Respublikamiz iqtisodiyotidagi tub o’zgarishlarni albatta xukumatimiz tomonidan olib

2.2.
 
Buxgalteriya balansini gorizontal
va vertikal tahlili 
 
Buxgalteriya balansini gorizontal (bo’ylamasiga) va vertikal (yonlamasiga) tahlili 
bo’yicha olimlar tomonidan turlicha qarashlarni mavjudligi uquvchini albatta e’tiborini 
tortadi. Masalan; prof. M.K. Pardaev o’zining «Moliyaviy tahlil» o’quv qo’llanmasida 
moliyaviy tahlilning asosiy shakllari sifatida gorizontal, vertikal, dinamik, makon, nisbiy 
ko’rsatkichlar, omilli tahlilni keltirgan holda, shu erda gorizontal va vertikal tahlilga izox 
beradi.
«Gorizontal tahlil - hisobot davrini o’gan yil ko’rsatkichlari bilan solishtirish»
26F
27
Vertikal tahlil - tarkibiy tahlil bo’lib tahlil qilinayotgan ob’ektni barcha qismlari 
bo’yicha o’rganish»
27F
28
dan iborat deyiladi. 
E’tibor bergan bo’lsangiz, gorizontal tahlil solishtirish, toqqoslash usulining o’zidan 
iborat bo’lib qolmoqda. 
Bizningcha, moliyaviy hisobotni gorizontal tahlili uning moliyaviy hisobot 
elementlari, ko’rsatkichlarini, mutlaq va nisbiy ifodalarda, xisobot davri boshiga yoki o’tgan 
yilga nisbatan toqqoslama o’rganishga aytiladi. 
Vertikal tahlil deganda - moliyaviy hisobot, buxgalteriya balansini mutlaq va nisbiy 
ifodalarda tarkibiy o’rganishga aytiladi. 
Tahlilda xar ikkala usul eng ko’p qtllaniladigan usul hisoblanadi. Ushbu usullar orqali 
kompaniya va firmalarni mulki, kapitali, majburiyatlarini umumiy va tarkibiy o’zgarishlariga 
baho beriladi. Umumiy o’zgarishlar buxgalteriya balansi ma’lumotlari asosida olinsa, tarkibiy 
o’zgarishlar bugalteriya yoki moliyaviy hisobotga «tushuntirish xati» da beriladi.
Gorizontal tahlil va vertikal tahlilni fanga olib kirgan shaxsning nomini aniq keltirish 
qiyin. Negaki bu usul matematik ifodani, iqtisodiy matematik usullarni iqtisodiyotda qo’llash 
bilan fanga kirib kelgan. Uning ilk iboralarini tahlilchilar Sheremet A.D., Sayfulin R.
S28F29
., 
Abdukarimov I.T.
29F
30
, Pardaev M.Q., Isroilov 
B30F31
., Vaxobov A., Ibragimov A.
T31F32
., asarlarida 
uchratish mumkin. 
Buxgalteriya balansini gorizontal va vertikal tahlili yuzasidan prof. I.f.d. E Akramov 
o’zining «Analiz finansovogo sostoyaniya predpriyatiya»
32F
33
kitobida gorizontal va vertikal 
tahlil yuzasidan prof. M.Q. Pardaev tomonidan bildirilgan fikrni to’la takrorlaydi.
33F
34
Faqat 
toqqoslash bazasi bo’yichagina ular qarashdarida, farqni sezish mumkin. Ya’ni M.Q.Pardaev 
xisobot davri kursatkichini o’tgan davr ko’rsatkichi bilan taqqoslansa, prof. E.Akramov 
tomonidan uning dinamik yoki bazis davriga nisbatan o’zgarishlarini taqqoslash tavsiflanadi. 
27
Pardaev M.Q., Isroilov B. Moliyaviy tahlil. T.: Iqtisod iyot va xukuk dunyosi, 1999 y., 15-bet 
28
Pardaev M.Q., Isroilov B. Moliyaviy tahlil. T.: Iqtisod iyot va xukuk dunyosi, 1999 y., 15-bet 
29
Sheremet A.D., Sayfulin R.S. Metodika finansovogo analiza M.: INFRA-M 1996 g. 
30
Abdukarimov I.T. «Moliyaviy hisobotni o’qish va tahlil qilish yo’llari» T.: Iqtisodiyot va xuquq dunyosi, 1999 y. 
31
Pardaev M.Q., Isroilov B. Moliyaviy tahlil. T.: Iqtisod iyot va xukuk dunyosi, 1999 y., 15-bet 
32
Vaxobov A., Ibragimov A. Moliyaviy taxlil. T.: Sharq 2002 y. 
33
Akramov E. Analiz finansovogo sostoyaniya predpriyatiya. T.:GNITI, GANT , Ruz 
34
Pardaev M.Q., Isroilov B. Moliyaviy tahlil. T.: Iqtisod iyot va xukuk dunyosi, 1999 y., 15-bet 

---

25
Dinamik tahlil gorizontal tahlildan alohida farqlanadi. Bu farqlanish M.Q.Pardaevni 
«Moliyaviy tahlil» kitobida ham alohida tarkiblanadi. 

---

26