III. MODUL BO‘YICHA SOATLAR TAQSIMOTI

Fan tarixi, rivojlanishi va insonlar hayotida tutgan o‘rni, ilmiy o‘rganishnitexnik asbob – anjomlari ularning tuzilishi, ishlash qoidalari, hayotnig paydo bo‘lishi haqida g‘oyalar, mikroskoplarning turlari ularning tuzilishi, ulardan foydalanish va ishlatish haqida ma‘lumot berish.

Hujayra nazariyasi, prokariotlar va eukariotlarning qiyosiy o‘xshashligi va farqi, o‘rganishning sitokimyoviy usullari, mikroblar bilan bog‘liq turli kasalliklar, ularga qarshi kurashish, viruslar tuzilishi va ularni o‘rganish usullari.

Hujayralarni, viruslarni, bakteriyalarni, irsiy omillarini o‘xshashligi va farqini tushuntirish.

Hujayra shakliga ega bо’lmagan tuzilmalar. Viruslar va virosporalar tuzilishi,tarkibi va funksiyalari, kо’payishi tarqalishini o‘rganish.

Turli kassaliklar keltirib chiqaruvchi vakillari. Onkogen viruslar. DNK va RNKirsiyatiga ega bо’lgan viruslar. Faglar va lizogen bakteriyalar haqida bilimlarga ega bo‘lish.

Mikoplazma va ularning tuzilishi tarkibi va xossalari. Mikroplazmalar tuzilishi va sistematikada tutgan o‘rni.

Hujayra tarkibi, strukturasi va funksiyasi. Sitoplazmaning struktura komponentlari.Sitoplazmatik matriks. Umumiy va xususiy orgonoidlar. Kiritmalar bilan tanishish.

Organoidlarning tuzilishi va funksiyasi. Silliq endoplazmatik tо’r. G’adir-budur endoplazmatik tо’r ni o‘rganish.

Ribosoma, polisoma. Ularning strukturasi va funksiyasi haqida bilimlar berish

Mitoxondriya, uni tuzilish, funksiyasi. Goldji kompleksini tushuntirish.

Hujayra markazi (sentrosoma) va mikronaychalar. Plastidalar, tarkibi, tuzilishi, funksiyasi.

Xromosoma, tuzilishi va tarkibi. Odam kariotipi. Xujayra ochiq sistema sifatida. Energiya va moddalar almashinuvi. Informasion oqim. DNK va RNK.

Oqsil biosintezi. Transkripsiya, translyasiy. Genetik kod.

Molekulyar biologiyani mazmuni va soxasi. Mitotik sikl, xayotiy sikl. Xujayrani bo‘linishi. Amitoz. Mitoz. Sitokenez. Kariokinez.Endomitoz. Politeniy.

Ko‘p xujayrali xayvonlarni vegetativ ko‘payishi. Jinsiy ko‘payish. Konyagasiy.Gametalarni xosil bo‘lishi.

Rivojlanish biologiyasi organizmlarning sitologik va gistologik tuzilishi, hujayra xillari, hujayraning bo’linish turlari, embrional taqqiyot qonuniyatlarini tushuntirish orqali talabalarning tirik mavjudolarga nisbatan ilmiy dunyoqarashini shakllantirish, ularning tabiatga, tirik organizmlarga mеhr-muhabbat his – tuyg’usini rivojlantirishdan iborat.

Fanning vazifasi – talabalarga hayvonlar hujayrasi, to’qimalari, organlari va organizmi tuzilishi hamda funktsiyasi, hayvonlarning ko’payishi, rivojlanishi, hayot kеchirishi to’g’risidagi bilim va ko’nikmalarni shakllantirish; ularning organizmda kеchadigan jarayonlar to’g’risida ijodiy fikrlash, hujayra, to’qima va embrional taraqqiyot jarayonlari aks etgan rasm va mikroprеparatlarni “o’qish” va gistologik prеparatlar tayyorlash malakalarini rivojlantirishdan iborat.

