Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

Risklarni bartaraf etish. 
Risklarni bartaraf etish jarayoni aniqlangan risklarni 
modifikasiyalash maqsadida mos nazoratni tanlash va amalga oshirishni ta’minlab, 
bunda  miqdoriy  darajasi  yuqori  bo’lganlariga  birinchi  murojaat  qilinadi.  Ushbu 
bosqichda  qaror  qabul  qilish  riskni  baholash  natijasiga  asoslanadi.  Ushbu 
bosqichning  asosiy  vazifasi  jiddiy  hisoblangan  risklarni  nazoratlash  uchun  qarshi 
choralarni  aniqlash  bo’lib,  bunda  risklarni  individual  ravishda  yo’q  qilish, 
monitoring qilish va qayta ko’rib chiqish uchun ularni darajalarga ajratish amalga 
oshiriladi. Risklarni yo’q qilishdan oldin quyidagi axborotni to’plash talab etiladi: 
-
 
mos himoya usulini tanlash; 
-
 
himoya usuli uchun javobgar shaxsni tayinlash; 
-
 
himoya narxini inobatga olish; 
-
 
himoya usulini afzalligini asoslash; 
-
 
muvaffaqqiyatga erishish ehtimolini aniqlash; 
-
 
himoya usulini o’lchash va baholash usulini aniqlash. 
Agar  aniqlangan  risklarni  bartaraf  etish  talab  etilsa,  risklarni  boshqarish 
rejasini  doimiy  qayta  ko’rib  chiqish  va  ishlab  chiqish  zarur bo’ladi. Turli  himoya 
usullaridan  foydalanish  riskdan  qochish,  ularni  kamaytirish  va  ular  uchun 
javobgarliklarni boshqaga o’tkazish kabi imkoniyatlar taqdim qiladi. 
Xodimlar  risklarni  kamaytirish  yoki  minimallashtirish  uchun  quyidagilarni 
amalga oshirishi talab etiladi: 

---

256 
 
-
 
riskni nazoratlash rejasini ishlab chiqish; 
-
 
ko’rsatilayotgan xizmatga riskni ta’sirini aniqlash; 
-
 
riskni nazoratlash rejasini tamomlash uchun qat’iy cheklovlarni qo’yish; 
-
 
risklarni nazoratlash strategiyasini amalga oshirish; 
-
 
risklarni nazoratlashda mijoz harakatini aniqlash; 
-
 
risklarni  nazoratlash  daravomida  madadlovchi  xodimlar/  ishchilar  bilan 
aloqani o’rnatish; 
-
 
risklarni  nazoratlash  jarayonining  bir  qismi  sifatida  risklarni  nazoratlash 
rejasini to’liq hujjatlashtirish. 
Tashkilotda  risklarni  boshqarish  freymvorki  (Enterprise Risk Management 
Framework, ERM Framework). 
Risklarni  boshqarish  freymvorki  tashkilotning 
risklarni boshqarish usuliga xos bo’lgan amalga oshirish tadbirlarini belgilaydi va 
tashkilotda  axborot  xavfsizligi  va  risklarni  boshqarish  bo’yicha  faoliyatni 
birlashtiruvchi  tarkibiy  jarayonni  ta’minlaydi.  Tashkilotda  risklarni  boshqarish 
freymvorki quyidagi harakatlarni aniqlaydi, tahlil qiladi va amalga oshiradi: 
-
 
riskka olib keluvchi harakatlarni bekor qilish orqali riskdan qochish; 
-
 
risk ta’siri yoki ehtimolini minimallashtirish orqali riskni kamaytirish; 
-
 
risklarni boshqarish jarayoni standartlarini taqdim qilish. 
Tashkilotda  risklarni  boshqarish  freymvorkining  asosiy  maqsadlari 
quyidagilardan iborat: 
-
 
tashkilotda  risklarni  boshqarishni  tashkilot  faoliyatini  boshqarish  bilan 
birlashtirish; 
-
 
risklarni boshqarishning afzalliklarini o’zaro bog’lash; 
-
 
risklarni boshqarish uchun tashkilotda rollarni va vazifalarni aniqlash; 
-
 
risklar to’g’risida hisobot berish va rivojlanish jarayonini standartlashtirish; 
-
 
tashkilotda risklarni boshqarish uchun standart yondashuvlarni o’rnatish; 
-
 
risklarni boshqarishda resurslarga ko’maklashish; 
-
 
tashkilotda risklarni boshqarishning doirasi va ilovalarini o’rnatish; 
-
 
tashkilotda  risklarni  boshqarishni  takomillashtirish  uchun  vaqti-vaqti  bilan 
tekshirishni amalga oshirish. 

---

257 
 
Amalda  tashkilotda  risklarni  boshqarish  freymvorklari  sifatida  NIST  ERM, 
COSO ERM va COBIT ERM kabilardan keng qo’llaniladi.  
Risklarni  boshqarishning  axborot  tizimlari  (Risk Management Information 
Systems, RMIS). 
RMIS  bu – boshqaruv  axborot tizimi  bo’lib, axborotni  saqlashni 
boshqarish, tahlil qilish va tashkilot tarmog’i uchun risk to’g’risida ma’lumot olish 
imkoniyatini  taqdim  qiladi.  Tashkilotlar  risklarni  boshqarish  jarayonini 
optimallashtirish uchun RMIS bilan risklarni boshqarish freymvorkini birlashtiradi. 
RMIS tizimlari quyidagi afzalliklarga ega: 
-
 
ma’lumot ortiqchaligi va xatoligini kamaytirish orqali ma’lumot ishonchligini 
yaxshilaydi; 
-
 
RMIS  orqali  xabarlar  boshqaruvining  yaxshilanishi  natijasida  tashkilotdagi 
xarajatlarni kamaytiradi; 
-
 
RMIS  tashkilotning  standartlariga  muvofiq  ravishda,  ularga  risklarni 
boshqarish siyosatidan samarali foydalanishda yordam beradi. 
RMIS  turli  omillar  bo’yicha  hisobotlarni  hosil  qiladi  va  ushbu  hisobotlar 
tashkilotda tarmoq risklari to’g’risida yaxlit tasavvurga ega bo’lishga hamda ularni 
boshqarishga imkon beradi. Hosil qilingan RMIS hisoboti turlari unga yuborilgan 
so’rov turiga bog’liq bo’ladi. RMIS quyidagi turdagi hisobotlarni hosil qiladi: 
-
 
Standart  hisobotlar: 
yuborilgan  umumiy  so’rovlarga  javob  sifatida  RMIS 
standart  hisobotlarni  hosil  qiladi.  Ushbu  hisobot  guruhga  ajratilgan 
ma’lumotlardan tashkil topmaydi. 
-
 
Maxsus hisobotlar: 
bundan tashqari RMIS tizimi maxsus so’rovlarga nisbatan 
maxsus  javoblarni  generasiya  qiladi  va  ular  turli  guruhga  tegishli 
ma’lumotlardan tashkil topgan bo’ladi. 
Amalda RMIS tizimining turli ko’rishdagi vositalaridan keng foydalaniladi. 
Ularga misol sifatida, Aon Enterprise Risk Management, Stars RMIS, RiskEnvision, 
RiskonnectRMIS, INFORM, Traveler’s e-CARMA vositalarini keltirish mumkin.