Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

 
T/N 
 
1. Moliya tizimi murakkab, unga turli jihatdan yondashish mumkin. 
Unga  nazariy  jihatdan  qarasak,  turli  darajadagi  moliya  munosabatlari, 
moliya siyosati va uni amalga oshiradigan moliya mexanizmidan iborat. 
2. Xayriya fondlari ikki jihati bilan ajralib turadi. 
a) mablag‘lar donorlarni majbur qilish yo‘li bilan to‘planadi; 
b) fond nimani zarur deb topsa, shunga sarflanadi. 
3.  Monopolist  firma  monopol  narxlar  orqali  to‘lashi  kerak  bo‘lgan 
barcha  soliqlarini  iste’molchi  zimmasiga  yuklay  olmaydi.  Sababi, 
birinchidan,  iste’molchilar  o‘z  ehtiyojlarini  boshqa  yo‘llar  bilan 
qondirishi:  chunonchi  o‘rinbosar  tovarlarni  sotib  olishi,  iste’molini 
cheklash; ikkinchidan, davlat tomonidan sanksiya qo‘llanib, katta jarima 
to‘lashi mumkin. 
4.  Budjetning  taqchilligi  mamlakatning  iqtisodiy  rivojlanishiga 
doimo salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 
5.  Iqtisodiy  tanazzul  kuchaygan  sharoitda  budjet  taqchilligi  yuz 
beradi.  Ana  shu  taqchillikni  yaxshisi  pul  chiqarish  bilan  qoplangan 
ma’qul, sababi aholidan qarz olinsa, foiz stavkasi o‘sadi hamda xususiy 
investorlarni «siqib chiqarish» holati yuz beradi. 
6.  Tarixiy  tajriba  ko‘rsatadiki,  davlat  qarzini  vujudga  kelishiga 
urushlar va iqtisodiy tanazzullik sabab bo‘ladi. 
7. Davlat soliqlarni pasaytirib, o‘z sarflarini orttirsa, «tiyib turuvchi» 
fiskal siyosat qo‘llanilayotgan bo‘ladi. 
8.  Davlat  jismoniy  shaxslar  daromadiga  soliq  ijtimoiy  ta’minotga 
ajratmalar,  foydaga  soliqni  oshirdi.  Lekin  davlat  sarflari  avvalgi  holda 
qoldi. Bunday fiskal siyosat rag‘batlantiruvchi fiskal siyosat bo‘ladi.  
 9. Marsni tadqiq etish uchun yangi kosmik dastur qabul qilindi. Bu 
rag‘batlantiruvchi, diskretsion fiskal siyosatga misol bo‘ladi. 

---

 
228 
10.  Daromadlar  o‘sib,  odamlar  o‘z  topgan  daromadlaridan  ko‘proq 
soliq  to‘lashayapti.  Demak,  davlat  «tiyib  turuvchi»,  avtomat  fiskal 
siyosat yuritayapti. 
11.  «To‘la  bandlik  budjeti»  –  bu  mavjud  soliq  va  daromadlar 
darajasida  iqtisodiyot  yil  davomida  to‘la  bandlik  darajasida  rivojlansa, 
budjetda  davlat  xarajatlari  va  daromadlari  qanday  nisbatda  bo‘lishini 
ko‘rsatadi. 
12.  Sug‘urta  sarflarni  ko‘paytiradi.  Shuning  uchun  ko‘pchilik 
zo‘rg‘a majburiy sug‘urta to‘lovlarini to‘laydi, xolos.