Rivojlangan xorijiy mamlakatlarda qishloq xo’jaligini rivojlanish bosqichlari

CHORVACHILIK SOHASIDA RIVOJLANGAN DAVLATLARR YUTUQLARINI AMALIYOTGA TADBIQ QILISH
3.1. Chorvachilik sohasida Yevropa davlatlari tajribasi
Chorvachilik tarmog‘i bir qancha Yevropa mamlakatlari iqtisodiyotiga muhim hissa qo‘shmoqda. Evropadagi etakchi chorvachilik ishlab chiqaruvchilari Frantsiya, Germaniya, Ispaniya, Italiya va Buyuk Britaniyadir.
Bu mamlakatlarning chorvachilik sohasidagi tajribasi iqlim, topografiya va madaniy afzalliklar kabi bir qancha omillarga qarab farq qiladi. Biroq, ba'zi umumiy mavzularni aniqlash mumkin.
Yevropa davlatlarining chorvachilik sohasidagi tajribasi mamlakat va chorvachilik turiga qarab farq qiladi. Biroq, ba'zi umumiy mavzular va tendentsiyalarni aniqlash mumkin:
1. Hayvonlar farovonligi: Evropa mamlakatlarida hayvonlarning farovonligiga oid qat'iy qonun va qoidalar mavjud va chorva mollarini insonparvar sharoitlarda saqlashni ta'minlash majburiyatini oladi. Bu dunyoning boshqa qismlariga qaraganda Evropada hayvonlar farovonligining yuqori standartlariga olib keldi.
2. Atrof-muhit muammolari: Yevropa mamlakatlari chorvachilikning atrof-muhitga ta'sirini tobora ko'proq anglab yetmoqda va bu ta'sirni yumshatish uchun choralar ko'rmoqda. Masalan, ko‘plab mamlakatlar barqaror dehqonchilik amaliyotidan foydalanishni, chorvachilikda antibiotiklar va boshqa kimyoviy moddalardan foydalanishni kamaytirishni, qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishni rag‘batlantirishni targ‘ib qilmoqda.
3. Iqtisodiy ahamiyati: Chorvachilik sektori Yevropa iqtisodiyotining muhim qismidir, ayniqsa qishloq joylarida. Ko'pgina Evropa mamlakatlarida chorvachilik sanoatini qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish bo'yicha siyosat va dasturlar mavjud, masalan, fermerlar uchun subsidiyalar va chorva salomatligi va mahsuldorligini yaxshilash uchun tadqiqot dasturlari.
4. Mahalliy va mintaqaviy xilma-xillik: Evropaning turli mintaqalarida chorvachilik sohasida sezilarli farqlar mavjud. Masalan, sut chorvachiligi Shimoliy Yevropada, qoʻy va echkichilik Oʻrta yer dengizi mamlakatlarida koʻproq tarqalgan. Bu xilma-xillikni boqilayotgan chorvachilikning turli zotlari, ishlab chiqarilayotgan mahsulot turlari va turli hududlarda chorvachilik bilan bog‘liq madaniy an’analarda ko‘rish mumkin.
Umuman olganda, Yevropa davlatlarining chorvachilik sohasidagi tajribasi hayvonlar farovonligi, ekologik barqarorlik va iqtisodiy rivojlanishga sodiqlik, mintaqaviy va mahalliy xilma-xillikning ahamiyatini tan olish bilan ajralib turadi.
Yevropa mamlakatlari hayvonlarning farovonligini yaxshilash, atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish va samaradorlikni oshirish uchun chorvachilik sohasida turli muvaffaqiyatli amaliyotlarni amalga oshirdi. Mana bir nechta misollar:
1. Precision Chorvachilik Farming (PLF) texnologiyasidan foydalanish - PLF texnologiyasi hayvonlarning salomatligi, xatti-harakatlari va mahsuldorligini kuzatish uchun sensorlar va ma'lumotlar tahlilidan foydalanishni o'z ichiga oladi. Bu sog'liq uchun mumkin bo'lgan muammolarni erta aniqlash, antibiotiklardan foydalanishni kamaytirish va ozuqa samaradorligini oshirishga yordam beradi.