Rejalashtirilgan o‘quv natijalari:- hujayra xillarini, tuzilishini, bo‘linish usullarini, hujayrada kechadigan biokimyoviy va fiziologik jarayonlarni, gametogenez va urug‘lanish jarayonini, embrional taraqqiyot bosqichlarini, to‘qimalarxillari,tuzilishiva funktsiyalari haqidagi tasavvurga ega bo’lishidan iborat.

Fanni o’qitishdan maqsad: – fani talabalarni nazariy bilimlar, amaliy ko’nikmalar, o‘simlik va hayvonlarning sitologik va gistologik tuzilishi, embrional taqqiyoti qonuniyatlarini tushuntirish orqali talabalarning tirik mavjudolarga nisbatan ilmiy dunyoqarashini shakllantirish, ularning tabiatga, tirik organizmlarga mehr-muhabbat his – tuyg‘usini rivojlantirishdan iborat.

Fanning biologik talimni rivojlantirishdagi o’rni: Rivojlanish biologiyasi fani organizmlardagi hujayra va to’qima darajasidagi tuzilmalarning hayotiy jarayonlarini o’rganib, biologiya faniga oid bilimlar inson uchun zarur bo‘lgan, xalqxo‘jaligining deyarli hamma sohalarda qo‘llaniladi.

Talaba:

- atlas yordamida hujayra, to‘qima va embrional taraqqiyot bosqichlarini aniqlash, hayvon hujayralari va to‘qimalarini klassifikatsiya qilish, laboratoriya mashg‘ulotlarida ish daftari yuritishni bilishi va ulardan foydalana olishi;

- sitologik va gistologik tajriba olib borish, laboratoriya sharoitida to‘qima va organlaridan vaqtinchalik va doimiy gistologik mikropreparatlar tayyorlash, mikroskop bilan ishlash va doimiy mikropreparatlarni izohlash ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak.

II.Ta’lim natijalari (Learning Outcomes)

№	Ta’lim natijalari	O‘qitish usullari	Baholash usullari
1	Rivojlanish biologiyasi biologiya fanining eng muhim sohalaridan biri bо‘lib, u tirik organizmlar qanday tuzilgan va kimyoviy moddalardan tashkil topganligini va ular hayotiy jarayonlarda qanday о‘zgarishini tekshiradi. Sitologiya biologiya bilan gistologiya, kimyoni, tibbiyotni, genetika va boshqa fanlarni bir-biriga bog‘lovchi oraliq fan hisoblanadi. Ma’lumki, biologiya hayot paydo bо‘lishi va rivojlanishi qonuniyatlarini, hayotiy hodisalarni о‘rganadi. Hayotiy hodisalar esa faqat kimyo va fizika qonunlari asosida tushuntiriladi. Sitologiya fani tirik organizmlarda kechadigan kimyoviy jarayonlarni ana shu qonunlar yordamida о‘rganadi.	Ma’ruza, grafik organayzerlar, TMI (Research, FAQ, Test)	Test
2	Jamoada ishlash, kasbga oid mustaqil va tanqidiy fikrlash, muloqat madaniyat va xulosa chiqarish ko‘nikmalariga ega bo‘ladi	Amaliy mashg‘ulot Activity	Darslardagi faolligi
3	Fan topshiriqlarini vaqtida bajarish, jamlash va taqdim etish ko‘nikmalariga ega bo‘lish	Q/A, chart, Link, Rewiev, Swot	Portifolio
4	Rivojlanish biologiyasi fani chuqur bilish, o‘simlik va hayvonlarning sitologik va gistologik tuzilishi, embrional taraqqiyoti qonuniyatlarini tushuish, biologiya faniga oid bilimlar inson uchun zarur bo‘lgan, xalq xo‘jaligining deyarli hamma sohalarda qo‘llanilishini anglashi, tirik mavjudolarga nisbatan ilmiy dunyoqarashini shakllantirish, ularning tabiatga, tirik organizmlarga mehr-muhabbat his – tuyg‘usini uyg’otadi.	TMI	Taqdimot, muhokama
5	Berilgan mavzu bo‘yicha ma’lumotlarni izlab topish, taqdimot tayyorlash va uni o‘tkazish ko‘nikmalariga ega bo‘ladi.	Ma’ruza, amaliy. TMI	Taqdimot

