Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Рақобат хулқ-атвори вариантлари. Рақобат хулқ-атвори тушунчаси остида фирма қарор қабул қилиш жараёнида ўз рақобатчиларига нисбатан эгаллайдиган вазият тушунилади. Уларни 5 атвор бўйича гуруҳлаш мумкин:

• 
  мустақил атвор;
  
• 
  кооператив атвор;
  
• 
  мослашувчанлик атвори;
  
• 
  илгариловчи атвор; * агрессив атвор.
  

Курашувчи маркетинг. Ривожланган иқтисодий давлатларда олигополия кўп учрайди ва саноатнинг кўпгина секторларида фирмалар тўйинган бозорларда бир-бирига қаршилик кўрсатадилар. Бундай вазиятларда муваффақиятнинг муҳим омили бўлиб рақобатчилар активлигини бостириш ҳисобланади. “Курашувчи” маркетинг рақобат кучларининг таҳлилини систематик тарзда ўтказишни ва рақобатчиларга қаршилик кўрсатиш стратегиясини ишлаб чиқишни назарда тутади.
Рақибларга нисбатан муносабат ҳар қандай стратегиянинг марказини ташкил қилади. Бундай позиция батафсил таҳлилга асосланган бўлиши керак.
Портер рақобатни таҳлил қилиш вазифаларини қуйидагича тавсифлайди: “Рақибларни таҳлил қилишдан мақсад ҳар бир рақобатчи олиб бориши мумкин бўлган стратегиядаги ўзгаришларнинг характерини ва муваффақият қозониш эҳтимолини билишдан иборатдир...”
Рақобатни кузатиб бориш тизими қуйидаги тўртта асосий саволга жавоб топишга асосланади:
-рақобатчининг асосий мақсадлари нимадан иборат?
-ушбу мақсадларга эришиш учун айни пайтдаги жорий стратегия қандай?
-рақиблар ўз стратегиясини амалга ошириш учун қандай воситаларга эгалар?
-улар келгусида қандай стратегияларни илгари суришлари мумкин?
Дастлабки учта саволнинг жавоби келгуси стратегияларни аввалдан прогнозлашг имкон беради. Тўртта саволнинг барчаси бўйича тўпланган маълумотларни таҳлил қилиш натижасида рақибларнинг фаолияти тўғрисида тўлиқ тасаввурга эга бўлиш мумкин. Кўплаб йирик фирма ва компаниялар рақобатни кузатишга катта эътибор бериб, керакли маълумотларни тўплаш учун катта маблағларни сарфлайдилар. Бунга бир неча мисоллар келтиришимиз мумкин:
-IBM корпорацияси таркибида тижорий таҳлил бўлинмасини ташкил этилган бўлиб, у рақобатга оид маълумотларни тўплаш ва тақдим этиш билан шуғулланади;
-Texas Instruments рақобатчилар билан ҳукумат ўртасида тузилган шартномаларни мунтазам равишда ўрганиб бориб, уларнинг технологик афзаллик даражасини баҳолаб боради;
-Citicorp компаниясида эса “рақобатли разведка бўйича менежер” лавозими киритилган;
-McDonalds ўз ресторан бошқарувчиларига А+Шдаги энг кучли рақобатчилар - “Burger King” ва “Wendy” фирмларининг реклама материаллари ва таклифларини юбориб туради.