Respublika o`rta maxsus, kasb – hunar ta`limi markazi qashqadaryo viloyat hokimligi o`rta maxsus, kasb – hunar ta`limi boshqarmasi

Texnik rasm. Umumiy tushuncha. Chizmachiiikda chizmani o‘qishni osonlashtirish maqsadida texnik rasm juda ko‘p qollaniladi. Ayniqsa, yangi ixtiro qilinayotgan buyumlarning shaklini tezda qo‘lda chizib aniqlashda muhim ahamiyatga ega. Texnik rasm chizishda hech qanday chizish asboblari ishlatilmaydi. Lekin aksonometriya qonun-qoidalariga amal qiiinadi.
Narsalar tomonlari nisbatini ko‘z chamasida saqlagan holda chizmachilik asboblari yordamisiz bajarilgan aksonometrik tasviiga texnik rasm deyiladi.
Chizmachilik darslarida chizmalarni o‘qish jarayonida ham texnik rasmlardan foydalaniladi. Shunda detaining shaklini tezda aniqlash mumkin bo‘ladi. Demak, texnik rasm detal shaklini tez ko‘z oldiga keltirishga yordam beradi va fazoviy tasawur qilishni rivojlantiradi.
Narsaning texnik rasmi asosan izometriya yoki frontal dimetriyada bajariladi. O‘quv jarayonida texnik rasm bevosita modelning o'ziga qarab yoki uning berilgan ko‘rinishlariga qarab bajariladi. Texnik rasmni kataklangan varaqlarda chizish tavsiya etiladi.
3 .35- chizmada izometrik va frontal dimetrik o‘qlarning kataklangan dafitarda chizilishi ko‘rsatilgan. Kub, prizma, piramida, silindr va konuslarning texnik rasmlari izometriya va frontal dimetriyada yonma-yon taqqoslash uchun 3.36- chizmada ko'rsatilgan. Ular asoslarining izometriya va frontal dimetriyada chizilishi bilan oldinroq tanishilgan edi. Texnik rasmlarda ularning chizilishi oldingilari kabi bir xil. Faqat bu yerda ular ko'zda chamalab qo'lda chiziladi.

Aylananing texnik rasmini izometriyada chizish. Texnik rasmda aylana ellips shaklida tasvirlanadi, uni chizish uchun:

izometrik o'qlar o'tkaziladi va О nuqtadan x va у o'qlarga aylana radiusi ikki tomonlama o’lchab qo'yiladi (3.37- a chizma).
— o'lchab qo‘yilgan nuqtalardan x va у o‘qlarga parallel yordamchi chiziqlar chizib, romb shakli hosil qiiinadi (3.37- b chizma). Rombning ikkita burchagi z o'qda kesishadi. Boshqa uchlari z o'qiga perpendikular chiziqda kesishib, eilipsning katta o‘qini hosil qiladi.
— romb burchaklaridan О nuqtagacha bo'lgan masofalar taxminan 3 bo'lakka bo'lib chiqiladi. Romb burchaklari tomonidan bittadan bo'lak qoldirib AB va CD deb belgilab chiqitsa, chiziladigan eilipsning katta va kichik o‘qlari hosil bo'ladi (3.37- c chizma).
— А, В, С va D nuqtalar orqali o‘tadigan ellips egri chizig'ini chizish bilan chizma taxt qiiinadi (3.37- d. e chizma).
Detalning berilgan ko'rinishlari asosida uning texnik rasmini frontal dimetriyada chizish uchun oldin frontal dimetriya o'qlari chizib olinadi. So'ngra detaining oldingi yog'i uning bosh ko'rinishidan ko'zda chamalab ko'chiriladi (3.38- h chizma). Ko'chirib chizishda kataklardan foydalanish tavsiya etiladi. Har qaysi burchakdan katak dioganali bo‘yicha chiziqlar chizib, ularga detal qalinligining teng yarmini qo'yib chiqib, u nuqtalar ketma-ket tutashtirilsa, detaining texnik rasmi frontal dimetriyada bajariladi (3.38- с chizma).


1. Izometriyada o'qlari orlig'idagi burchaklar qanchaga teng?
2. Aylanani izometriyada chizishda ellips nimaga almashtirilib chiziladi?
3. Izometriyada eilipsning katta va kichik o'qlarini ko'rsating.
4. Qanday rasmlar texnik rasmlar deyiladi? U nimaga asoslanib chiziladi?
5. Izometriya o'qlari bo'yicha chizilgan texnik rasmda ellipslarning katta va kichik o'qlari H da qanday aniqlanadi? V da va W da qanday aniqlanadi?