Республикаси олий ва

12.4. Гидравлик тўсқичлар 
Гидравлик тўсқичларда (затворлар) сувдан олинадиган энергия ҳисоби-
га сувни тарқатиш жараёнини автоматик ростлаш ва оқимни меъёрлашни амалга 
ошириш мумкин. 
Суғориш тизимларида сув тарқатишни автоматлаштиришда қўлланувчи ав-
томат тўсқичларнинг бир неча тури мавжуд, сарфни автоматик тўсқичи , «Нейр-
пик» типидаги автомат тўсқичлар, тўғри ҳаракатланувчи автоматик тўсқичлар 
ва бошқалар. 
«Нейрпик» типидаги автоматик тўсқичлари бир хил ҳолатга ўрнатилган 
гидравлик тўсқич-ростлагичлар бўлиб, бу ҳолда тўсқичнинг ҳолати ростланувчи 
сатҳга мос келувчи нуқта атрофида бўлади (12.3- расм). 
Бу тўсқичлар ёрдамида 3 хил усулда сатҳни ростлаш мумкин. Юқори 
бъеф бўйича ростлашни амалга оширувчи автомат-тўсқич, пастки беъф бўйича 
ростлашни амалга оширувчи ҳамда аралаш ростлашни амалга оширувчи 
тўсқич–автоматларни схемаси 12.2 ва 12.3- расмларда берилган. 
Юқори бъеф бўйича ростлашда битта датчик ўрнатилган бўлиб, ўрнатилган 
сатҳда тўсқич бир тарафдан қарама-қарши, лекин бир бирига тенг моментлар 
таъсирида, яъни тўсқични оғирлигидан ҳосил бўлувчи момент ва қарши юк 
моменти ҳисобига, иккинчи тарафдан сатҳ датчигига кўрсатилувчи гидростатик 
босим таъсирида ўз ҳолатида, яъни баланс ҳолатида бўлади. 
Агар тўсқич олдидаги сатҳ кўтарилса ёки пасайса тенглик йўқолади ва 
тўсқич берилган сатҳ ўз ҳолига қайтиши учун зарур бўлган катталикка очилади. 

---

- 121 - 
Ростлаш жараёнида турли тебранишларни йўқотиш мақсадида тўсқичлар тарки-
бига мойли амортизаторлар киритилади.
Пастки бъеф бўйича сатҳни стабиллаш тўсқичи ҳам шу тартибда ҳаракат-
ланади, лекин сатҳ датчиги пастки бъеф тарафидан ўрнатилади. 
Аралаш ростловчи автомат тўсқич нормал иш жараёнида пастки сатҳ 
бўйича ростлашни амалга оширади, агар сув сатҳи юқори бъеф бўйича кўтари-
либ кетса ёки сув етишмаслиги натижасида келса сув қуриб қолиши кузатилса 
автоматик равишда юқори бъеф бўйича ростлаш амалга оширилади. Бундай 
тўсқичлар махсус камерага жойлаштирилган иккита сатҳ датчигига (мембранали 
пўкак) эга: уларнинг бири юқори, иккинчиси пастки бъеф билан боғланган. 
Юқори бъеф датчиги белгиланган сатҳ юқорига кўтарилганда тўсқични очади, 
шунингдек сатҳ минимал қийматга эришганда уни ёпади. Бир вақтнинг ўзида 
пастки бъеф камерасидаги датчик унинг белгиланган сатҳини ушлаб туради. 
р