Республика илмий-амалий масофавий онлайн конференцияси

BOSHLANG’ICH SINFLARDA AMALIY FANLARNI O’QITISHDA
INTEGRATSION TA’LIM.


Atayeva Gavhar Akromjonovna Sirdaryo
viloyati Mirzaobod tumani 5-umumta’lim maktabi
jismoniy tarbiya o’qituvchisi

Mamlakatimizda dunyoning rivojlangan davlatlarining ta’lim tarbiya texnalogiyasi o’rganilib chiqilmoqda va uzluksiz ta’lim sharoitida kerakli bo’lgan ishlar amalga oshirilmoqda o’rganilgan ta’lim tizimidan o’zimiz uchun mos talimni tanlab, ya’ni milliylikimizni saqlab qolgan holda rivojlanish ishlarini yo’lga qo’yish uchun keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda.Hususan qadrlar tayyorlashning yangi modelini yaratish, ta’lim tizimida yangi innovatsiyalar va ilg’or tehnalogiyalarni joriy etish uchun izlanishlar olib borilmoqda.

Buz bu ishlarning barchasini yolga qoya olsak integratsiyalash jarayoniga kirib borgan bo’lamiz.
Agar biz fanlar kesimida integratsiyalash iaravonini aladigan bo’lsak, unda har bir fanga alohida yondoshib borish lozim bo’ladi. Chunki har bir fanning o’rganilish iaravoni, uning izlanishlari alohida mahorat talab etadi.
,Agar biz amaliy fanlardan , jismoniy tarbiya , musiqa, mehnat Tasviriy sa’nat darslari integratsiyasini olib qaraydigan bo’lsak, ularni boshlang’ich sinflarda tahlil qilib chiqishimiz mumkun.
Boshlang’ich sinflarda fanlarni integratsiyalash dars samaradorligini oshiradi, Vaqtdan unumli foydalanishga olib keladi, Darsni chuqur o’zlashtirishga yordam beradi, bo’sh vaqt orttiriladi va to’garaklarga jalb etiladi.
Boshlang’ich ta'limda jismoniy tarbiya darslarini integratsiyalash mumkin. Masalan
Yengil atletika darsini o’tishi uchun mavzu tushuntiriladi, Bu esa bolani mavzuni yaxshi tushunib olishiga yordam beradi, kengroq va chuqurroq tushunishiga imkon ortadi, uzoq vaqt yodda saqlab qolishiga yordam beradi. Bu esa dars samaradorligini oshiradi Masalan,Yengil atletika so’zi sport malikasi degan manoni anglatadi nima uchun degan savol tug’iladi qaysi bir sport turiga kirish yoki shug’illanish uchun yengil atletikani bilmay turib boshqa sport turlarini o’rganib bolmaydi, shuning uchun sport malikasi degan manoni anglatishini o’quvchilarga , tushuntiriladi.Birinchi Prezdentimiz Islom Karimov shunday fikrni bildirgan .
“Xech bir soxa sportchalik yurtni tezda dunyoga tanita olmaydi degan fikrlarini o’quvchilarga yetgazish ko’rsatiladi,. Shunda esa darsni mukammal o’zlashtirib olishlariga imkon yaratadi.
Bola bir darsning o’zida xam nazariy xam amaliy bajarsa, o’quvchi birgina integratsiya darsida juda ko’p ma'lumotlarga ega bo’ladi va uzoq vaqt esda saqlab qoladilar deb o’ylayman
Dars faqat ta'limiy bo’lib qolmasdan, o’quvchilarni estetik, ruhiy,madaniy- ma’rifiy va insonparvarlik jihatlarini tarbiyalashga qaratilgan bo’lishi kerak.
Mavzuni mazmunidan kelib chiqqan holda, tabiat, jamiyat, inson tafakkuri, taraqiyoti haqidagi ilmiy bilimlar, va boshqa go’yalar orqali respublikamiz kelajagiga ishonch va e'tiqodni shakillantirishga qaratilgan bo’lishi kerak.
Umuman olganda integratsiya darsi bir- biriga mos kelishi ( mavzu jihatdan ) va puxta reja asosida tuzilgan bo’lishi kerak..
Hozirgi zamonda ilm berish sistemasi yuqori darajada fan asoslarini o'rnatishga, tafakkurni rivojlangan, olamni bir butunlikda anglashga va tasavvur etishga, tevarak atrofda bo'layotgan voqealarni to'g'ri anglab oladigan yoshlarni tarbiyalashga yo'naltirilgan..