2. Hayvonlar farovonligi protokollari - Yevropa davlatlari hayvonlarga ularning hayoti davomida insoniy munosabatda bo'lishini ta'minlaydigan qat'iy hayvonlarni muhofaza qilish qoidalarini joriy qildilar. Ushbu qoidalar turar joy va transportdan tortib so'yish texnikasigacha bo'lgan hamma narsani qamrab oladi.
3. Ozuqani boshqarish - Chorvachilikda chiqindilarni minimallashtirish va ozuqadan foydalanishni optimallashtirish uchun ozuqani to'g'ri boshqarish muhim ahamiyatga ega. Yevropa davlatlari hayvonlarning o'sishi va sog'lig'ini saqlashlari uchun zarur bo'lgan ozuqa moddalarini olishlarini ta'minlash uchun nozik oziqlantirish tizimlari kabi texnologiyalarni o'zlashtirdilar.
4. Barqaror hayvonlar chiqindilarini boshqarish - Chorvachilik chiqindilari to'g'ri boshqarilmasa, muhim ekologik muammo bo'lishi mumkin. Evropa mamlakatlari go'ngning atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish uchun anaerob hazm qilish, kompostlash va biogaz ishlab chiqarish kabi barqaror go'ngni boshqarish amaliyotlarini qabul qildi.
5. Genetik selektsiya - Yevropa chorvachilik ishlab chiqaruvchilari ma'lum bir muhitda yaxshi ishlay oladigan, kamroq oziq-ovqat iste'mol qiladigan va kasalliklarga chidamli bo'lgan hayvonlarning genetik tanloviga e'tibor qaratmoqda. Bunday yondashuv hayvonlarning samarali ishlashini va hayvonot mahsulotlarining umumiy sifatini yaxshilashni ta'minlaydi.
Ushbu amaliyotlarni amalga oshirish orqali Yevropa davlatlari hayvonlar farovonligini yaxshilash, ularning atrof-muhitga ta'sirini kamaytirish va ishlab chiqaruvchilarning rentabelligini oshirish bilan birga barqaror chorvachilikni ta'minlashga muvaffaq bo'ldi.
Yevropa mamlakatlarida chorvachilik sohasi yillar davomida sezilarli darajada rivojlandi. Asosiy o'zgarishlardan ba'zilari:
1. Hayvonlar farovonligiga e'tiborning kuchayishi: hayvonlarning farovonligi haqida xabardorlik o'sib bormoqda va ko'plab Evropa mamlakatlari hayvonlarga insoniy munosabatda bo'lish va ularga mos yashash sharoitlarini ta'minlash uchun qonunchilik choralarini amalga oshirdilar.
2. Barqaror dehqonchilik amaliyotiga oʻtish: Barqaror dehqonchilik amaliyotiga oʻtish boʻldi, koʻplab fermerlar chorvachilikning atrof-muhitga taʼsirini kamaytiradigan, masalan, issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish va chiqindilarni minimallashtirish kabi texnologiyalar va amaliyotlarni oʻzlashtirmoqda.
3. Organik dehqonchilikning o'sishi: Evropada organik dehqonchilik tobora ommalashib bormoqda va ko'plab fermerlar organik chorvachilikka o'tishdi, bu esa kamroq sintetik materiallardan foydalanishni talab qiladi va tabiiy resurslardan foydalanishga urg'u beradi.
4. Sanoatning birlashishi: chorvachilik tarmog'i tobora konsolidatsiyalanib, yirik dehqonchilik operatsiyalari keng tarqalgan. Bu hayvonlarning farovonligi, atrof-muhitga ta'siri va kichik fermerlarga ta'siri haqida xavotirlarga olib keldi.
5. Yuqori sifatli va kuzatilishi mumkin bo'lgan mahsulotlarga talabning ortishi: Iste'molchilar oziq-ovqat tanlashda yanada oqilona bo'lib, organik go'sht va erkin tuxum kabi yuqori sifatli va kuzatilishi mumkin bo'lgan chorvachilik mahsulotlariga talab ortib bormoqda.
