|
0,5 ,D 0,15 D D 0,15 D d 0,10 D D 0,10 D d
•Sh Sh S h Sh Sh Sh Sh Sh sh
shap ko' r daltonik sog' Shap кo‘r, dalt.
0,5 ^ 0,15 D 0,15 d 0,10 E 0,10 d
sh 7 Sh 7 Sh’7 sh 7
Jad v a ld an ko'rinib turibdiki, shu oilada tu g 'ilg an barcha qizlar h a r ikki belgi bo'yicha sog'. Lekin ularning yarm i ikki
xil hastalik genining birini tashuvchisi hisoblanadilar. 10 foiz o‘g ‘il bolalar ham daltonik, ham shapko'r, 10 foiz sog‘ hisob lanadi. 30 foiz o‘g ‘il bolalarning yarm i bir belgi bo'yicha xas- ta, y a’ni yo shapko'r, yo daltonik bo'ladi. 10 foiz o'g'il bola larning ham daltonik ham shapko'r bo'lishi X xrom osom alar orasidan krossingover oqibatidir.
G e n e t ik x a r ita la r . G enetik xarita deyilganda genlar gu- ruhlanishining an a shu guruhda genlarning qanday izchillik- da joylashganligi, ular orasidagi m asofa tushuniladi. Birinchi m a rta genetik x arita drozofila m eva pashshasida T.M organ va uning shogirdlari tom onidan tuzilgan. U lar genlarning gu- ruhlanishini birikkan holda irsiylanish, genlar orasidagi m a- sofani esa krossingover hodisasiga qarab belgilashgan. B irik kan holda irsiylanishdagi krossingover, y a ’ni F 2 o ta -o n ag a o 'xsham agan d u rag ay lar foizi genetik xaritada m organid birli gi bilan belgilanadi. Bu birlik M organning genetika fani oldi- dagi xizm atlarini ulug'lash m aqsadida e ’tirof etilgan. Hozirgi d av rg a kelib drozofiladan ta sh q ari odam , sichqon, quyon, tovuq, tu t ip ak q urti, jo'xori, pom idor va boshqa o 'sim liklar n ing g e n e tik x a r i ta s i tuzilgan. Bu h a q d a g i m a ’lu m o tla r
I.A .Zaxarovning « G eneticheskiye k arti visshix organizm ov» kitobida keltirilgan.
O dam larda d u rag ay la rn i tahlil qilish yordam ida genetik xarita tuzish qiyin bo'lgani sababli boshqa u su lla rd an foy
dalaniladi.
13 -ja dval
Odam birinchi xromosomasining genetik xaritasi_____ __________
Gen timsoli M arker Polimorfizm Qismi M uqarrarligi A12M1 12 -adenovirusning joylashish IS q42-»q43 В
uchastkasi
A12M2 12 -adenovirusning joylashish IA P36 В uchastkasi
A12M3 12 -adenovirusning joylashish IB 21 В uchastkasi
AK2 2 - A d e n i la tk in a z a p te r—>32 D
AMY1 a - Am ilaza (so'lak bezlar) p22.1—» q ll D AMY2 u- Am ilaza (pankratik) + p22.1—>ql 1 D AT3 III - A ntitrom bin q23-»q25 В CAE Ko'z gavharining pereferik D
qavatlarining xiralashishi
CMT1 1 S h a rk o - M a r i- T u t kasalligi D D l S l DNK fragm enti P36 В
D lZ l 3 - Satellit DNKsi q i2 В Do Dom brok qon guruhi + G ELI Eliptotsitoz (Rh bilan birikkan) p G
EL2 E lip to ts ito z (Rh bilan G
birikm agan)
EN O l 1- Yenolaza p36 D FH F u m a ratg id rataz a q 42 -> qter D FUCA a - L - Fukozidaza + p34->p32 D Fy D affi qon g u ru h i + p ie r—»q21 D
yoki q 32-» q te r
GALE U D PG A L 4 - E pim eraza p te r—>p32 D
GBA N ordon P- glyukozidaza p i 1—» qter В GDH G lyukozodegidrogen aza + pter-* p 21 D GUK 1 1- G uan ila tk in aza q32 —>q42 D
GU K 2 2 - G u an ila tk in aza D
MTR T e trag id ro p tero ilg lu ta m a t- В m e tilte ran sferaza
PEPC S Peptidaza + q25 yoki q42 D PEK M F osfo fru k to k in aza M subbirligi p.32.1 —>q32 В
PGD Fosfoglyukon atdegidrogeneza + pter-> p 34 D PGM 1 1 - Fosfoglyukom utaza + P22.1 D PKU 1 F enilketonuriya P
Rd R adin qon g u ru h i p34-»p22.1 В Rh R ezus qon g u ru h i + p 36-» p32 D
RN 5S 5S RNK q 42 -» q 43
R P l R etinit G
Sc S s ian n a qon gu ru h i + p 34 —>p32 D SDH Suksin a td eg idrogeneza p 22 .1 -» qter В
UGP1 U P D -glyukozopirofosf ataza 1 q 21 -» q 22 D UM PK U ridinm onofosfatkinaza + p32 D
U lar quyidagilardan iborat:
1. F — shajara usuli, m a’lum oila avlodlarida belgilaming birikkan holda irsiylanishi hamda xilma-xillanishini tahlil qilish usuli. Shu usul bilan qonning ABO guruhlarining joylanishi aniqlangan.
2. AAS usuli — oqsil molekulasida aminokislotalarning joy lanishi tartibini solishtirish.
3. CN usuli — xromosoma qismlari tashqi ko'rinishining o'zgarishi va u bilan bog'liq holda fenotipdagi o'zgarishlarni solishtirish. Bunga xromosomaning «mo'rt» qismlarini, ya’ni krossingoverda qatnashuvchi va mutatsiyaga uchrovchi qism larining tahlili ham kiradi. Guruhlanishning m o 'rt qismlari oilaviy genlar birikishini tadqiq qilishda belgi sifatida foy dalaniladi.
4. RE usuli — restriksion tahlil va birikishning ayrim qism larining qayta ko'rilganligini tadqiq qilish.
5. OT — Sentromer xaritasining tahlili.
Hozirgi vaqtga kelib, odam da bir yarim m ingga yaqin gen-
lar aniqlangan. Bu odam xromosomasidagi um um iy genlar so nining 1-5 foizini tashkil qiladi. Odam genom idagi eng yirik va ko‘p o'rganilgani birinchi xromosomadir. 13-jadvalda m az kur xromosomali genlar xaritasi tarkibidagi h a r xil oqsil sinf lar, fe rm e n tla r , qon g u ru h la r i, qon ivishi, rezus fa k to rn i kodlaydigan genlar bor.
G enlar xaritasidagi ayrim gen xillari esa m olekulalarning testlarida qatnashuvchilar hisoblanadi. G enetik xaritada faqat genlargina emas, balki ularning ko'pchiligining DNKdagi izchil- ligi ham ko'rsatilgan. Olib borilgan genetik tadqiqotlar n a t i jasida genlar p o l im o r f iz m i m a’lum bo'ldi. Qayd etilgan gen larning ayrim larini testlash va u lar orqali odam lar oilasini ge netik tahlil qilish im koniyati tug'ildi. G enetik injeneriya ta ra q qiyoti bilan hozirgi paytda odam ning to'liq genetik xaritasini tuzishda b iro rta ham texnik to 'siq yo'q. Biroq odam DNK ko'lam ining nihoyatda kattaligi tufayli bunday tadqiqot uchun ko'p yillar zarur bo'ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
