Review of law sciences 7

Ключевые
слова:
история
науки
объективность
и
правдивость
теоретико
,
,
-
методологический
подход
концептуально
,
-методологические
выводы
философско
,
-
методологические вопросы геодезия единство историко
,
,
-научного процесса Памятники минувших
,
поколений.
Annotation: the article is devoted to the research of the historical -philosophical works of Beruni
coming out as one of the important components of the rich and polyhedral heritage of Abu Raikhan Beruni
and his contribution to studying history of philosophy of peoples in many regions including the Central Asia
as well.
Keywords: history of science, objectivity and truthfulness, conceptual and methodological
conclusions, philosophical and methodological questions, geodesy, unity of the historical and scientific
process, Monuments of the past generations.
Маънавият моҳиятан ғоят мураккаб ва серқирра ҳодиса бўлиб унинг шаклланиш ва
,
ривожланиш жараёнида бутун жамият ва инсон ша сияти билан бо
x
ғлиқ бўлган омиллар
муҳим ўрин тутган
Шулардан бири илм
.
-фан
табиатшунослик
ва жамиятшунослик
,
,
те никавий билимлард
x
ир Албатта уларнинг бу жараёндаги мав
.
,
қеи қандайдир оддий ёки
бир тарафлама бўлмаган чунки улар маънавиятга нисбатан бир томондан ривожланиш
,
,
,
омили бўлса иккинчи томондан эса маълум маънода маънавиятнинг му
,
ҳим компоненти,
таркибий қисми ҳамдир Ана шун
.
и назарда тутиб Ўзбекистон Республикасининг Биринчи
Президенти И А Каримов
. .
қуйидагича ёзган эди
Тара
: “
ққиёт тақдирини маънавий жиҳатдан
етук одамлар ҳал қилади Те никавий билим мураккаб те нологияни эгаллаш
.
x
,
x
қобилияти
маънавий баркамоллик билан муста
,
қил тафаккур билан бирга бориши керак А
.
қлий заковат
ва руҳий-маънавий салоҳият – маърифатли инсоннинг икки қанотидир”[1].
Бу масала, айниқса, ҳозирги замонда долзарб аҳамият касб этади чунки айрим олимлар
,
илмий тадқиқот натижаларини уларнинг амалда ишлати
,
лиш оқибатларини ўзларининг
маънавий ахлоқий мавқелари билан боғланмаган ҳолда талқин қилишга мойилдирлар.
Ваҳоланки илм
,
-фан тараққиёти ҳозирги кунда шу даражага етганки олимларнинг
,
қўлга
киритаётган улкан ютуқлари бевосита табиатга
атроф
,
-муҳитга
инсон
,
нинг маънавий
дунёсига катта таъсир этиш имкониятига эга Бу таъсир
.
ҳам ижобий, ҳам салбий бўлиши
мумкин Шунинг учун илм
.
-фан инсон маънавий
,
-руҳий шаклланиши ва ривожланишининг
бир-бири билан узвий боғланганлиги муаммоси нафақат ҳозирги балки
,
қадим замонлардан
мутафаккирлар эътиборини ўзига жалб этган Шу масалага илк ўрта асрларда биринчилардан
.
бўлиб жиддий эътибор берган бизнинг ватандошимиз буюк
,
қомусий олим жа
,
ҳон фанига
улкан ҳисса қўшган Абу Райҳон Беруний эди Аллома фан тари ини ўрганиш ва унинг
.
x
маънавий жиҳатларини аниқлаш масаласига алоҳида урғу бериб унинг а
,
ҳамиятини чуқур
ёритишга ҳаракат қилган.