Chorvachilik sohasida Yevropa mamlakatlari duch keladigan asosiy muammolardan biri intensiv chorvachilikning atrof-muhitga ta'siri, ayniqsa issiqxona gazlari chiqindilari va suvning ifloslanishidir. Buni hal qilish uchun ko'plab mamlakatlar hayvonlarning farovonligi va chorvachilik operatsiyalari uchun atrof-muhit standartlari bo'yicha qattiqroq qoidalarni joriy qildilar.
Yana bir qiyinchilik - bu kasallikning tarqalishi va oziq-ovqat xavfsizligi bilan bog'liq muammolar. Evropa mamlakatlari oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlash uchun qat'iy tartibga solish va monitoring tizimlarini joriy qildi, shuningdek, chorva mollari populyatsiyasida kasallik tarqalishining oldini olish va nazorat qilish choralariga ega.
Yevropa chorvachilik sektori oldida turgan asosiy muammolardan biri iqtisodiy o'sishni ekologik barqarorlik bilan muvozanatlash zarurati hisoblanadi. Bu emissiyalarni kamaytirish, hayvonlarning farovonligini yaxshilash va barqaror qishloq xo'jaligini rivojlantirishga qaratilgan turli siyosat va tashabbuslarni amalga oshirishga olib keldi.
So'nggi yillarda, shuningdek, organik va erkin dehqonchilik amaliyotiga nisbatan ortib borayotgan tendentsiya kuzatildi. Bunga iste'molchilarning yuqori sifatli va ko'proq axloqiy ravishda ishlab chiqarilgan go'sht va sut mahsulotlariga bo'lgan talabi sabab bo'ldi.
Bundan tashqari, antibiotiklar va gormonlarsiz o'stirilgan hayvonlarning go'shtiga iste'molchilarning talabi ortib bormoqda, bu esa ishlab chiqarish usullari va etiketkalash talablarini o'zgartirishni talab qildi.
Yevropa mamlakatlaridagi chorvachilik sohasi COVID-19 pandemiyasining ta'minot zanjiri va iste'mol talabiga ta'siri kabi ba'zi muammolarga duch keldi. Bundan tashqari, hayvonlarning farovonligi, iqlim o'zgarishi va chorvachilikda antibiotiklardan foydalanish xavotirlari bor edi. Shu bilan birga, sektorda barqaror va ekologik toza amaliyotlarni targ'ib qilish bo'yicha harakatlar ham amalga oshirildi. Yevropa Ittifoqi issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish va chorvachilik sektoriga ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan barqaror qishloq xo'jaligini rivojlantirish maqsadlarini qo'ydi. Evropa Ittifoqi mamlakatlari ham chorvachilik sanoatini qo'llab-quvvatlash va tartibga solishga qaratilgan o'z siyosati va dasturlariga ega.
Umuman olganda, Yevropa davlatlari hayvonlar farovonligi, oziq-ovqat xavfsizligi va atrof-muhit muhofazasiga ustuvor ahamiyat beruvchi qoidalar va ilg‘or amaliyotlarni joriy etish orqali yanada barqaror va ekologik toza chorvachilik sektori yo‘lida ishlashda davom etmoqda.
Yevropa mamlakatlari tomonidan qo'llaniladigan turli muvaffaqiyatli chorvachilik tizimlari va amaliyotlari mavjud, ulardan ba'zilari:
1. Yaylovda chorvachilik ishlab chiqarish tizimi: Bu tizim chorva mollarini yilning issiq oylarida tabiiy yoki madaniy yaylovlarda, qishda esa qo‘shimcha ozuqa bilan boqishni nazarda tutadi. U odatda Irlandiya va Buyuk Britaniya kabi mamlakatlarda qo'llaniladi.
2. Chorvachilikning intensiv ishlab chiqarish tizimi: Bu tizim chorva mollarini yopiq inshootlarda saqlashni va ishlab chiqarish samaradorligini optimallashtirish uchun ularni yuqori darajada nazorat qilinadigan muhit bilan ta'minlashni o'z ichiga oladi. Odatda Niderlandiya va Daniya kabi mamlakatlarda qo'llaniladi.
3. Organik chorvachilik tizimi: Bu tizimda chorva mollari sintetik kimyoviy moddalar yoki dori vositalaridan foydalanmasdan va ochiq yaylovlarda boqiladi. Odatda Germaniya va Avstriya kabi mamlakatlarda qo'llaniladi.