Maktab umumta'lim fanlarining tarqoq holda o'rgatilishi, ularni bir-biriga uzviy bog'liqlikda o'rgatilmasligi o'quvchilar bilimini to'la bo'lishi va butun borliqni bir butun holda anglashlariga to'sqinlik qilib, o'quvchilarda qiyinlik uyg'otadi.
Olimlarimizning fikricha, integrasiya didaktik prinsiplar qatoriga kiradi va ular orasida yetakchi o'rin egallaydi.
Bunday tushuncha ta'lim tizimida integrasiya masalasini, fanlararo uzviylik va bog'liqlik masalasini yana bir bor ko'rib chiqish zaruratini yuzaga keltiradi.
Ta'lim sistemasiga integrasiyani kiritish maktab va jamoatchilik o'rtasida turgan ta'lim va tarbiyaga oid vazifalarni hal etishda asosiy vosita bo'lishi mumkin.
Integrasiyalashtirilgan darslar bolalar dunyoqarashida b ir butunlikni, voqealar uzviyligini tushunishini tabiatan anglab yetishga o'rgatadi. Shuni alohida hisobga olish kerakki, maktablardagi boshlang'ich sinflarda Jismoniy tarbiyadarslarning integrasion bog'lanishlari ilmiy va amaliy jihatdan kam ishlab chiqilgan. Mavjud turli fiklar va qarashlar esa bir-biriga zid va uzviy bo'lmaganligi sababli integrasiya muammosi hamon olimlarimiz o'rtasida bahsli masalalardan biri bo'lib qolmoqda..
Integrasiya- bu fanlarning differensial jarayon davomida yaqinlashuvi va bog'liqligidir. Integrasiya jarayoni fanlar orasidagi aloqani yangi, yuqori sifatda bir- biriga bog'lash bosqichi bo'lib, o'zini yuqori ko'rinishda namoyon etadi. Shuni alohida qayt etish kerakki, integrasiya jarayoni asoslari uzoq o'tmishdagi xalq pedagogikasi va ilmiy pedagogikaga asoslangan. Integrasiya fanlararo bog'liqlikdir.
Ulug' didaktik Yan Amos Komenskiy ta'kidlashicha: “Bir-biri bilan bog'liq bo'lgan hamma narsa, huddi shunday holda o'rganilishi kerak”.
Fanlararo bog'liqlik g'oyasiga keyinchalik juda ko'p pedagoglar yondoshib, uni rivojlanishi va umumlashtirilishiga hissa qo'shdilar. D.Lokk g'oyasiga ko'ra: “Ta'lim mazmuning aniqlanishida bir fan boshqa fanlar elementlari va faktlari bilan to'ldirilishi kerak”
O’quvchilar atrof-muhit xayotini o’rganishni tasviriy san’at fanining materiallari orqali o'zlashtirish va kuzatishga yo’naltirilgan amaliy darslar orqali amalga oshirib borishadi. Bunda tabiat, xayvonot olami, inson kabi tushunchalarni o'z ichiga olgan keng dastur ishlab chiqilgan bo’lishi lozim. Birlashtiruvchi o'zak sifatida fanlar aro bog’liqlik bunda katta ahamiyat kasb etadi.
Maktab tizimi an'anaviy alohida fanlar ta'limi sistemasiga qaytdi.
80-yillarning yarmidan maorif tizimida integrasiya masalasiga yondoshuvlar yana rivojlandi. Bunda asosan 4 ta yo'nalishga e'tibor qaratildi. Ularni birlashtirishda mazmun jihatdan integrasiya manbalarini alohida fanlar tashkil etadi.
Hozirgi kunda lug’atlarda integratsiya so'zining uslubiy ma'nosi ko'rsatilmagan. Lekin hammaga ma'lum lotincha so'z “Integratio” tiklanish, to'ldirish,
“integrir” - bir butun ikki ma'noda foydalanishga qabul qilingan.
