Respublikasi oliy va

jadval¹² Taqqoslash usulini qo’llashning asosiy shartlari

t/r	Taqqoslash usulini qo’llashning asosiy shartlari

1	Taqqoslauvchi ko’rsatkichlarning aniqlanish usuli aynan bir xil bo’lishi
2	Bir xil bahoda hisoblangan ko’rsatkichlargina taqqoslanishi
3	O’rganiladigan ob`ektlir sonining mos bo’lishi
4	Taqqoslash davrlarining bir xil bo’lishi
5	Taqqoslanuvchi korxonalarning faoliyat sharoitining teng bo’lishi
6	Taqqoslanuvchi korxonalarning ixtisoslashuvi, maxsulotlar ishlab chiqarish xajmi va xo’jalik yunalishlari bir-biriga mos bo’lishi
7	Taqqoslanuvchi korxonalarning mulk shakllarining bir-xil bo’lishi

Taqqoslanuvchi korxonalarning ixtisoslashuvi, maxsulotlar ishlab chiqarish xajmi va xo’jalik yunalishlari bir-biriga uxshash bo’lishi kerak. O’rganiladigan ob`ektlir soni mos bo’lishi lozim. Bir korxonaning bitta tsexi ishlab chiqargan mahsulotlarni sotish natijasida olingan daromad miqdori mazkur korxonaning boshqa ikkita tsexlari tomonidan ishlab chiqargan mahsulotlarni sotishdan olingan daromadlari bilan taqqoslash tavsiya qilinmaydi.

Moliyaviy ko’rsatkichlarni taqqoslashda mutloq va nisbiy farqlarni aniqlash usulidan foydalaniladi. U tahlilda o’rganiladigan ko’rsatkichlarni o’sish va o’zgarishini hisoblashda ishlatiladi.

Mutloq va nisbiy farqlarni aniqlash usuli statistika fanining asosiy usullaridandan hisoblanadi. O’rganiladigan davr ma`lumotlarini avvalgi davrlarga nisbatan farqlarini ayirish orqali topilsa, ular o’rtasidagi farq mutloq miqdorni tashkil qiladi. Nisbiy farqni topish uchun esa o’rganilayotgan moliyaviy ko’rsatkichlarning foiz, koeffitsient, indeksdagi miqdori solishtiriladi.

Gorizontal tahlilda hisobot davridagi moliyaviy holatni ifodalovchi ko’rsatkichlar o’tgan davr bilan taqqoslanadi. Taqqoslash natijasida moliyaviy holat ko’rsatkichlarning dinamik o’zgarishi aniqlanadi;

Vertikal tahlilda moliyaviy holatga taalluqli bo’lgan ko’rsatkichlarning umumiy miqdorga nisbatan ulushi aniqlanadi. Aniqlangan ulushlar ularning tarkibiy tuzilmasini belgilaydi.

Moliyaviy tahlil qilishda keng miqiyosda qo’llaniluvchi usullardan yana biri

–balansli bog`lanish usulidir.

Ko’rsatkichlar orasidagi funktsional bog`lanishlar mavjud bo’lgan hollarda ballansli bog`lanish usulidan foydalaniladi. Balansli bog`lanish usulidan foydalanishda ko’rsatkichlar bir-biri bilan funktsional bog`liklikda bo’ladi va bir ma`lumotning o’zgarishi ikkinchi ko’rsatkich bilan chambarchas bog`lik bo’ladi.

Balansli bog`lanish usulini qo’llab, korxonalarning daromadlarini zimmasiga olgan majburiyatlarni bajarishga etish yoki etmasligini o’rganish mumkin.

Omilli moliyaviy tahlilni amalga oshirishda zanjirli bog`lanish usuli alohida ahamiyat kasb etadi.

Omillarning umumiy ko’rsatkichga ta`sir darajasini aniqlashda zanjirli bog`lanish usuli qo’llaniladi. Mazkur usuldan foydalanishning asosiy sharti - o’rganilayotgan ko’rsatkichlar orasidagi bog`lanish funktsional xarakterga ega bo’lishi va to’g`ridan-to’g`ri va takroriy aloqadorlik mavjud bo’lishidir. Barcha ta`sir etuvchi omillarning o’rganilayotgan umumiy ko’rsatkichga ta`sirini topishda uslubiy ketma-ketlikka e`tibor qaratish lozim. Bunda, omillar ta`sirini aniqlashda uslubiy ketma-ketlik bo’yicha, ta`sir qiluvchi omillarning reja yoki o’tgan yil ko’rsatkichlarini joriy davr ko’rsatkichlar bilan navbatli almashtiriladi. Analitik jadvallar tuzishda dastlab miqdor ko’rsatkichlar, so’ngra sifat ko’rsatkichlar o’rganiladi.