---

Юридик фанлар ахборотномаси Вестник юридических наук
/
/ Review of law sciences
22
Шу ўринда таъкидлаш жоизки Беруний илмий масалаларда
,
ҳам
тари ий во
,
x
қеа-
ҳодисаларга ўз замондошларига ба
,
ҳо беришда ҳам ўта олислик ва
x
ҳаққонийлик билан фикр
юритган Шу боис
.
ҳам у ҳаётда кўп азиятлар чеккан, ҳатто умрининг о ирида турмуш
x
қийинчиликларига дучор бўлган аммо
,
ҳар қандай оғир шароитга қарамасдан эъти
,
қодидан
қайтмагани унинг ўз маънавий идеалларига на
,
қадар содиқ бўлганидан далолат беради” [2].
Беруний илм-фан тари ини ўрганишда шу со
x
ҳага оид аниқ ва қимматли маълумотларни
тўплаш билан бирга унга назарий
,
-услубий нуқтаи назардан ёндашишга ҳаракат қилган ва шу
йўналишда ғоят қизиқарли ва муҳим натижаларга эришган.
Қизиқарли томони шуки,
Берунийнинг фан тари ига оид концептуал
x
-услубий
улосалари умумлашмалари замонлар
x
,
ўтиши билан ўз аҳамиятини йўқотмаган ва ҳозирги кунда ҳам ўзининг ҳақиқий қийматини
намоён этмоқда Берунийнинг илмий
.
-тари ий
x
мероси давримизга мос тушганининг иккинчи
муҳим томони шундаки
у илм
,
-фан тари ини тиклашнинг маънавий
x
-руҳий аҳамиятини
аниқлаб унинг жамият ша с маънавий а ло
,
,
x ,
x
қий ва ақлий шаклланиш ва ривожланишининг
муҳим воситаси омили сифатида тал
,
қин этади ва шу нуқтаи назардан ёндашиш кераклигини
таъкидлайди.
Берунийнинг фикрича фан тари ининг маънавий а
,
x
ҳамияти маъноси биринчи галда
,
,
илм-фан
ўзининг маънавий мазмунидан мо
,
ҳиятидан
келиб чиқади Аллома ёзгандек
.
,
“Илмдан бошқа қандай нарсада манфаат зоҳирроқ ва қандайдир фойда кўпроқ бўлади фа
,
қат
илм билган, ҳам дин, ҳам дунё учун хайрли ишлар қилиш ва уларга зарар келтиришдан
сақланиши мумкин Агар илм бўлмаганида биз жалб
.
қилаётган нарса ёмонлик эмаслигига ва
четланаётган нарса я шилик эмаслигига ишонч бўлмас эди
x
” [3].
Демак Беруний назарида ил
,
м-фан шу жумладан унинг тари и инсон учун борли
,
x ,
қ
ҳақида аниқ ва тўғри маълумот бериши билан бирга
унинг
,
қадриятларини маънавий
дунёсини покланишига
а ло
,
x
қий баркамоллигига
усусан
я шилик ва ёмонликни
, x
,
x
ажратишга қаратилган муҳим восита ва маънавий меъёр деб таърифланиши
керак Илм
.
-
фаннинг ана шу маънавий усусияти ва а
x
ҳамияти ҳам фан тари ида ёр
x
қинроқ намоён бўлади,
чунки бу илмлар давр муддат ичида синовдан ўтади илмий
,
,
-услубий жиҳатдан бойийди ва
такомиллашади.
Берунийнинг фан тари и уму
x ,
ман тариxни ўрганиш соҳасидаги буюк
изматларидан
x
бири шундан иборатки у биринчилардан бўлиб уларни тад
,
қиқ этиш учун ма сус услуб ишлаб
x
чиқишга уринган Шу билан бирга шуни таъкидлаш керакки бу услуб тад
.
,
,
қиқотчи олдига
нафақат соф илмий-назарий балки маънавий
,
-аxлоқий талабларни қўяди ва улар бу услубнинг
ажралмас муҳим таркибий қисми компоненти деб таърифланади Бу услубнинг маънавий
,
.
томонини
Беруний қуйидагича ёритиб беради: “Сўнгра буни кўпчилик кишиларнинг
табиатини пастлаштирадиган ёмон а ло
x
қдан, ҳақиқатни кўришга имкон бермайдиган
омиллардан ўзини тозалагандан кейин уларнинг исбот учун келтирган сўз ва эъти қодларини
бир-бирига солиштириш билан билинади Ана шу айтиб ўтганим
.
ҳақиқий мақсадга етказувчи
энг я ши йўл ва бунга до
x
ғ туширувчи шак-шубҳани ювиб ташлаш учун энг кучли
ёрдамчидир Гарчи
.
қаттиқ уриниб
зўр маша
,
ққат чексак ҳам ўшандан бош
,
қа йўл билан
мақсадга эришолмаймиз ” [4].
Шундан
маълум бўладики
фан тари ини
умуман тари ни
,
x
,
x
ҳам ўрганишга
киришишдан аввал олим дилини маънавий тозалаши поклаши
,
керак, ҳар ил
x
ғараз ва ҳасад
туйғуларидан
алос бўлиб
маълум маънавий
x
,
-руҳий етукликка эришиши шарт. Қизиғи
шундаки олим сиёсий курашлар билан бо
,
ғлиқ ва объектив ёндашишга зарар етказадиган
нопок манфаатларни ҳам назарда тутган Берунийнинг ю
.
қорида келтирилган талаблари
ҳозирги замонда ҳам долзарб аҳамиятга эга
чунки фан тари ини ўрганишда айрим
,
x
тадқиқотчилар мафкуравий ва бошқа нотўғри илмий мавқелардан келиб чиқиб баъзи бир
,
халқларнинг фан тари идаги изматларини менсимай
x
x
қоладилар ва камситадилар. Бу ҳол,
айниқса я
,
қин ўтмишда тоталитар
маъмурий тизим шароитида ўзининг яққол ифодасини
топган Масалан мусулмон ал
.
,
x
қларнинг ижтимоий-фалсафий фикрлар тари нинг кўпчилик
x
вакиллари мистика идеализмда айбланиб салбий ба
,
ҳоланган эдилар Бу эса ўз навбат
.
,
ида,
тари имизда кўп ўрганилмаган умуман тан олинмаган са
x
,
ҳифалар борлигига олиб келди.

---