|
АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
Ш.Қурбонов, А.Қурбонов. Жисмоний машқларининг физиологик асослари. «ЎАЖБНТ» Маркази, 2003 й.
Қ.Содиқов, С.Х.Атипова. Ёш физиологияси ва гигиена. «Янги аср авлоди» Тошкент 2009 й.
Н.Қ.Қосимова. Ёш физиологияси ва гигиенаси. Бухоро 2005 й.
А.Қ.Атоев. Болалар спортини ривожлантириш. Бухоро-2007 й
М.Рахматхўжаев, Б.Сафаров. Жисмоний тарбия ўқитувчилари, спорт мактабларининг раҳбар ва мураббийлари учун қўлланма. Тошкент 2009 й.
ПЕДАГОГИК ТАЪСИРНИНГ ТАЪЛИМ-ТАРБИЯ САМАРАДОРЛИГИНИ ОШИРИШДАГИ ЎРНИ
Mamatqulova Surayyo Rustamovna Sirdaryo viloyati Mirzaobod tumani
5-umumta’lim maktabining 1-toifali boshlang’ich sinf o’qituvchisi
Республикамиз истиқлолга эришган ҳозирги даврда шахсга чуқур, асосли ва умумий талаблар қўйилади лекин иккинчи томондан шахсга катта ҳурмат кўрсатилади. Бу шахсга бўлган талабларни ва унга бўлган иззат-хурматни бирга қўшиб – икки хил шарт бўлиб, педагогнинг болаларга бўлган муносабатларининг чинакам инсонпарварлигидир. Педагогик таъсир кўрсатиш усуллари ўз ўқувчилари тақдирига берпарво бўлган кишилар қўлида соф касб-корлик воситалари эмас, балки инонлар орасидаги жонли муносабатлар мажмуидир.
Умуман педагогик таъсир кўрсатиш усулларини мукаммал эгалламасдан ва ундан моҳирона фойдаланмасдан туриб таълим-тарбия соҳасида катта муваффақиятларга эришиб бўлмайди.
Ижтимоий руҳият назариясида ва педагогик амалиётда ўзаро фикр алмашишда таъсир кўрсатиш икки усулда олиб борилади: ишонтириш ва таъсир этиш. Рус педагоги Успенский «Одамни тарбиялашнинг энг асосий йўли ишонтиришдир, одамнинг эътиқодига эса фақат ишонтириш билан таъсир қилиш мумкин», деган эди. Ўқитувчи фаолияти ўз ўқитувчиларини ишонтириш ва таъсир этишни талаб қилади. Педагогнинг барча таъсирлари: ўқувчиларнинг муносабатлари, фикрлари, хис-туйғулари, харакатларини ўзгартиришга ва мустаҳкамлашга йўналтирилган бўлиб, у муҳит ва табиатнинг ҳамкорлигига таъсирланади. Ўзаро ҳамкорликда таъсир кўрсатишнинг натижаси ишончдир. Ишонч асосида ўқитувчининг билимлар тизими, дунёқарашлари, муносабатлари ва хулқ-атвори шаклланади.
Ишонч – ўзаро ҳамкорликдаги таъсир этишнинг натижаси эканлигини кўрамиз. Ишонч икки хил, яъни ҳақиқий ва сохта турларга бўлинади. Ҳақиқий ишонч реал борлиқ ҳаёт талабларига мос бўлиб, у инсонни қадрли, обрўли қилади. Соҳта ишонч ўзи ва бировларнинг салбий тажрибаси, қарашлари асосида ҳосил бўлади. Ўқитувчилардаги сохта ишончни ўзгартириш учун ўқитувчи кўп куч сарфлайди. У уч йўналишда олиб борилади: соғлом ижтимоий фикрни шакллантириш, қимматли махсус индивидуал тажрибани яратиш, нотўғри ишончдаги қараш, билим, тасаввур, тушунчаларни бартараф этиш.
Ишонч одамларнинг дил ришталарини боғловчи катта куч. Бунинг учун одам бошқаларга ишонмоғи ихлос қилмоғи керак. Ҳалоллик, адолат соф виждонлилик, поклик, сўз ва иш бирлиги ишончнинг мезонларидир. Иккиюзламачиларга, фирибгарларга, мунофиқларга ҳеч ким ишонмайди.
Инсонда ишонч учта таркибий қисмдан таркиб топади: билим – хиссиёт – хулқ-атвор. Ишонч қуйидаги формула: тушуниш – кечинмалари – ўзига қабул қилиш – бажариш (ўз фаолияти ва атрофида) асосий амалга оширилади.
