Резьбали бирикмаларни ҳисоблаш

M12x1-7g6g
7g - bolt o`rta diametrining joizlik maydoni;
6g - bolt tashqi diametrining joizlik maydoni.


M12-5H6H
5H - gayka o`rta diametrining joizlik maydoni;
6H - gayka ichki diametrining joizlik maydoni.

Agar burashish uzunligi S yoki L guruhlariga kirsa rez`ba belgisida burashish uzunligi mm hisobida ko`rsatiladi: M10-7g6g-30.

Bu erda 30 – buralish uzunligi 30 mm.


3. Rez`baning keltirilgan o`rta diametri.
Rez`bali birikmaning aniqligi va tutashma tavsifini ta`minlaydigan asosiy parametr – rez`baning o`rta diametrlaridir. Tashqi va ichki diametrlarini joizliklari kafilli tirqish hosil bo`lishini ta`minlaydigan qilib tuzilgan. O`zaro almashuvchanlikka ta`sir etuvchi qadamlar va profil burchagi yarmini og’ishlari standart orqali me`yorlanmaydi. Bu elementlarning hatolari o`rta diametrni o`zgartirish orqali to`g’rilanadi. Keltirilgan o`rta diametr deb bolt uchun haqiqiy o`rta diametr va haqiqiy (o`lchash natijasida topilgan) qadam f_p profil burchagi yarmini f_ diametral kompensastiyalarining yig’indisi, gayka uchun esa shularning ayirmasi ataladi.

Boltning keltirilgan o`rta diametri: d<sub>2 kelt.</sub>= d<sub>2 o`lch.</sub>+ f_ + f_p [mm];

Gaykaning keltirilgan o`rta diametri: D<sub>2 kelt.</sub>= D<sub>2 o`lch.</sub>- f_ - f_p [mm].

d_{2 o`lch.</sub>, D<sub>2 o`lch.}- bolt va gaykani o`lchash natijasida topilgan o`rta diametrining haqiqiy qiymati.

Metrik rez`ba uchun ( = 60) qadam hatolarining diametral kompensastiyasi: f_p = 1,732P_n [mm]

Bu erda P_n qadamlar yig’ilgan hatolarining mutlaq qiymati, ya`ni

P_n = P_n - nP [mm].
P- qadamning nominal qiymati
n- burashish uzunligiga joylashgan qadamlar soni.
Burashish uzunligi normal rez`balarda n = 8.
P<sub>n o’ng +</sub> P<sub>n chap</sub>
P<sub>n=_--------------------------_</sub>[mm]
2
P<sub>n o`ng</sub> va P_{n chap} - o`ng va chap tomonlaridan o`lchalgan “n”qadamlar qiymati (4-rasm).

4-rasm.

Profil burchagi yarmi hatolarining diametral kompensastiyasi:
f_ = 0,29P/210^-3 [mm].
/2 - minut hisobida /2 ning hatosi. /2<sub>o`ng</sub> va /2<sub>chap</sub> o`lchash natijasida topiladi (5-rasm).



5-rasm.


//2_o`ng/ + //2 _chap/

2
bu erda: /2_{o`ng</sub> = /2<sub>o`ng} - 30; /2_chap = /2_chap - 30.
Qadam, profil burchagi yarmini va o`rta diametrlar alohida nazorat qilinganda keltirilgan o`rta diametrning qiymati bolt uchun uning o`rta diametri nominal qiymatidan katta, gayka uchun esa kichik bo`lmasligi kerak,
ya`ni d<sub>2 kelt.</sub> d<sub>2 nom.</sub>; D<sub>2 kelt.</sub> D<sub>2 nom.</sub> va o`lchalgan o`rta diametr d<sub>2 o`lch.</sub> d_{2 min.}- bolt uchun, D_{2 o`lch.} D_{2 max.} - gayka uchun.

4. Nazorat savollari.

1. 
   Profili (rezbaning profili) deb nima ataladi?
   
2. 
   Rezba hosil qilingan yuzaning shakliga qarab qandaylarga bo’linadi?
   
3. 
   Bolt va gayka deb nimalar ataladi?
   
4. 
   Ishlatilish alomatlariga qarab rezbalar qanday bo’ladi?
   
5. 
   Umum qo’llanish rezbalarga qanday rezbalar kiradi?
   
6. 
   Maxsus rezbalar soniga qaysi rezbalar kiradi?
   
7. 
   Kirish soniga qarab rezbalar qandaylarga bo’linadi?
   
8. 
   Rezbaning kirishi deb nima ataladi?
   
9. 
   Јo’llanadigan o’lcham birliklariga qarab rezbalar qanday bo’ladi?
   
10. 
    Silindrik metrik rezbaning asosiy paramyetrlarini aytib byering.
    
11. 
    Rezbaning tashqi diametri d (D) deb nima ataladi?
    
12. 
    Rezbaning ichki diametri d₁ (D₁) deb nima ataladi?
    
13. 
    Rezbaning o’rta diametri d₂ (D₂) deb nima ataladi?
    
14. 
    Rezbalar qanday kalibrlar yordamida nazorat qilinadi?
    
15. 
    Rezbaning qadami P deb nima ataladi?
    
16. 
    Boshlang’ich uchburchakning balandligi H deb nima ataladi?
    
17. 
    Rezba ko’tarilishining burchagi y deb nima ataladi?
    
18. 
    Burashish uzunligi deb nima ataladi?
    
19. 
    Profilning ishchi balandligi H₁ deb nima ataladi?
    
20. 
    Rezbaning chyekka konturlari deb nima ataladi?
    
21. 
    Qadam va profil burchagining og’ishlari hamda ularning diametral kompyensasiyasi deb nima ataladi?
    
22. 
    Rezbaning keltirilgan o’rta diametri deb nima ataladi?
    
23. 
    Tirqishli o’tqizmalar deb qandaylari ataladi?
    
24. 
    Taranglikli rezbalar, ularning vazifasi.
    
25. 
    O’tuvchan o’tqizmali rezbalar, ularning vazifalari.
    
26. 
    Metrik rezbalarning aniqligi va joizliklarini belgilash misollarini keltiring.
    
27. 
    Rezbalarni nazorat qilish va o’lchash asboblarini ta’riflab bering.