurilgan.
eshik tepasidagi kitoba va gumbazning pastki qismidagi yozuvlar saqlangan.
Maqbara tarxi chortoq bo'lib, o'rtadagi katta xona qo'sh qavat gumbaz bilan
yopilgan. Maqbara burchaklarida ikki va uch qavatli sakkiz yoqli va to'rtburchak
hujralar bor. Katta xonaning uch tomoni peshtoqli Maqbaraning janubiy
tomonidan qadimgi qabrli hovliga chiqiladi. Maqbaraning tashqi tomonlari
bezaksiz. Maqbara 1960 yilda ta'mirlangan.
Статья V. Hazrat imom kompleksi
O'z davrining o'qimishli kishilaridan biri bo'lgan imom, Abu Bakr
Muhdmmad ibn Ali ibn Ismoil al-Kaffol al-SHoshiy (904 —976)ning qabri asos
qilinib bunyod etilgan obida. Qabr va uning atrofida vujudga kelgan qabriston
hamda me'morchilik yodgorliklari kompleksi (Kaykovus bog'i bilan birga) Hazrati
imom nomi bilan ataladi. Dastlab, XVI asrning 30- yillarida ikkita maqbara
qurilgan,
kattasi
Toshkentning
shayboniylar
sulolasidan
bo'lgan
Xoni
Suyunchxo'jaxon maqbarasi, deb taxmin qilinadi. XVI asrning 50- yillarida bu
binolar Barakxon madrasasi me'morchilik yodgorliklari tarkibiga qo'shilgan. O'sha
davrda Hazrati imom qabri ustida Kaffol SHoshiy maqbarasi buntyod etilgan. XVI
asr oxirlarida uning qarshisida «Qo'sh» uslubida Kaffol SHoshiyning' avlodi,
Boboxoji maqbarasi qurilgan (bu bino 1939 yili buzib tashlangan). XVI asrda
Xastimom kompleksida sayrg'oh bog' bo'lgan (asriy chynorlar, qayrag'och va
boshqa daraxtlar, hovuz va ayvonlar mavjud edi), xalq sayillari o'tkazilgan. XIX
asr o'rtalarida Barakxon madrasasi ro'parasida Namozgoh, (tillashayx), Mo'yi
muborak madrasasi, Jome masjidi (saqlanmagan) qurilgan. XX asr boshlarida 6
ustunli 12 gumbazli Tillashayx masjidi qayta qurilgan. Hazrati imom kompleksida
Movarounnahr musulmonlari idorasi joylashgan.
SHunday qilib, biz Toshkent shahri va vohasidagi toponimlarni ilmiy asosda,
tarixiy hujjatlar, manbalarga suyanib, turli-tuman nomlarning bir guruhininggina
tarixini o'rganib chiqishga muvaffaq bo'ldik. Agar sizlar ham o'z jonajon
maktabingiz, kolxoz, sovxozingiz, qishloq va rayoningiz hududidagi nomlarning
kelib chiqishi bilan qiziqsangiz mana shunday toponimik ma'lumotlarga ega
bo'lasiz. Bu esa jonajon o'lka tarixini o'rganishda, uni sevishda, olgan bilimla-
ringizni chuqurlashtirish va rivojlantirishda, ijodiy izlanishingizda sizga yaqindan
yordam beradi.
3.
Buxoro, Qashqadaryo va Surxondaryo viloyatlari toponimikasini o'rganish
Do'stlaringiz bilan baham: |
