Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

Жўнатувчи
Қабул қилувчи
 
18-rasm. MAC tizimi 
MAC tizimlarini ishlab chiqishda blokli shifrlardan ham foydalanish mumkin. 
Buning uchun blokli shifrni CBC rejimida foydalanish va eng oxirgi shifrmatn 

---

56 
 
blokini olishning o’zi yetarli (qolganlari tashlab yuboriladi). Ushbu oxirgi shifrmatn 
bloki 
MAC 
sifatida xizmat qiladi. Mazkur holda 
𝑁𝑁
 blokdan iborat bo’lgan ma’lumot 
bloklari, 
𝑃𝑃
0
,
𝑃𝑃
1
,
𝑃𝑃
2
 , … ,
𝑃𝑃
𝑁𝑁−1
 uchun MAC quyidagi formula orqali hisoblanadi [13]: 
𝐶𝐶
0
=
𝐿𝐿
(
𝑃𝑃
0
⨁𝐿𝐿𝐼𝐼
,
𝐾𝐾
),
𝐶𝐶
1
=
𝐿𝐿
(
𝑃𝑃
1
⨁𝐶𝐶
0
,
𝐾𝐾
), … ,
𝐶𝐶
𝑁𝑁−1
=
𝐿𝐿
(
𝑃𝑃
𝑁𝑁−1
⨁𝐶𝐶
𝑁𝑁−2
,
𝐾𝐾
) =
𝑀𝑀𝑆𝑆𝐶𝐶
. 
Buning uchun har ikkala tomonda 
𝐿𝐿𝐼𝐼
 va 
𝐾𝐾
 ni bo’lishining o’zi yetarli.  
Faraz qilaylik, A va B tomonlardan uzatilayotgan ma’lumotlar yaxlitligini 
tekshirish talab etilgan bo’lsin (bu yerda ma’lumot konfidensialligini ta’minlash 
masalasi qaralmagan). Bu holda A va B tomonlar orasida xavfsiz taqsimlangan 
𝐾𝐾
 
kalit yordamida A tomon 
𝑀𝑀𝑆𝑆𝐶𝐶
 ni hisoblaydi va ma’lumotni 
𝐿𝐿𝐼𝐼
 ga qo’shib B ga 
uzatadi.  B  tomon ma’lumot, 
𝐾𝐾
 va 
𝐿𝐿𝐼𝐼
 yordamida 
𝑀𝑀𝑆𝑆𝐶𝐶
 ni hisoblaydi. Agar 
hisoblangan 
𝑀𝑀𝑆𝑆𝐶𝐶
 qabul qilingan 
𝑀𝑀𝑆𝑆𝐶𝐶′
 ga teng bo’lsa, ma’lumot o’zgartirilmagan 
aks holda o’zgartirilgan deb topiladi.  
Qanday qilib, ikkita hisoblangan 
𝑀𝑀𝑆𝑆𝐶𝐶
 qiymatlar turlicha bo’lishi mumkin? 
Faraz qilaylik, A tomon quyidagilarni B ga yuborgan bo’lsin: 
𝐿𝐿𝐼𝐼
,
𝑃𝑃
0
,
𝑃𝑃
1
,
𝑃𝑃
2
,
𝑃𝑃
3
,
𝑀𝑀𝑆𝑆𝐶𝐶
. 
Faraz qilaylik, hujumchi birinchi blok 
𝑃𝑃
1
 ni o’zgartirdi (u 
𝑄𝑄
 deb belgilansin), 
bu holda B tomon MAC ni quyidagicha hisoblaydi: 
𝐶𝐶
0
=
𝐿𝐿
(
𝑃𝑃
0
⨁𝐿𝐿𝐼𝐼
,
𝐾𝐾
),
𝐶𝐶́
1
=
𝐿𝐿
(
𝑄𝑄⨁𝐶𝐶
0
,
𝐾𝐾
),
𝐶𝐶́
2
=
𝐿𝐿�𝑃𝑃
2
⨁𝐶𝐶́
1
,
𝐾𝐾�
,
𝐶𝐶́
3
=
𝐿𝐿�𝑃𝑃
3
⨁𝐶𝐶́
2
,
𝐾𝐾�
= "
𝑀𝑀𝑆𝑆𝐶𝐶
"
≠ 𝑀𝑀𝑆𝑆𝐶𝐶
. 
Ya’ni, ochiq matndagi bir blokning o’zgarishi keyingi barcha bloklarga ta’sir 
qiladi va buning natijasida shifrmatn bloklari turlicha bo’ladi. Ma’lumki, CBC 
rejimida shifrmatndagi bir blok o’zgarishi deshifrlanganda faqat 2 ta ochiq matn 
blokiga ta’sir qiladi. Biroq, ochiq matnning bir blokini o’zgarishi undan keyingi 
barcha shifrmatn bloklariga ta’sir qiladi va bu MAC tizimlari uchun juda muhim. 
Albatta, mazkur usul MAC tizimlarini yaratishning yagona usuli emas. 
Quyida xesh funsiyalar asosida MAC tizimlarini yaratish bilan tanishib chiqiladi.  

---

57