Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Низом тизими (мажоритар, статут). Низом тизимида «битта овоз – битта акция битта масалага» тамойили амал қилади. Масалан, агар еттита масала ҳал этилаётган ва акциядор 1000 та акцияга эга бўлса, у 1000 та овозни дастлаб биринчи, кейин иккинчи ва ҳ.к. то рўйхат тугагунга қадар еттита овоз бериш давомида фойдаланиши мумкин. Низом тизими йирик акциялар эгаларига назорат таъсирини сақлаш учун қулайдир.
Директорлар Кенгашини тайинлашда кумулятив овоз бериш тизими шуни кўзда тутадики, акциядорга тегишли бўлган овозлар сони унга тегишли бўлган акциялар сонини низомда белгиланган Директорлар Кенгаши аъзолари

сонига кўпайтирилган миқдорига тенг. Кенгаш аъзолари сони 7 тага тенг бўлган акциядорлик жамиятида кумулятив овоз бериш тизимида акциядор 7000 та овозга эга бўлади (битта овоз x 1000 та акция x 7). Бунда у битта номзод учун 4000 та, иккинчи номзод учун – 2000 та ва ҳ.к. овоз бериш ёки барча овозларни битта номзод учун бериш ҳуқуқига эга. Акциядор ўз овозларини исталган нисбатда тасарруф қилиши мумкин. Кумулятив тизим ўз овозларини битта овоз беришда марказлаштириш ва Директорлар Кенгашига ўз вакилини киритишга ҳаракат қиладиган майда акциядорларни кўпроқ қониқтиради.
Директорлар Кенгашига ўз номзодларини киритишда акциядорга нечта овоз кераклигини аниқлаш учун қуйидаги формуладан фойдаланилади:
𝑑 × 𝑠
𝑁 = _{𝐷 + 1} + 1,
бу ерда
d – акциядор Директорлар Кенгашига киритиш истагида бўлган номзодлар сони;
s – акциялар умумий сони;
D – Директорлар Кенгашидаги ўринлар сони;
N – инвесторга қарор қабул қилиш учун зарур бўлган акциялар сони. Овоз берувчи акциялар пакети тақдим этадиган қўшимча ҳуқуқлар:
1% – акциядорлар реестридаги ахборот билан танишиш ва Директорлар Кенгаши аъзосига даъво аризаси билан судга мурожаат қилиш;
2% – умумий йиғилишнинг кун тартибига таклиф киритиш ва ўз номзодини Директорлар Кенгашига қўйиш;
10% – навбатдан ташқари йиғилиш чақириш, жамиятнинг молия-хўжалик фаолиятини текширишни талаб қилиш ҳуқуқи;
25% + битта овоз – блокировка қиладиган пакет – ушбу пакет умумий йиғилиш қабул қиладиган тўртта энг муҳим қарорни блокировка қилиш ҳуқуқини беради (низомга қўшимча ва ўзгаришлар киритиш ҳақида; акциядорлик жамиятини қайта ташкил қилиш ҳақида, акциядорлик жамиятини тугатиш ҳақида, йирик битимлар тузиш ҳақида). Бу қарорлар малакали кўпчилик томонидан қабул қилинади (овозларнинг 3/4 қисми);
30% овоз – бўлиб ўтмаган йиғилиш ўрнига янги йиғилиш чақириш ҳуқуқини беради (йиғилишда овоз берувчи акцияларнинг камида 50% и, кейинги йиғилишда эса – 30% и иштирок этиши лозим);
50% + битта овоз – назорат пакети – юқорида айтиб ўтилган тўртта масаладан ташқари барча масалаларни ҳал қилиш ҳуқуқини беради. Назорат пакетини ўз эгаларига акциядорлар йиғилишида ўз қарорларини ўтказиш имкониятини берадиган акциялар сони (ёки акциялар умумий сонидан фоиз) сифатида тавсифлаш мумкин. Назорат пакети кичикроқ бўлиши ҳам мумкин. АҚШда назорат пакетлари 5–10% акциялардан ҳам иборат;
75% + 1 акция – акциядорлик жамияти устидан тўлиқ назорат;
95% – акцияларни қолган акциядорлардан мажбурий сотиб олиш ҳуқуқи. Овоз берувчи акциялар ҳисоб-китоби
Акциядорлик жамиятида жойлаштирилган акциялар сони овоз берувчи акциялар сонига тенг бўмаслиги мумкин, яъни ҳар бир акция ҳам акциядорга
овоз бериш ҳуқуқини тақдим этмайди. Биринчи навбатда, овоз берувчи акциялар қаторига имтиёзли акциялар киритилмайди.
Бироқ кўпинча овоз берувчи акциялар сонига бошқа сабабларга кўра ҳам тузатишлар киритилади:
–улар бўйича акциядорлар ҳуқуқи бузилган имтиёзли акциялар сонига оширилади;
–ғазначилик акциялари сонига камаяди. Формула:

берувчи акциялар
жойлаштирилган
₋ имтиёзли
ғазначилик
имтиёзли овоз

^[ акциялар
^{] [}_{акциялар}^{] − [} акциялари ^{] + [ ]}

₌ овоз берувчи
^[ акциялар ^]
Дивидендларни эълон қилиш ва тўлаш тартиби
Акциядорларга дивиденд тўловларини эълон қилиш ва тўлаш умумий тартиби қонунчилик билан белгилаб қўйилган.

1.