III. MODUL BO‘YICHA SOATLAR TAQSIMOTI:

№	MODULLAR 95: 5=100	Tinglovchining o‘quv yuklamasi, soat
		Xammasi	Auditoriya o‘quv yuklamasi			Mustaqiltayyorgarlik
			Jami	Jumla
				Nazariy	Amaliy mashg‘ulot	O‘RTMI	TMI
	Mavzular va ularning mazmuni
1	2	3	4	5	6	7	8
1-Modul. Organizmlarning ko‘payishi		18	8	4	4	6	4
1.1	Gistologiya fani predmeti, tarixi va o’rganish metodlari. Gametogenez, gametalar tuzilishi, boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi. Gistologiya fanining ahamiyati hamda biologik fanlar o’rtasida tutgan o’rni. Gistologiya fanining qisqacha tarixi.	8	4	2	2	2	2
1.2	Urug’lanish, maydalanish va gasrulyatsiya. O’q organlar va daslabki organlar	10	4	2	2	4	2
2-Modul. To’qimalarning ta’rifi. To’qimali strukturalar		57	22	10	12	16	19
2.1	To’qimalarning ta’rifi. Epiteliy to’qimasi. Ko’p qavatli va bezli epiteliy	12	4	2	2	4	4
2.2	Biriktiruvchi to’qima. Qon va limfa	10	4	2	2	2	4
2.3	Asl biriktiruvchi to’qimalar. Tog’ay, suyak to’qimasi.	11	4	2	2	4	3
2.4	Muskul to’qimasi	14	6	2	4	4	4
2.5	Nerv to’qimasi. Neyrogliya	10	4	2	2	2	4
	JAMI	75	30	14	16	22	23

IV. ASOSIY NAZARIY QISM (MA’RUZA MASHG‘ULOTLARI)

IV.I. FAN TARKIBIGA QUYIDAGI MAVZULAR KIRADI:
1-Modul. Organizmlarning ko‘payishi

1-Mavzu. Gistologiya fani predmeti, tarixi va o’rganish metodlari. Gametogenez, gametalar tuzilishiBoshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi. Gistologiya fanining ahamiyati hamda biologik fanlar o’rtasida tutgan o’rni. Gistologiya fanining qisqacha tarixi.

Gistologiya fani rivojlanishining asosiy davrlari, Gistologiya va embriologiya asoslari fanida eksprimental yo’nalish va uning hozirgi kun ahvoli. Gistologiya fanining istiqbollari va vazifalari. Tirik organizmlarda ko’payish xillari. Gametogenez va gametalarning tuzilishi. Spermatozoidning ultramikroskopik tuzilishi va har xil hayvonlarda urug’ hujayrasi shaklining xilma-xiligi. Tuxum hujayrasining tuzilishi. Tuxum qobiqlari. Tuxum hujayrasining sariqlik moddasining miqdoriga va tsitoplazmada tarqalishiga qarabklassifikatsiyasi. Graaf pufakchasini hosil bo’lishi.

Tashqi va ichki urug’lanish hayvonlarda urchish jarayonlarining xilma-xilligi. Maydalanish xillari to’liq va chala maydalanish. egatchalar xillari. Blastulaning tuzulishi. Blastula xillari: tseloblastula, amfiblastula, periblastula, diskoblastula va marula haqida tushunchalar. Gastrulyatsiya xillari. Lantsetnikda gastrulyatsiya jarayoni. Gastrulaning xillari. Lantsetnikda, baliqlarda, amfibiyalarda, qushlarda va sut emizuvchilarda gastrulyatsiya jarayoni.Qushlar tuxumidagi embrional disk, qushlarda genzen tugunchasining hosil bo’lishi. Qushlarda gastrulyatsiyaning borishi, qushlarda o’q organlarining hosil bo’lishi. Sut emizuvchilarda gastruliyatsiyaning o’ziga xos xususiyatlari.

To’qimalarfilogenezi va ontogenezi, klassifikatsiyasi. Bir qavatli epiteliy. epiteliy to’qimasining tuzilishi, funktsiyasi, kelibchiqishi, regeneratsiyasi. epiteliy to’qimasining klassifikatsiyasi. Bir qavatli yassi,kubsimon, tsilindrik va ko’p qavatli epiteliy to’qimalari tuzilishi va funktsiyasi.