Ишонтириш ёрдамида янги қарашлар, муносабатлар шаклланади ёки ўзгаради.
Ишонтириш шакллари тубандагилар: мунозара, бахс, суҳбат, хикоя қилиш ва намуна.
Ишонтириш ҳамкорликда таъсир кўрсатишда максимум таъсирли бўлиши учун қуйидаги талабларга жавоб бериш керак.
-ишонтириш мазмуни, шаклли ўқувчининг ривожланиш даражасига мос бўлиши (кичик ўқувчилар эртак, фантастик хикоялар ва бошқа);
-ишонтиришда ўқувчиларнинг индивидуал хусусиятларини ҳисобга олиш;
-ишонтириш умумлашган, конкрет асосларга, мисолларга. Бошланғич синфларга овозли материалларга таяниши;
-ишонтиришда ўқитувчи ўз ҳабар қилаётган нарсага ўзи чуқур ишониши ва ҳ.к.
ишонтиришнинг ўзаро ҳакорликдаги таъсир кўрсатиш самараси қуйидаги шартларда юз беради:
-ўзаро ҳамкорлик таъсирнинг кучи ишонтиришнинг обрўсига ва воқеанинг мазмунига боғлиқ (ўқувчи ўқитувчига қанчалик ижобий муносабатда хўласа, шунчалик унга тез ишонади):
-ишонтиришда ўқувчининг индивидуал рухий ҳолатини ҳисобда олиш;
-ишонтиришда ишонтирувчининг интеллектуал хиссий ҳолати билан ишонувчининг ҳолати мос бўлиши керак. Масалан, бола ҳаддан ташқари ҳаяжонланганда нохуш ҳис-туйғулар унда ҳамкорлик қилганда унинг ҳулқидаги камчиликларни кўрсатиш орқали таъсир кўрсатиш самара бермайди.
Ишонтириш методи таъсирли бўлмайди қайсики, фикр, ҳиссиёт ва ирода бир бутун ҳолда мувофиқлашади. Ишонтиришнинг самараси ўқитувчининг сўз ва иш ҳаракат бирлигига боғлиқ.
Таълим ва тарбияда ўқитувчининг ишонтириш ҳақида Ибн Синонинг қуйидаги иборанинг сўзларни қимматидир: «Ҳар бир сўз ҳаракат ва мимика билан тасдиқланиши, болаларда ҳиссиёт уйғотадиган бўлиши зарур».
Педагогик таъсир кўрсатишда ушонтириш методи билан бир қаторда таъсир кўрсатиш методи ҳам қўлланилади. Узоқ йиллар педагогик жараёнда таъсир этиш тан олинмас эди. Биз хохласак, хохламасак таъсир кўрсатиш элементлари ҳаётда ўзаро ҳамкорликда мухим рол ўйнайди. Сўз ёрдамида биз ўқитувчиларга зийраклик ёки қўрқувни, ўзига ишонч ёки ишончсизликни, зерикиш ишонч ёки сухбат сингариларини ҳосил қиламиз.
Ўқитувчиларга таъсир қилиш сўзнинг фандаги маъносига қараб эмас сўз ва нутқ интонатсияси, аниқлигини ифодоловчи ҳамда буларни мустаҳкамловчи имо-ишоралар – юз, қўл ҳаракатлари билан бевосита ҳиссиётга таъсир этади. Бу ҳақида Макаренко: «… Юз ҳаракатларни яхши эгалламаган, ўз юзида зарур маъноларни бера билмайдиган ёки ўз кайфиятини ушлаб туролмайдиган киши яхши тарбиячи бўлиши мумкин эмас» - дейди ўринли таъкидлаб.
Сухомлинский сўзнинг таъсири ҳақида: ўқитувчининг сўзи – ўқувчининг қалбига таъсир ўтказадиган ягона сўз. Тарбиячилик санъати – аввало, гапириш, инсон юрагига мурожаат қила олиш санъатига боғлиқ. Мен астойдил ишонаманки, кўпинча катта жанжал билан тугайдиган, мактабда тез-тез содир бўлиб турадиган можаролар – ўқитувчиларнинг ўқувчилар билан гаплашишни билмасликлари оқибатидир» деган фикрлари қимматлидир.
Умуман, педагогик таъсирнинг самарали бўлиши шартлари: ўқув материалининг мазмуни: таъсир кўрсатишдаги холатига боғлиқлиги; ўқитувчининг таъсир кўрсатиш техникасига; таъсир кўрсатишнинг асосланган сифатига ва амалда қўллаш учун яратилган шароитга ва бошқаларга боғлиқ.
Do'stlaringiz bilan baham: |
