Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

Сервер
Фойдаланувчи
Фойдаланувчи идентификатори
, 
парол
ОК
/ 
Хатолик
 
30-rasm. Parolga asoslangan mashina-insonni autentifikasiyalash jarayoni 
Parolga asoslangan autentifikasiya quyidagi xususiyatlarga ega: 
-
 
parolga asoslangan autentifikasiyalash qulay (sarf xarajati kam, 
almashtirish oson); 
-
 
foydalanuvchi paroli odatda unga aloqador ma’lumot bo’ladi (masalan, 
uning yaxshi ko’rgan futbol komandasining nomi, telefon raqami va h.) (
123456, 
12345, qwerty
) va shuning uchun “hujumchilar” tomonidan aniqlab olinishi oson; 
-
 
murakkab parollarni xotirlab qolish qiyin (masalan, 
jfIej(43jEmmL+y
); 
-
 
parolga asoslangan autentifikasiyalash usuli amalda keng qo’llaniladi. 

---

81 
 
Smartkartalar
 yoki qurilma ko’rinishidagi tokenlar autentifikasiyalash uchun 
qo’llaniladi. Smartkarta kredit karta o’lchamidagi qurilma bo’lib, kichik hajmdagi 
xotira va hisoblash imkoniyatiga ega. Smartkarta odatda o’zida biror maxfiy kattalik, 
kalit yoki parolni saqlaydi va hattoki qandaydir hisoblashni ham amalga oshiradi. 
31-rasmda maxsus maqsadli smartkarta va uni o’quvchi qurilma (smartkarta 
o’quvchi qurilma) aks ettirilgan. 
 
31-rasm. Smartkarta va smartkarta o’quvchi (ACR39U [1]) qurilma 
Biror narsa asosida autentifikasiyalash usullarini turlicha amalga oshirish 
mumkin. Masalan, tokenga asoslangan autentifikasiyalashni ko’rib chiqaylik. Bunda 
parollar generatori qurilmasidan foydalanib, u tizimga kirishda qo’llaniladi. Faraz 
qilaylik, Alisa parol generatoridan foydalanib Bobdan autentifikasiyadan o’tmoqchi. 
Buning uchun Bob biror tasodifiy son 
𝑋𝑋
 ni (“savolni”) Alisaga yuboradi. Alisa qabul 
qilingan 
𝑋𝑋
 sonini va parol generatoridan foydalanish ShIR (Shaxsiy identifikasiya 
raqami)ini parol generatoriga kiritadi. Alisa parol generatori javobini Bobga uzatadi. 
Agar javob to’g’ri bo’lsa, Alisa autentifikasiyadan o’tadi, aks holda o’ta olmaydi. 
Mazkur “savol-javob” ssenariysining umumiy ko’rinishi 32-rasmda keltirilgan.