4. Chorvachilikni o't bilan boqish tizimi: Bu tizimda chorva mollari faqat o't bilan oziqlanadi, bu tabiiy va barqaror oziqlanish manbai hisoblanadi. Ushbu tizim odatda Frantsiya va Ispaniya kabi mamlakatlarda qo'llaniladi.
5. Genetik selektsiya va naslchilik dasturlari: Ko'pgina Evropa mamlakatlarida chorva zotlarining ko'rsatkichlarini, xususan, ozuqa samaradorligi, o'sish sur'ati va go'sht sifatini yaxshilash uchun genetik seleksiya va naslchilik dasturlari ishlab chiqilgan. Bu dasturlar mahalliy sharoitga mos keladigan, yuqori sifatli, yuqori mahsuldor hayvonlarni yetishtirishda muvaffaqiyat qozondi.
Yevropa chorvachilik sektorining yana bir muhim jihati hukumatlar tomonidan turli darajadagi yordamdir. Frantsiya va Ispaniya kabi ba'zi mamlakatlar o'z fermerlariga subsidiyalar berish va qo'llab-quvvatlash an'analariga ega. Boshqa davlatlar, masalan, Buyuk Britaniya bozorga yo'naltirilgan yondashuvga o'tdi.
Chorvachilik sohasining o'sishi va rivojlanishini qo'llab-quvvatlash bo'yicha Yevropaning barcha mamlakatlari tomonidan amalga oshiriladigan yagona siyosat yo'q, chunki har bir mamlakatning o'ziga xos siyosati va strategiyasi mavjud. Biroq, chorvachilik sohasini qo'llab-quvvatlash uchun turli Yevropa mamlakatlarida amalga oshirilgan siyosatlarning ba'zi misollari:
1. Subsidiyalar va grantlar: Frantsiya, Ispaniya va Italiya kabi Yevropa Ittifoqi davlatlari fermerlarga chorvachilik, podani boshqarish va hayvonlar farovonligi kabi turli maqsadlar uchun subsidiyalar va grantlar shaklida moliyaviy yordam beradi.
2. Texnologiyani o'zlashtirishni rag'batlantirish: Ko'pgina Evropa mamlakatlari chorvachilikda yangi texnologiyalar va amaliyotlarni, masalan, nozik dehqonchilik va avtomatlashtirish va robototexnikadan foydalanishni rag'batlantiradigan siyosatni joriy qildi.
3. Kasallik tarqalishini nazorat qilish: Evropa mamlakatlarida chorvachilik va eksport bozorlariga ta'sir ko'rsatadigan hayvonlar kasalliklarining oldini olish va nazorat qilish bo'yicha qat'iy qoidalar mavjud. Daniya kabi davlatlar keng qamrovli kuzatuv va javob dasturlari orqali kasallik tarqalishini nazorat qilishda muvaffaqiyat qozondi.
4. Hayvonlar farovonligi standartlari: Evropa Ittifoqi barcha a'zo davlatlar uchun qonuniy ravishda majburiy bo'lgan hayvonlarning farovonligi bo'yicha qat'iy standartlarni o'rnatdi. Ushbu standartlar hayvonlarni tug'ilishdan so'yishgacha davolash, hayvonlarni tashish va uy-joy sharoitlarini qamrab oladi.
5. Barqaror chorvachilikni qo'llab-quvvatlash: Ko'pgina Evropa mamlakatlari iste'molchilarga bunday mahsulotlarni boshqalardan farqlashda yordam berish uchun sertifikatlash va etiketkalash sxemalari bilan organik va erkin dehqonchilik kabi barqaror chorvachilik amaliyotlarini rag'batlantiradigan siyosatni joriy qildi.
Bu yo’l bilan Yevropa davlatlari tomonidan amalga oshirilayotgan siyosatlar chorvachilikning barqaror va daromadli amaliyotini targʻib qilish, shu bilan birga hayvonlar farovonligi va aholi salomatligining eng yuqori standartlarini taʼminlashga qaratilgan.