Bu esa maktab o’quv fanlari uslubidagi yaqinlik integratsiya atamasini aniqlashga asos beradi, ya'ni o'qitish, tarbiya qilish va o'quvchilami ma'lum o'quv fanlarini o'zlashtirishni uyg’unlashtirish usullari haqidagi fan. Integratsiya-ni uslubiy hodisa sifatida tahlil qilib bergan
Maktabda mavjud hamma fanlar hususan tasviriy san’at o'ziga xos integratsion imkonga ega. Lekin ularning bir-biriga mos bo'lishi integrasiyalangan darslarning samaradorligi ko'p sharoitlarga bog’liq. SHuning uchun yangi dastur yaratishdan oldin pedagoglar va uslubchilarga integratsiyaning imkoniyati va zaruriyati xulosa ishiga yordam beradigan vaziyatlarni hisobga olish kerak.
Buning uchun o'qituvchi sinf o'quvchilarining tayyorgarlik darajasini oldin tahlil qilishi, ularning ma'naviy xususiyatlarini, o'rganishga qiziqishlarini o'rganadi. O'quv faoliyatida mavjud bo'lgan qiyinchiliklar integratsiya usulidan foydalanish sabablaridan biri bo'lishi mumkin.
Mustaqil amaliy ish o'quvchilarning imkonlarini bir oz tenglashtiradi, chunki har biri o'ziga xos tasvirni, voqea hodisani tanlashga yo'l izlaydi, lekin albatta bir muammo qoladi - o'quvchiga qo'yilgan maqsadni topishga qanaqa usul, vosita bilan qurollantirish kerak. Darsning cheklangan vaqti ham, har bir o'quvchining topshiriqni bajarish vaqti ham mos emas, lekin ularning faoliyatini ta'minlovchi yagona shaxs — o'qituvchi.
Integrirlangan darsning xususiyati bu jarayonda 2 yoki 3 ba'zida undan ham ko'p pedagoglar qatnashishi mumkinligi. Bunday integratsiyalangan darsni o'tish osonmi, murakkabmi? Ko'pincha o'qituvchilarga bog’liq. Lekin, dars bu ishning muhim qismi ekanligini unutmaslik kerak. Aynan dars orqali asosiy masalalar integrasiyalangan sinfda amalga oshiriladi va natijaning qanday bo’lishi sinfdagi holatga bog’liq bo’lishi mumkin.
O'quvchilar o’zlari chizgan ishlarni solishtira boshlashadi, bitta rasmdagi voqeani muhokama qilishadi, ular orasidagi aloqalarni aniqlashadi, hamkorlikda o'quv ko'nikmasini birgalikda ishlab chiqishadi.
Integratsiyalangan darslar charchoqni va taranglikni o'quvchilardan oladi faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o'tishi hisobidan ziyraklik va hozirjavoblikka o'rgatadi. Lekin 1-2-sinflarda integratsion darslarga uncha berilmaslik tavsiya etiladi.
Chunki integratsiya mavjud mavzuni kengaytiradi, chuqur tahlil qilishni talab qiladi, hodisalarni umumlashtiradi, ularning bilim doirasi boshqa fanlar hisobiga kengayadi. O'quvchilar mustaqil tarzda shuncha ishni bajarishga kuchi etmasligi mumkin.
Hozirgi kunda tasviriy san’at yo’nalishining rivojlanishiga han katta etibor qaratilib, keng qamrovli ishlar olib borilmoqda. Hususan Prezdentimizning 2019 yil 19 martda Yoshlarning ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bo’sh vaqtini mazmunli tashkil etish bo’yicha beshta muhum tashabbus ishlab chiqdi. SHularni Ikkinchi tashabbusi Yoshlarni jismoniy chiniqtirish,ularni sport sohasida qobilyatini namoyon qilishlari uchun zarur sharoitlar yaratishga yo’naltirilgan tashabbus qiziqishni osgirishga, iste’dodini yuzaga chiqarishga hizmat qiladi. Bu esa o’z navbatida Jismoniy tarbiya fanining yuksalishiga , integratsion rivojlanishiga hizmat qiladi.
Yoshlarimizning kelgusida o’z ijodiy ishlarining yanada gullab yashnashi uchun o’qituvchilarning bilim berish salohiyatining rivojlanishi uchun integratsiyani mamlakatimizda, maktablarimizda yanada chuquroq o’mini topishi lozim. Buning uchun esa eng avvalo kuchli bilimga ega qadirlami malakali mutahasislami yetishtirishimiz lozim deb o’ylayman.Anashunday o’qituvchilar integratsion tizimni to’la ochib o’quvchilar ongiga yetkazib bera oladi.