Risk va minimallashtirish texnologiyalari

 

 

Bu yerda, 

Y

 – yo`qotishlar oralig`i darajasi;  

  YX

 – yo`qotishlarga olib keluvchi holatlar soni;  

   S 

– statistik tahlil qilinayotgan holatning umumiy soni.  

1-masala:

 Faraz qilaylik, investitsiyaga yo`naltirilgan mablag` bo`yicha 200 

holatdan  80  holatda  25  ming  so`m  foyda  olmaslik  mavjud.  Bunda  yo`qotishlar 

---

21 

 

oralig`i  darajasi  (80:200)=0,4  tashkil  etadi.  Investitsiya  loyihasi  bo`yicha  oraliq 

yo`qotishlar darajasi va u bilan bog`liq risk darajasi juda yuqori chiqishi mumkin, 

ya`ni yo`qotishlar oralig`i darajasi O

2)

 

Sub`ektiv  usul,

  bunda  investitsiya  loyihasidagi  barcha  me`zonlar  bo`yicha 

ma`lumotlar  tahlil  qilinishi  lozim.  Bu  usul  riskni  tahlil  qiluvchi  ekspertlarning, 

moliyaviy  maslahatchilarning  malaka  darajasiga  asoslanadi.  Bu  usulda  ko`rilishi 

mumkin  bo`lgan  zararlar  ehtimolini  ikkita  me`zon  yordamida  baholashga 

asoslangan:  

a)

 

kutilayotgan o`rtacha qiymat;  

b)

 

ehtimol qilingan natijaning o`zgaruvchanligi.  

Kutilayotgan  o`rtacha  qiymat  tushunchasi  loyiha  bo`yicha  vaziyatning 

noaniqligi  bilan  bog`liq  bo`lib,  erishilishi  mumkin  bo`lgan  barcha  natijalarning 

o`rtacha qiymatidan iborat. Investitsiya loyihasi bo`yicha ehtimol qilingan natijalar 

x

1

va 

x

n

qiymatga  ega  bo`lsa,  ularning  har  birining  ehtimolligi 

p

1

va 

p

n

bo`lsa, 

kutilayotgan o`rtacha qiymat:  

 

 

Kutilayotgan  o`rtacha  qiymat

  –  mavjud  qiymatlarga  son  jihatdan  o`rtacha 

ta`rif  beradi  va  biror  bir  loyihaga  qo`yilgan  mablag`  tomoniga  yoki  foydasiga 

yondashishga yo`l qo`ymaydi. Shuning uchun investitsiya loyihasi bo`yicha qaror 

qabul qilishdan oldin ehtimol qilingan natijaning o`zgaruvchanlik darajasini aniqlab 

olish lozim.  

Olinishi  mumkin  bo`lgan  natijalarning  o`zgaruvchanlik  darajasi  kutilayotgan 

natijaning o`rtacha qiymatidan qay darajada farq qilishini ko`rsatadi.  

Buni  aniqlash  maqsadida  ikki  xil  matematik  mezon  qo`llaniladi.  Bular 

dispersiya va o`rtacha kvadratik farqlanishdir.  

Dispersiya 

–  bu  haqiqiy  erishilgan  natijalar  o`rtacha  tortilganining  o`rtacha 

kutilayotgan  natijalar  farqlanish  kvadratining  kuzatuvlar  soniga  nisbati  bilan 

ifodalanadi:  

 

 

---

22 

 

Bu  yerda: 

-  dispersiya; 

x

  –  har  bir  kuzatilyotgan 

opreatsiya bo`yicha kutilayotgan natija;  

– 

o`rtacha 

kutilayotgan 

natija; 

n

  –  oprestsiyalar  va 

kuzatuvlar soni.  

O`rtacha  kvadratik  farqlanish,  bu  dispersiyani  kvadrat  ildizi  bo`lib, 

quyidagicha aniqlanadi:  

 

 

Bu ko`rsatkichlar absolyut o`zgaruvchanlik parameterlaridir, ya`ni olinadigan 

natijaning o`zgaruvchanlik darajasining absolyut miqdorini aniqlaydi.  

Investitsiya  loyihasi  bo`yicha  olinadigan  natijalarning  o`zgaruvchanlik 

darajasining nisbiy miqdorini variatsiya koeffitsientini hisoblash orqali aniqlanadi.  

Bu ko`rsatkich quyidgi formula bilan hisoblanadi: