Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

Tizim 
Dasturdagi kodlar uzunligi 
Netscape 
17 mil. 
Space Shuttle 
10 mil. 
Linuxkernel 2.6.0 
5 mil. 
Windows XP 
40 mil. 
Mac OS X 10.4 
86 mil. 
Boeing 777 
7 mil. 
Tahlillar  natijasi  har  10 000  qator  kodda  5  ta  bag  mavjudligini  ko’rsatadi. 
Boshqacha qilib aytilganda, o’rtacha 3kbayt .exe faylda  50 taga yaqin bag bo’ladi. 
Dasturiy vositalar injineriyasida dasturni kafolatli o’z maqsadini bajarishiga 
harakat qilinsa, 
xavfsiz
 dasturiy vositalar injineriyasida esa o’z maqsadini bajarishi 
talab etiladi. Biroq, butunlay xavfsiz dasturiy vositani bo’lishi amalda mumkin emas. 
Dasturiy  mahsulotlarda  xavfsizlik  muammolari. 
Dasturiy  mahsulotlarda 
quyidagi zaiflikka tegishli tushunchalar mavjud. 
Nuqson. 
Dasturni  amalga  oshirishdagi  va  loyihalashdagi  zaifliklarning 
barchasi nuqson hisoblanib, uning dasturiy vositalardagi mavjudligi yillar davomida 
bilinmasligi mumkin.  
Bag. 
Bag  dasturiy  ta’minotni  amalga  oshirish  bosqichiga  tegishli  bo’lgan 
muammo  bo’lib,  dasturiy  vositalardagi  baglarni  oson  aniqlash  mumkin.  Masalan, 
bagga dasturlashdagi 
buferni to’lib toshish
 (Buffer overflow) holatini misol keltirish 
mumkin. 
Xotirani  to’lib  toshishi. 
Amalda  ko’p  uchraydigan  dasturlash  tillaridagi 
kamchiliklar odatda, taqiqlangan formatdagi yoki hajmdagi ma’lumotlar kiritilishi 
natijasida kelib chiqadi. Bu turdagi tahdidlar ichida keng tarqalgani bu – xotiraning 
to’lib toshish tahdidi hisoblanadi. 

---

203 
 
Masalan,  veb  saytda  foydalanuvchidan  ma’lumotlar  kiritilishi  talab  etilsa 
(ismi,  familiyasi,  yili  va  hak.),  foydalanuvchi  tomonidan  kiritilgan  “ism” 
maydonidagi  ma’lumot  serverdagi 
𝑁𝑁
 ta  belgi  hajmiga  ega  sohaga  yoziladi.  Agar 
kiritilgan  ma’lumot  uzunligi 
𝑁𝑁
 dan  katta  bo’lgan  holda,  xotiraning  to’lib  toshishi 
hodisasi yuzaga keladi. 
Agar  buzg’unchi  tomonidan  “kerakli”  ma’lumot  kiritilsa,  bu  o’z  navbatida 
kompyuterni buzulishiga olib keladi.  
Quyida  S  dasturlash  tilida  yozilgan  kod  keltirilgan  bo’lib,  agar  bu  kod 
kompilyasiya qilinsa, xotiraning to’lib toshishi hodisasi kelib chiqadi. 
int main() 
{ 
int buffer [10]; 
buffer [20] =37; 
} 
Bu yerdi mavjud muammo bu - 10 bayt o’lchamli xotiraga 20 baytli ma’lumot 
yozilishida. Bu esa xotiraning ruxsat etilmagan manziliga ham murojaatni keltirib 
chiqaradi.