Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

fen 9 bug'doyrangli oq rangli fen ( f bug'doyrangli oq rangli P gen AA x aa P gen Aa x aa
^{gam A a} A a a
fen bug'doyrangli fen bug'doyrangli oq rangli F ; gen A a F. gen Aa aa
fen bug'doyrangli bug'doyrangli F, gen Aa Aa
gam A a A a
fen bug'doyrangli oq rangli F2 gen ^{AA: Aa: Aa aa}
X uddi sh u n d ay n a tija ko'zi norm al k o 'rad ig an odam lar bilan ko'zi yaqinni yaxshi ko'radigan odam lar nikohida ham kuzatiladi


fen 9 ko'zi normal ko'radigan ko'zi yaqinni yaxshi ko'radigan R gen aa x AA
gam a A
fen ko'zi yaqinni yaxshi ko'radigan ^gen Aa
A gar shunday nikohdan tug'ilgan boshqa-boshqa oilalar­ ning o'g'il va qizlari o'zaro tu rm ush qursalar, u holda birinchi tajribadagi kabi tug'ilgan farzandlarning to 'r td a n uch qismi yaqinni yaxshi ko'radigan, to 'r td a n bir qismi norm al k o 'ra ­ digan bo'ladilar. U larni genetik simvollar yordam ida shunday izohlash m um kin:
fen 9 ko'zi yaqinni yaxshi ko'radigan cf ko'zi yaqinni yaxshi ko'radigan F, gen A a Aa


gam А / / / ^ Чча A ' ^ ^ ^ ^ a


fen ko'zi yaqinni yaxshi ko'radigan ko'zi norm al ko'radigan F2 gen AA: A a: A a aa
G enetikada bir xil ota-ona organizm larining chatishishidan
71


hosil bo'lgan va kelgusida o 'rganilayotgan belgi-xossalar b o '­ yicha xilm axillik b erm a y d ig an organizm la rn i g o m o z ig o t a , h ar xil irsiyatga ega o ta -o n a organizm larining chatishishidan olingan va kelgusida avlodlarda xilm a-xillik berad ig an larn i g e t e r o z ig o ta organizm lar deyiladi.
T a h l i l iy c h a t i s h t ir i s h . A gar ota yoki onadagi dom in an t belgi to 'liq holda avloddan-avlodga berilsa, d u rag ay la rn in g gomozigota va geterozigota form alari fenotip jih a td an o'xshash bo'lganliklari sababli ularni b ir- b irid an farqlash qiyin. Bu- larning genetik jih a td a n h a r xil ekanligini kelgusi avlodda bilish mumkin. O datda gomozigota va geterozigotaning gene­ tik jih a td a n farqini bilish uchun fenotip jih a td a n o 'x shash bo'lgan durag ay larn in g h a r birini retsessiv belgiga ega ota yoki ona bilan takroriy chatishtiriladi. A gar shunday chatish- tirishdan hosil bo'lgan avlodlar o'rganilayotgan belgi bo'yicha o'zaro o'xshash, y a ’ni bir xil bo'lsa, chatishtirish uchun olin­ gan d o m in an t belgili organizm gom ozigota, h a r xil bo'lsa, geterozigota hisoblanadi.
Tahliliy chatishtirishni odam lar nikohida ko'rib chiqaylik. K o'pchilik odam larda panjalar norm al uzunlikda, ayrim -
larda esa qisqa bo'ladi. B arm oqlam ing qisqaligi b r a x id a k t i - liy a deb nom lanadi. Bu belgi dom inant, barm oqlam ing nor­ mal uzunlikda bo'lishi retsessiv belgi hisoblanadi. B raxidak- tiliyali odam larning gomozigota yoki geterozigota ekanligi oila- dagi farzandlarning barm oq uzunligiga qarab aniqlanadi.
M asalan, ikkita braxidaktiliyali yigit ikkita barm oq uzun­ ligi norm al qizga uylandi deb faraz qilaylik, a g a r birinchi oilaning barch a farzandlarining barm oqlari q isq a- b rax id ak - tiliya bo'lsa, dem ak, yigit gomozigota hisoblanadi. Uni gene­ tik sim vollar yordam ida ifodalaymiz.