Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Спот-бозор – бу савдо қатнашчилари битим тузилган санада ёки унга энг яқин савдо кунлари бажариладиган битимлар тузадиган бозор.
Муддатли бозор – бу савдо қатнашчилари келажакда бажариладиган битимлар тузадиган бозор.
Тўғрисини айтганда, муддатли бозор тушунчаси ҳосилавий молиявий воситалар бозори тушунчасидан кўра кенгроқ тушунча ҳисобланади, бироқ бу тушунчалар кўпинча синоним сифатида фойдаланилади.
Муддатли битимларнинг ҳар қандай моҳияти масаласи ҳозиргача баҳс- мунозараларга сабаб бўлиб келмоқда. Илмий адабиётларда бу масала борасида бир-бирига қарама-қарши келадиган нуқтаи назарларни учратиш мумкин: айрим мутахассислар уларни фуқаролик ҳуқуқи объектлари деб ҳисоблайди ва қимматли қоғозлар тоифасига киритади, бошқалар эса уларни шартномалар, яъни юридик фактлар деб тан олади. Ҳосилавий воситалар фақат иқтисодий муносабатлар соҳасида бўлиши керак, улар ҳар қандай тартибга солиш объекти сифатида тан олиниш ва суд ҳимоясига эҳтиёж сезмайди деган фикрлар ҳам мавжуд.
Ҳосила молиявий воситаларни томонларнинг мажбуриятларини ижро этиш нуқтаи назаридан иккита асосий синфга ажратиш қабул қилинган: стандарт (бошқача қилиб айтганда – оддий, ёки классик) ва экзотик (ностандарт) воситалар.
АҚШда стандарт ҳосилавий воситаларни, худди музқаймоқ (ванилли музқаймоқ – энг оддийси, унга турли қўшимчалар қўшилиши эса уни ўзига хос қилиб қўяди) каби, ванилли (plain vanilla) деб аташ қабул қилинган. Бу сўзни таржима қилганда баъзан кулгили ҳолатлар ҳам рўй беради. Масалан, бундан бир неча йил олдин ОАВда трейдер Жером Кервьелнинг ванилинга фьючерс операциялари натижасида Societe Generale банки 7,2 млрд доллар йўқотгани ҳақида хабарлар пайдо бўлди. Мухбирлар ҳаттоки трейдер томонидан очилган позициялар асосланмаган эканлигини таъкидлаб кўрсатиш учун трейдернинг фьючерс битимлари ҳажмини ванилин савдоси ҳажми билан таққослашга ҳам ҳаракат қилган. Аслида эса, журналистлар томонидан фойдаланилган хорижий дастлабки манбада plain vanilla атамаси фойдаланилган, йўқотишлар эса фонд индексларига фьючерслар билан боғлиқ бўлган²¹.
Стандарт ҳосилавий воситалар қаторига қуйидагиларни киритиш қабул қилинган:
–форвард шартномалар;
–фьючерс шартномалар;
–опционли шартномалар;
–своплар.