Respublikasi oliy va

=B2*C2

Yuqoridagi misoldan ko’ra murakkabroq misolni ko’rib o’taylik.

2. 
   misol. Kitob javonidan Anvar 9 ta, Ziyoda 11 ta va Shoxrux 8 ta kitobni olgandan keyin javonda 14 ta kitob qoldi. O’quvchilarning xar birining olgan kitobi jami kitoblarning necha foizini tashkil etadi?
   

Dastlab kitoblarning umumiy sonini keltirib chiqaramiz, yig’indi hisoblashda summa komponentidan foydalanib qiymatlar kiritilgan yacheykalar diapazonini ko’rsatib o’tamiz:

	A	B	C	D	E	F
1	Anvarda	9
2	Ziyodada	11
3	Shoxruxda	8
4	Kitob javonida	14
5	Jami	=СУММ(B1:B4)

Kitoblarning umumiy sonini aniqlab olganimizdan so’ng xar bir o’quvchi umuniy kitob fondining necha foizini o’ziga olganini aniqlaymiz:

A

B

C

D

E

F

1	Anvarda	9
2	Ziyodada	11
3	Shoxruxda	8
4	Kitob javonida	14
5	Jami	42
	Anvarda	=B1*100/B5
	Ziyodada	=B2*100/B5
	Shoxruxda	=B3*100/B5
	Kitob javonida	=B4*100/B5

Yuqorida bajarilgan misolda amalga oshirilgan ishlarda yacheykalar manzilini ko’rsatib o’tish jarayoni “katakka murojaat”ni ifodalaydi.

Katakka murojaat ikki xil ko’rinishda bo’lib, nisbiy va absalyut murojaatlarga jratiladi.
Nisbiy murojaatda katakka murojat yuqoridagi kabi amalga oshiriladi, absalyut murojattda esa murojaat qilinayotgan katak manzili oldida “$” belgisi qo’shib murojaat qilinadi, Bunday murojaatning farqi shundaki, murojaat qilinayotgan katak “o’zgarmas” sifatida qaraladi.

	A	B	C	D	E	F
1	Anvarda	9
2	Ziyodada	11
3	Shoxruxda	8
4	Kitob javonida	14
5	Jami	42
	Anvarda	=B1*100/$B5
	Ziyodada	=B2*100/$B5
	Shoxruxda	=B3*100/$B5
	Kitob javonida	=B4*100/$B5

Izoh: bu yerda =B1*100/$B5 ko’rinishida katakka murojaatdan nusxa olish jarayonida nuxsalash natijasida murojaat qilinayotgan (B1) kataklar manzili avtomatik ravishda o’sib (kamayib) borish tartibiga bo’ysinadi, ammo $B5 katak esa o’zgarmas bo’lib qoladi.
Mustahkamlash uchun topshiriqlar.
Balandligi xar hil, asosi bir xil bo’lgan to’rtburchaklarning yuzasini hisoblashda aralash murojaatdan foydalanish
Uyga vazifa:
MS Exselda ifodalarni hisoblashda katakka murojaatning nisbiy va absalyut usullaridan foydalanish


Sonning darajalarini hisoblash..
Reja:

1. 
   Katak yoki blokni nomlash.
   
2. 
   Murojaatdan foydalanib amal bajarishda nusxalashning afzalligi .
   
3. 
   Sonning darajalarini hisoblash.
   

MICROSOFT EXCEL dagi barcha ma`lumotlar jadval Ko’rinishida namoyon bo’lib, bunda jadval yacheykalarining (xonalarining) ma`lum qismiga boshlang’ich va

birlamchi ma`lumotlar kiritiladi. Boshqa qismlari esa xar xil arifmetik amallar va boshlang’ich ma`lumotlar ustida bajariladigan turli amallar natijalaridan iborat bo’lgan axborotlardir.

Elektron jadval yacheykalariga uch xil ma`lumotlarni kiritish mumkin:

• 
  matnli;
  
• 
  sonli ifodalar;
  
• 
  formulalar.
  

Matnli ma`lumotlar sarlavha, belgi, izohlarni uz ichiga oladi. Sonli ifodalar bevosita jadval ichiga kiritiladigan sonlardir.
Formulalar — kiritilgan sonli qiymatlar bo’yicha yangi qiymatlarni hisoblaydigan ifodalardir.

Formulalar har doim «=» belgisini qo’yish bilan boshlanadi. Formula yacheykaga kiritilgandan keyin shu formula asosida hisoblanadigan natijalar yana shu yacheykada hosil bo’ladi. Agar shu formulada foydalanilgan sonlardan yoki belgilardan biri o'zgartirilsa, EXCEL avtomatik ravishda yangi ma`lumotlar bo’yicha hisob ishlarini bajaradi va yangi natijalar hosil qilib beradi.