Yevropa mamlakatlari atrof-muhitga ta'sirni kamaytirish va hayvonlar farovonligini yaxshilash uchun chorvachilik sohasida bir nechta barqaror amaliyotlarni amalga oshirdi. Ushbu amaliyotlarning ba'zilari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. Antibiotiklardan foydalanishni qisqartirish: Evropa antibiotiklarga chidamli bakteriyalar rivojlanishining oldini olish uchun chorvachilikda antibiotiklardan foydalanishni kamaytirish bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirdi.
2. Organik dehqonchilik: Organik dehqonchilik amaliyoti tabiiy o'g'itlardan foydalanadi va chorvachilikning atrof-muhitga ta'sirini kamaytiradigan sintetik kimyoviy moddalardan foydalanmaydi.
3. Hayvonlar farovonligi standartlari: Evropa mamlakatlarida hayvonlarning insoniy hayot sharoitida yashashini ta'minlaydigan chorva mollarini saqlash sharoitlarini tartibga soluvchi qat'iy hayvonlar farovonligi standartlari mavjud.
4. Barqaror ozuqa: Yevropa fermerlari uglerod izlarini kamaytirish uchun soyasiz va mahalliy o'lja kabi barqaror ozuqa manbalaridan tobora ko'proq foydalanmoqda.
5. Biogaz ishlab chiqarish: Ba'zi Evropa chorvachilik fermalari biogaz ishlab chiqarish tizimlariga sarmoya kiritdi, ular hayvonlarning chiqindilarini qayta tiklanadigan energiyaga aylantirib, chorva mollarini ko'paytirishning atrof-muhitga ta'sirini kamaytiradi.
Bular chorvachilik va atrof-muhit muammolarini muvozanatlash mumkinligini ko'rsatadigan Evropa chorvachilik sektorida joriy etilgan barqaror amaliyotlarning bir nechta misollari.
Go'sht, tuxum, sut va boshqa chorvachilik mahsulotlarini ishlab chiqarishni o'z ichiga olgan chorvachilik tarmog'i Evropa mamlakatlari iqtisodiyotiga katta hissa qo'shmoqda. Chorvachilik tarmog‘i Yevropa Ittifoqi (EI) iqtisodiyotidagi eng muhim tarmoqlardan biri bo‘lgan qishloq xo‘jaligiga katta hissa qo‘shmoqda.
Yevropada chorvachilik qishloq xo'jaligidagi odamlarni, jumladan, fermerlar, veterinarlar, oziq-ovqat bo'yicha texniklar va boshqalarni minglab ish o'rinlari bilan ta'minlaydi. Chorvachilik sohasi go‘sht, sut va tuxum kabi mahsulotlarni eksport qilish orqali ham fermerlar, ham kengroq iqtisodiyot uchun katta daromad keltirmoqda.
Qolaversa, chorvachilik tarmog‘i aholini oziq-ovqat bilan ta’minlashning muhim manbai bo‘lib, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash va turli xil oziq-ovqat turlarini taqdim etishga xizmat qiladi. Bu, shuningdek, qishloq joylarini barqaror boshqarish, an'anaviy landshaftlarni saqlash va biologik xilma-xillikni qo'llab-quvvatlashga hissa qo'shadi.
Umuman olganda, chorvachilik sektori Evropa iqtisodiyotida hal qiluvchi rol o'ynaydi, ish o'rinlari, daromadlar va oziq-ovqat xavfsizligini ta'minlaydi, shu bilan birga qishloq joylarini saqlash va biologik xilma-xillikni himoya qilishga hissa qo'shadi.
Chorvachilik sektori Yevropa iqtisodiyotiga, ayniqsa, oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish va ish o‘rinlari yaratish borasida katta hissa qo‘shdi. Sektor qishloq jamoalari uchun asosiy bandlik va daromad manbai bo'lib, ko'plab Yevropa davlatlarining umumiy yalpi ichki mahsulotiga hissa qo'shgan. Bundan tashqari, chorvachilik sohasida go‘sht, sut, tuxum kabi turli mahsulotlar ishlab chiqarilib, ichki va xalqaro miqyosda sotilmoqda.
Hozir biz buni Yevropada qishloq xo’jaligi eng rivoj topgan davlatlar misolida kurib chiqamiz.