Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

5.4-расм. Савдолар ҳажми ва MICEX индекси динамикаси графики

Расмда индекс динамикаси, пастдаги ойнада – савдолар ҳажми гистограммалари кўрсатилган.
Савдолар ҳажмини аниқлашнинг учта усули мавжуд²⁰:

1. 
   Амалда сотилган қимматли қоғозлар сони. Мисол: Нью-Йорк фонд биржаси (NYSE) ҳар куни бу маълумотларни чоп этади. Бу савдо ҳажмини ўлчашнинг энг объектив усули ҳисобланади.
   
2. 
   Сотувлар сони. Мисол: Лондон фонд биржаси (LSE) савдо ҳақида маълумотларни шу кўринишда чоп этади. Усулнинг объективлик даражаси пастроқ, чунки 100 та ёки, айтайлик, 5000 та акцияни сотиш ҳақида шартномалар ўртасида тафовут қилинмайди.
   

Trades refresh
Time/Date	Price	Volume	Trade Value	Type	Ask	Bid
16:45:10 02-Dec-2017	27495	77,784	213,86711	Negotiated Trade	27500	27495
16:44:30 02-Dec-2017	268.30	13,761	36,921 40	Negotiated Trade	27500	27495
16:44:28 02-Dec-2017	272.39	18,597	50,656.35	Negotiated Trade	275.00	27495
16:44:21 02-Dec-2017	274.95	100,000	274,950.00	Negotiated Trade	275.00	274,95
16:44:20 02-Dec-2017	267.81	300,000	803,417.40	Negotiated Trade	275.00	274.95

4.5-расм. Лондон биржасидаги савдолар ҳажми

3. 
   «Тик»лар ҳажми, яъни берилган вақт оралиғи давомида, масалан, 10 дақиқа ёки 1 соат ичида нархнинг ўзгаришлар сони. Бу ном котировкалардаги кўпчилик ўзгаришлар бир «тик»ка тенг эканлигидан келиб чиқади. АҚШда фьючерслар билан савдо қиладиган савдо майдончаларининг катта қисми бир кун давомидаги операциялар ҳажмини чоп этмайди ва трейдерлар ҳажмни баҳолаш сифатида «тик»лар ҳажмидан фойдаланади.
   

²⁰ Mishkin, Frederic S. Financial markets and institutions / Frederic S. Mishkin, Stanley G. 2012
Бундан ташқари, турли сайтларда нафақат савдо ҳажмини, балки структурасини ҳам кўриш учун қулай ресурслардан фойдаланилади. Бундай ресурслар «бозор харитаси» деб номланади. Уни расмийлаштиришга ёндашув битта: сегментлар майдони қимматли қоғоз билан савдо ҳажмини кўрсатади, ранги эса – нархни.

Ўзгарувчанлик

Ўзгарувчанлик (волатиллик, Volatility) – даромад ёки активнинг бозор нархи ўзгариб туриш даражасини тавсифлайдиган молиявий кўрсаткич.
Молиявий рискларни бошқаришда энг муҳим молиявий кўрсаткич ва тушунча ҳисобланади, бу ерда белгиланган вақт оралиғида молиявий воситадан фойдаланишнинг риск ўлчамини ифодалайди. Ўзгарувчанликни ҳисоб-китоб қилиш учун танланма стандарт оғиш (ўртача квадратик оғиш – ЎКО) статистик кўрсаткичи қўлланади, бу эса инвесторларга молиявий воситани харид қилиш рискини аниқлашга имкон беради. Ўртача йиллик ўзгарувчанлик энг кўп қўлланади.
Ўзгарувчанликнинг икки хил тури фарқланади.
Тарихий ўзгарувчанлик – бу унинг қиймати ҳақида тарихий маълумотлар асосида ҳисоблаб чиқилган берилган вақт оралиғида молиявий восита қийматининг стандарт оғишига тенг бўлган кўрсаткич.
Кутилаётган ўзгарувчанлик – молиявий воситанинг бозор қиймати кутилаётган рискларни акс эттиради деган тахминда молиявий воситанинг жорий қиймати асосида ҳисоблаб чиқилган ўзгарувчанлик.
Стандарт оғиш – бу нисбатан ўртача қийматли маълумотлар нуқталари қанчалик кенг тарқалганлигини кўрсатадиган ўлчам.

Индекслар

Фонд бозори индекси – бу фонд бозорининг сифат ҳолатини тавсифлайдиган ва ўзи муҳим ахборотга эга бўлмаган маълум бир сондир. Бу рақамнинг қиймати эмас, балки уни илгари қабул қилинган қийматлар билан таққослаш натижалари муҳим аҳамият касб этади. Индекслар бозордаги ўз тавсифлаши сабабли уларни ҳисоб-китоб қилиш усуллари ўртача кўрсаткич формулалари билан тавсифланади (у ёки бу даражада аниқ тахминлар билан).

Фонд индексларини ҳисоб-китоб қилиш

–чамалаб кўрилмаган (баҳо берилмаган) ўртача арифметик индекс (масалан, DOW JONES) нархлар йиғиндисидан оддий ўртача кўрсаткич сифатида ҳисоблаб чиқилади;
–чамалаб кўрилган (баҳо берилган) ўртача арифметик индекс бозор капиталлашуви бўйича баҳо берилган нархлар йиғиндисидан оддий ўртача кўрсаткич сифатида ҳисоблаб чиқилади.
Мисол
Масалан, агар қуйидаги маълумотлар келтирилган бўлса:

Акция	Нарх, сўм	Бозор улуши, %
1	50	10
2	10	90
Бир йилдан сўнг
1	40	10

2

25

90

бу ҳолатда индекс қуйидагига тенг бўлади:
(40 х 10 + 25 х 90/50 х 10 + 10 х 90) х 100% = 189%.
Индекслар турлари