Рхитектура қурилиш инст

Bozor faolligi parametrlari
Qo‗llanila-digan mamlakatlar Uslubning asosiy xususiyati

Modelning asosiy tavsifi

Bozor faolligi tuzilmasi (aksiyalarga egalik qilish)

Faoliyatning o‗ziga xosligi


Ingliz-amerika modeli
Buyuk Britaniya, AQSh, Kanada, Shvetsiya, Avstraliya, Gollandiya Hamkorlik-qaror qabul qilish asosida boshqarish

Yakka aksiyadorlar korporatiyalari bilan bog‗liq bo‗lmagan sonining o‗sishi, aniq qonunchilik bazasi

Institutsional investorlar (AQShda-60%) Yakka investorlar (AQShda-20%)

Aksiya egalari yig‗ilish-larda ishonchnoma bo‗yicha ovoz berish huquqidan foydalangan

Nemis modeli

Germaniya,Italiya, Norvegiya, Fransiya, Belgiya

Hisoblashlarni taqsimlashning o‗rtacha darajasi

Asosiy faoliyat yurituvchi banklar Aksiyador o‗rniga bank tomonidan moliyalashtirish Korporatsiyalar va banklarning aloqalari

Banklar-30% Korporatsiyalar-45% Yakka investorlar-41% Pensiya jamg‗armalari-3%

Banklar aksiyadorlar roziligi bilan ovozlardan foydalanishadi. Tashqaridan ovoz berish mumkin emas,

Yapon modeli

Yaponiya

Bo‗ysunishda masofaga rioya qilish ehtiyoji. O‗zaro ishonch asosidagi munosabat
Bank-korporatsiya-korporatsiyalarguruhi sxemasi bo‗yicha turli xil banklar va korporatsiyalarning yuqori darajadaligi
Aksiyalar butunlay moliya tashkilotlari va korporatsiyalarga tegishli. Xorijiy investorlar-5%
Aksiyadorlar yig‗ilishi ko‗proq nomigagina o‗tkaziladi.

¹⁴ Топычканов Д.Е. Особенности корпоративного управления особенности в зарубежних государствах постиндустриалного типа // Собственности рынок. 2004 No 3.-с.9.
31

holda qatnashmasliklari mumkin. Institutsional investorlar korporatsiyani auditorlar, investitsiya jamg‗armalari orqali kuzatib borishadi.
bu huquq bankka ishonchni oshiradi.

Korporativ boshqaruvning modеllarining quyidagi shakllari mavjud hisoblanadi:
Unitar (invеstor) modеli – AQSH, Buyuk Britaniya, Avstraliya; Ikki pog‗onali (manfaatdor shaxslar) modеli – Gеrmaniya; TMK modеli;
Tarmoq modеli – Yaponiya (kеyrеtsu), Korеya (chaebol).

Unitar modеl yoki boshqacha qilib aytganda investor modeli asosan AQSh va Buyuk Britaniyada ko‗proq qo‗llaniladi va u quyidagicha bo‗ladi:
- Boshqaruvning yagona organi – uning tarkibida ijro etuvchi dirеktorlardan ko‗ra mustaqil dirеktorlar ko‗proq bo‗lgan unitar Dirеktorlar Kеngashi (aksiyadorlik mulkchilikning «Inglizsakson» modеli: 24 - 30% aksiya harakatsiz, uzoq vaqt kichik korxonalar qo‗lida bo‗ladi va nazorat pakеtini shakllantiradi, 70-80% aksiya, aksincha, harakatchan, vaqti - vaqti bilan bozorga olib chiqiladi va bir kishining qo‗lidan boshqasiga oson o‗tadi);
- Aksiyadorlik kapitalning katta qismi inglizsakson udumlarida tarbiyalangan mayda invеstorlar sarmoyasidan iborat;
- Jismoniy shaxslarga qarashli bo‗lmagan aksiyalar asosan institusional invеstorlar qo‗lida jamlangan;
- Minoritar aksiyadorlar huquqlarini himoya qilish yuqori darajada; - Jalb qilingan dirеktorlar ishtirokidagi kuchli korporativ boshqaruv.