Bir ishchi kitob ixtiyoriy sondagi elektron jadvallarni o’z ichiga olishi mumkin. Ularning har biri «ishchi varaq» deb ataladi. Bir ishchi varaq o’z nomiga ega bo’ladi. Ishchi kitobni xosil qilish uchun MICROSOFT EXCEL dasturini ishga tushirish zarur. Ishchi kitobning tarkib elementlaridan biri ishchi varaq, ya`ni elektron jadval xisoblanadi.
Elektron jadvalning asosiy elementlari esa yacheyka va diapazonlardir. Yacheyka — bu jadvaldagi manzili ko’rsatiladigan hamda bir qator va bir ustun kesishmasi oralig'ida joylashgan elementdir. Yacheyka kesishmalarida hosil bo’lgan ustun va qator nomi bilan ifodalanadigan manzili bilan aniqlanadi. Masalan, A — ustun, 4 — qator kesishmasida joylashgan yacheyka — A4 deb nom oladi. Yacheykaga sonli qiymatlar, matnli axborotlar va formulalarni joylashtirish mumkin. Bir necha yacheykalardan tashkil topgan guruh diapazon deb ataladi. Diapazon manzilini ko’rsatish uchun uni tashkil etgan yacheykalarning chap yuqori va ung quyi yacheykalar manzillari olinib, ular ikki nuqta bilan ajratilib yoziladi. Masalan: A1:A4

MS Exselda katakning nomlanishi uning manzili ya’ni qator va ustun kesishmasidan hosil bo’ladi. Masalan : A1 – A ustun va 1 qator kesishishidan hosil bo’lgan katak nomi.

Bloklarni nomlash esa ishchi varoqdagi ma’lum bir kataklarni blokka olingan chegaralari chap yuqorisidagi va o’ng pastki katak manzilini kiritish orqali amalga oshiriladi. Bu manzillarni yozishda o’rtasiga 2 nuqta ( : ) qo’yib blok nomlanadi.
Masalan: A1:C4, ya’ni A1 katakdan C3 katakkacha bo’lgan kataklarni bir blokka olingandagi nomi.

Murojaatdan foydalanib amal bajarishda nusxalardan foydalanish orqali, bajariladigan amallarni bir munchga osonlashtirish imkoniyati mavjud. Murojaatlardan foydalanib nusxalashning afzalliklarini quyidagi mashqlarda ko‘rib o‘tamiz:

1. 
   mashq. a sonini 10 chi darajasigacha hisoblash.
   

Bajarish:
o‘nta ustun va o’nta satrli jadval hosil qilamiz;
birinchi satr kataklari tugmasi yordamida Berilgan sonning darajalarini hisoblash
matni yoziladi;
A ustunga a soninig qiymatlari kiritiladi;
B3 katakda berilgan sonning =$Aa^B$3 kvadrati amali bajariladi.
Bu yerda formula kiritilishida “$” belgisidan foydalanish, A ustunga kiritilgan sonlar va 3 satrgi kiritilgan darjalarni o’zgarmas sifatida olish uchun zarur bo’ladi.
Ushbu katakning o‘ng pastki burchagiga sichqonchaning ko‘rsatkichini keltirib, chap tugmasi bosilgan holda ustun bo‘yicha pastga qarab siljitiladi va B12 katakda to‘xtatiladi.

B4 katakni B12 katakka siljitish amalga oshirilganda B4 dan B12 gacha bo’lgan kataklarda B4 ga kiritilgan formula avtomatik nusxalanib hisoblash amalga oshiriladi. Endi nusxalashni L12 ga qarab olib boramiz. Bunda B4 dan B12 gacha blokka olingan holatda B12 ning o’ng pastki burchagidan sudrab L12 gacha olib boriladi

Biz yuqorida ko’rib o’tgan misolimizda sonning darajalarini hisoblab o’tdik.

A4 katakda berilgan 2 sonini B3 katakda berilgan 0 - darajasini B4 katakda
=$A4^B$3 formulasi yordamida hisoblab chiqardik. Agarda bizda murojaatdan foydalanish imkoni bo’lmaganda, xar bir sonni xar bir darajasi uchun alohida-alohida formula kiritishimiz kerak bo’lar edi.
Demakki nusxalashning afzalligi hisoblash jarayonini birinchi bajarilgan amalga qarab keyingilarini avtomatik ravishda davom ettiradi va hisoblash jarayonlarini foydalanuvchi uchun osonlashtiradi.

3-MAVZU: Murojaatdan foydalanib karra jadvalini hosil qilish .

Boshqa varaq yoki kitobga murojaat.
Reja:

1. 
   Murojaatdan foydalanib karra jadvalini hosil qilish .
   
2. 
   Funksiya grafigini hosil qilish
   
3. 
   Boshqa varaq yoki kitobga murojaat
   

Karra jadvalini hosil qilishda dastlab jadval yaratib olamiz.Yaratilgan jadvalda qator va Ustunlarda joylashgan sonlar Ko’paytmasini hisoblashda aynan shu sonlar joylashgan

Qator va ustunlar kesishgan katakchaga ko’paytmani hisoblash formulasini kiritamiz.
Formula kiritishda ko’payuvchi joylashgan 1- qator va ko’paytuvchi joylashgan A ustunga absalyut murojaatlar amalga oshiriladi.
Eslatma: Bu yerda absalyut murojaat aynan bitta yacheykaga emas, faqat 1- qator va A ustun uchun amalga oshirilyapti, bu holatda 1-qator ustunlariga va A ustun qatorlariga nisbiy murojaat amalga oshiriladi, Umumiy holatda esa bu murojaatlar aralash murojaatni tashkil etadi.