Muguzlanmaydigan va muguzlanadigan epiteliyning tuzilish qavatlari va

funktsiyalari, klassifikatsiyasi. Bir hujayrali va ko’p hujayrali, oddiy va murakkabbezlar.

Ichki muhit to’qimalari tavsifi va tasnifi, funktsiyalari. Mezenxima, uning

hosil bo’lishi. Qon plazmasi va shaklli elementlari, ularning tuzilishi va funktsiyasi. Leykotsitlarning xilma -xilligi va ahamiyati. embrion va voyaga etgan organizmda qon hosil bo’lishi. Limfatik sistemaning shaklli elementlari va himoya funktsiyasi.

5- Mavzu. Asl biriktiruvchi to’qimalar. Tog’ay va suyak to’qimasi

G’ovak biriktiruvchi to’qima, tuzilishi, tarkibi va xillari elastik, kollogen va

retukulyar tolalarning tuzilishi. Zich tolali biriktiruvchi to’qimalar. Retekulyar,yog’, pigment to’qimalar tuzilishi va funktsiyasi. Zich tolali shakllanmagan va zich tolali shakllangan biriktiruvchi to’qimalar. Paylar, fatssiyalar va terining tursimon qavati va elastik membranalar. Tog’aylar tuzilishining o’xshashligi va farqlari. Tog’ay to’qimasining yoshga qarab o’zgarishi. Dag’al tolali va palastinkasimon suyak to’qimasi. Osteoblast va osteotsit hujayralar tuzilishining suyak to’qimasining oraliq moddasi. Suyak usti pardasi va uning ahamiyati. Suyak to’qimasining yoshga qarab o’zgarishi.

6- Mavzu. Muskul to’qimasi

Ko’ndalang targ’il muskul to’qimasi. Muskul to’qimasining umumiy tavsifi

va klassifikatsiyasi. Skelet muskul tolalarining hosil bo’lishi. Ko’ndalang targ’il muskul to’qimasining ulьtramikroskopik tuzilishi. To’qima T-sistemasi, muskul tolalarining paylar bilan o’zaro munosabati. Muskullarning qisqarish mexanizmi. Ko’ndalang targ’il muskullarning rivojlanishi va regeneratsiyasi.Yurak va silliq muskul to’qimasi. Yurak muskul to’qimasining morfologik va funktsional xususiyatlari, ultramikroskopik tuzilishi. Yurak muskul to’qimasini ko’ndalang targ’il muskul to’qimasidan farqi. Silliq muskul to’qimasining tuzilishi, funktsional xususiyatlari.

7- Mavzu. Nerv to’qimasi. Neyrogliya

Nerv to’qimasining umumiy tavsifi. Neyronlar va ularning klassifikatsiyasi.

Fanni o’zlashtirish natijasida talaba:

• 
  hujayra xillarini, tuzilishini, bo’linish usullarini, hujayrada kеchadigan biokimyoviy va fiziologik jarayonlarni, gamеtogеnеz va urug’lanish jarayonini, embrional taraqqiyot bosqichlarini, to’qimalar xillari, tuzilishi va funktsiyalari, to’qimalarning kеlib chiqishi hamda o’zaro farqini, normal va patologik holatda hujayra hamda to’qimalarda boradigan o’zgarishlar haqida tasavvurga va bilimga ega bo’lishi;
  
• 
  atlas yordamida hujayra, to’qima va embrional taraqqiyot bosqichlarini aniqlash, jayvon hujayralari va to’qimalarini klassifikatsiya ?ilish, laboratoriya mashg’ulotlarida ish yuritish ko’nikmasiga ega bo’lishi;
  
• 
  tsitologik va gistologik tajriba olib borish, laboratoriya sharoitida to’qima va organlaridan vaqtinchalik va doimiy gistologik mikroprеparatlar tayyorlash, mikroskop bilan ishlash va doimiy mikroprеparatlarni taniy olish hamda izohlash malakasiga ega bo’lishi kеrak.