Respublikamiz oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida berilayotgan iqtisodiy bilimlar ichida muhim o‘rinlardan birini buxgalteriya hisobi va audit egallaydi

1-chizma. Xo‘jalik hisobini tasniflash asoslari


Byudjet hisobi deganda, davlat tomonidan moliyalashtiriladigan muassasalarda yuritiladigan hisob tushuniladi. Bunday muassasalarga maorif, sog‘liqni saqlash, madaniyat va boshqa ijtimoiy soha muassasalari kiradi.

Xalq xo‘jaligi sohalarigi ko‘ra xo‘jalik hisobi alohida shu sohalar hisobidan iborat bo‘ladi, masalan, sanoat sohasi hisobi, qishloq xo‘jaligi sohasi hisobi, savdo sohasi hisobi, maorif sohasi hisobi va boshqalar.

Axborot foydalanuvchilariga ko‘ra xo‘jalik hisobi ichki va tashqi hisobga bo‘linadi.

Ichki hisob deganda faqat xo‘jalikning o‘zida yuritiladigan hisob tushuniladi. Ichki hisob adabiyotlarda turlicha nomlangan, masalan, operativ-texnik hisob, boshqaruv hisobi, ishlab chiqarish hisobi.

Operativ-texnik hisob deganda xo‘jalik bo‘limlari tomonidan u yoki bu maqsadda yuritiladigan tezkor hisob tushuniladi. Kadrlar bo‘limini xodimlarni ishga o‘z vaqtida kelishi va ketishining operativ hisobi, smena boshlig‘ini yoki masterining stanoklarni ish holati hisobi va boshqalar operativ-texnik hisobga misol bo‘la oladi.

Boshqaruv hisobi – bu xo‘jalik rahbariyati talablariga ko‘ra boshqaruvga tegishli qarorlarni qabul qilish maqsadida batafsil (analitik) tarzda yuritiladigan hisob tizimi. Bunday hisobni xo‘jalikning hamma bo‘limlari olib borishlari mumkin.

Ishlab chiqarish hisobi – bu xo‘jalikni ishlab chiqarish jarayonlari va ularning natijalarini u yoki bu usullarda aks ettiruvchi hisob tizimi. Odatda, ishlab chiqarish hisobi negizida mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilish usullari yotadi, masalan, normativ, reja, haqiqiy tannarx usullari.

Tashqi hisob deganda xo‘jalik faoliyati to‘g‘risidagi axborotlarni tashqi axborot foydalanuvchilarga taqdim etuvchi hisob tizimi tushuniladi. Tashqi hisobga qo‘yidagilarni kiritish mumkin:

• Moliyaviy hisob

  
  

• Statistika hisobi

  
  

Moliyaviy hisob deganda xo‘jalik moliyaviy faoliyati to‘g‘risidagi axborotlarni asosan tashqi foydalanuvchilar uchun taqdim etuvchi hisob tizimi tushuniladi. Moliyaviy hisob tashqi foydalanuvchilar uchun asosan hisobotlar ko‘rinishida taqdim etiladi. Moliyaviy hisob ma’lumotlaridan ichki foydalanuvchilar ham keng foydalanadilar. Moliyaviy hisob ma’lumotlarini keng iste’mol qiluvchi tashqi va ichki foydalanuvchilarning tarkibi 2-chizmada keltirilgan.