Respublikasí xalíq bilimlendiriw

Byudjet klassifikaciyasi

Byudjet dúzilisi mámlakettiń mámleket byudjeti hám byudjet sistemasın, onıń buwınları ortasındaǵı byudjetla'raro munasábetlerdi tashkil qılıw formaların, byudjet klassifikaciyaın, byudjet sistemasına kiretuǵın barlıq dárejedegi byudjetler iskerliginiń huqıqıy tiykarların, byudjet qarjların qáliplestiriw hám jumsaw daǵı tártip-qaǵıydalar hám basqalardı belgilep beredi.

Ózbekstan Respublikası Byudjet kodeksiniń 8-statyasında qayd etilgen “Byudjet sistemasınıń birden-birligi” (Byudjet hújjetleri hám byudjet esabatlarınıń formaları, byudjet klassifikaciyası birden-bir bolıwı hám de byudjet sisteması byudjetleriniń dáramatları hám ǵárejetlerin qáliplestiriw hám de orinlaw, byudjet esabın júrgiziw hám byudjet esabatın dúziwdiń birden-bir rejimin názerde tutıwı kerek) principine muwapıq, barlıq dárejedegi byudjetlerdi qáliplestiriw hám orinlawda birden-bir byudjet klassifikaciyası qollanıladı.

Barlıq dárejedegi byudjetlerdiń dáramatları hám ǵárejetleri klassifikaciyalaw ob'ektlerine tiyisli nomer (kod ) lar beriw menen gruppalarǵa bólinedi hám de klassifikaciya kórsetkishleri sheńberinde qáliplestiredi hám atqarıw etiledi.Byudjet klassifikaciyası -byudjet sisteması byudjetleriniń dáramatları hám ǵárejetleri, sonıń menen birge Mámleket byudjeti deficitligin oraw dáreklerin gruppalawdan ibarat bolıp, byudjet sisteması byudjetlerin qáliplestiriw, dúziw hám atqarıw etiwdi sistemalastırıw ushın paydalanıladı.

1999 jılǵa shekem mámleketimiz byudjet ámeliyatında tiykarınan burınǵı Birlespede qollanılǵan klassifikaciyadan paydalanıp kelindi. Usı klassifikaciya byudjet dáramatları hám ǵárejetleriniń bólimler, baplar hám elementlarǵa bolınıp, ulıwmalasqan funktsional hám ekonomikalıq klassifikaciya belgilerine iye edi. Bul klassifikaciyanıń tolıq bayanı xalıq aralıq standartlarǵa muwapıq esabatlar usınıs etiw yamasa milliy esaplar sistemasına uyqas keliwi tárepinen talapǵa juwap bermas penenedi. Jańa klassifikaciyanı ámelge kirgiziw menen bul kemshilikke toqtatıw berildi hám jańa klassifikaciya 2000 jıl byudjetin islep shıǵıw hám atqarıw etıwde dáslepki bar qollanildi.

Jańa klassifikaciya byudjet dáramatları hám ǵárejetleri atqarılıwın analiz qılıw múmkinshiliklerin keńeytirdi. Byudjet klassifikaciyası :

- mámleket byudjetin dúziw, kórip shıǵıw, qabıl qılıw hám de atqarıw etiw maqsetinde byudjet maǵlıwmatların bir sistemaǵa salıw ushın paydalanıladı ;

- mámleket byudjet maǵlıwmatların xalıq aralıq klassifikaciya sistemalarınıń áyne sonday maǵlıwmatları menen salıstırıwlaw imkaniyatın beredi.

Salıq bazalarınıń keńeyiwi, salıq sistemasına ózgertiwler kiritiliwi, jańa salıq túrleriniń ámeldegi etiliwi yamasa ámeldegi salıqlardıń biykar etiliwi, Sonıń menen birge, mámleket aldındaǵı wazıypalardıń ózgeriwi menen byudjet ǵárejetleri quramınıń ózgeriwi ámeldegi byudjet klassifikaciyaına tiyisli ózgerisler kiritiliwin talap etedi. Sol sebepli byudjet ámeliyatı rawajlanıwınıń málim basqıshlarına kelip, ámeldegi byudjet klassifikaciyanomasiga ózgerisler kiritip turıladı. Byudjet klassifikaciyası nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte Ózbekstan Respublikası Finans ministrligi tárepinen islep shıǵıladı hám tastıyıqlanadi. Byudjet kórsetkishleriniń milliy klassifikaciyalaw sistemasın islep shıǵıwda xalıq aralıq klassifikaciyalaw principlerıge ámel etiliwi kerek.