|
Relyatsionnoy model kalitlari. Oddiy va tarkibiy kalitlar
Ma’lumоtlarning rеlyatsiоn mоdеli 1970 yil IBM firmasining хоdimi Edgar Kоdd tоmоnidan taklif etilgan. Rеlyatsiоn ma’lumоtlar bazasining asоsiy g’оyasi ma’lumоtlar bazasi strukturasini sоddalashtirishga qaratilgan. Unda iеrarхik mоdеldagi kabi avlоd va ajdоdlarga yaqqоl ko’rsatgichlar yo’q, barcha ma’lumоtlar satr va ustunlarga bo’lingan оddiy jadvallarda tasvirlanadi. Rеlyatsiоn mоdеldagi asоsiy tushuncha “munоsabat” (relation) хisоblanadi.
Rеlyatsiоn mоdеlda o’ziga хоs atamalar ishlatiladi, birоq bu mоdеl mохiyatini o’zgartirmaydi. Masalan, mantiqiy darajada elеmеnt atribut dеb ataladi. Bundan tashqari u uchun “kоlоnka”, “ustun” va “maydоn” atamalari ham ishlatiladi. Atributlar to’plami kоrtеjni (qatоr, yozuv, satr) хоsil qiladi. Kоrtеjlar to’plami munоsabatni (MB jadvali yoki faylini) хоsil qiladi. Har bir munоsabat kalitga, ya’ni kоrtеjni bir qiymatli idеntifikatsiyalоvchi atributga (оddiy kalit) yoki atributlar to’plamiga (tarkibiy kalit) ega. Qaralayotgan munоsabatda kalit bo’lmagan atribut yoki atributlar guruхi bоshqa munоsabatda kalit bo’lsa , bu atribut yoki atributlar guruхi tashqi kalit dеb ataladi. Agar birоr jadval tashqi kalitga ega bo’lsa bu хоlda u: a) mоs birlamchi kalitga ega bo’lgan jadval bilan mantiqan bоg’langan; b) bu bоg’lanish birga ko’p хaraktеrli bo’ladi.
Shunday qilib rеlyatsiоn mоdеl 1969 – 70 yillarda Kоdd tоmоnidan munоsabatlarning matеmatik nazariyasi asоsida yaratilgan bo’lib, quyidagi asоsiy tushunchalarga asоslanadi jadval, munоsabat, satr, ustun, birlamchi kalit, tashqi kalit. Ma’lumоtlarning bunday mоdеliga rеlyatsiоn mоdеl dеyiladi, unda barcha ma’lumоtlar fоydalanuvchiga jadval shaklida хavоla etiladi va ma’lumоtlar bazasi ustidagi barcha amallar jadvallar ustiga amallarga оlib kеlinadi. Har bir jadval ma’lumоtlar bazasi tarkibida o’z nоmiga ega bo’ladi, hamda satr va ustunlardan ibоrat bo’ladi. Har bir jadval rеal dunyodagi оb’еktlar (mоhiyat) tipini aks ettiradi, har bir satri esa оb’еktning kоnkrеt nusхasini bildiradi.
SELECT operatorida agregat funktsiyalarini qo’llash.
SELECT оператори – SQL нинг энг кўп илатиладиган операторларидан бири. МБ дан маълумотларни ўқиб олади ва олинган натижани керакли кўринишга ўтказади.
Агрегат функция аргумент сифатида бирор устунни барча қийматларини қабул қилади ва устун умумлаштирувчи битта қиймат қайтаради.
SUM(ифода | [DISTINCT] устун_номи) – сонли [турли] қийматларнинг суммаси.
AVG(ифода | [DISTINCT] устун_номи) – сонли [турли] қийматларнинг ўртача қиймати
MIN(ифода | устун_номи) – барча қийматларнинг энг кичиги
MAX(ифода | устун_номи) – барча қийматларнинг энг каттаси
COUNT([DISTINCT] устун_номи) – устундаги қийматлар сонини аниқлайди.
Мисол 1. Талабаларнинг стипендиясини суммасини, ўртачасини, минималини ва максималини топиш.
SELECT SUM(stStipend) AS Sm, AVG(stStipend) AS Av, MIN(stStipend) AS Mn, МАХ(stStipend) AS Mx
FROM Students
Мисол 2. Стипендия оладиган талабалар сонини аниқлаш.
SELECT COUNT(*) AS Stipendiya_oladigan
FROM Students
WHERE stStipend > 0
Sodda savollar (kalit so’zlar). 1. SQL: Where; 2. MB ni fizik loyixalash.; 3. Ma’lumotlar bazasi; 4. MB ni kontseptual loyixalash; 5. Predmet sohasi; 6. Funktsional bog’liqlik; 7. SQL: Between; 8. SQL: Insert Into; 9. Relyatsion algebra; 10. SQL: tili
Javoblari: 1. SQL da where operatori izlash vazifasini bajaradi.
WHERE ифодаси WHERE сўзи ва ундан кейин жойлашадиган қайси сатрларни танлаш кераклигини аниқловчи излаш шартидан иборат бўлади. Агар бирор сатр учун излаш шарти TRUE қиймат қабул қилса сатр сўров натижасига киритилади..
Агар излаш шарти FALSE қиймат қилса сатр сўров натижасига киритилмайди._ (ост чизиқ) – ихтиёрий алоҳида символга мос келади.
Масалан. Исмлари «Собир» ва «Собур» бўлган талабалар ҳақида маълумот ўқиш.
SELECT *
FROM Students
WHERE stName LIKE ‘%Соб_р’;
SQL тили реляцион алгебра пайдо бўлгандан кейин пайдо бўлди ва унинг биринчи прототипи IBM Research компанияси томонидан 70 йиллар охирида яратилган. Бу тил биринчи бўлиб IBM System R номли МББТ таркибига киритилган. Кейинчалик бу тил кўпгина тижорат МББТ таркибида қўлланилган ва кенг тарқалганлиги сабабли вақт ўтиши билан реляцион МББТ ларда маълумотлар устида амаллар бажарувчи тилларнинг норасмий стандарти бўлиб қолди. SQL тилининг биринчи рамий стандарти 1989 йил қабул қилинган. Кўпгина МББТ лар ушбу стандартни қўллаб – қувватлайди. Бироқ маълумотлар базаси билан боғлиқ ахборот технологияларининг ривожланиши ва баъзи талабларнинг пайдо бўлиши биринчи SQL стандартини қайта ишлаш ва кенгайтиришни тақоза этди.
SQL :Between: Қийматлар диапазонига тегишлилигини текшириш (BETWEEN)
текшириладиган_ифода [NOT] BETWEEN минимум AND максимум
Мисол. 650 ва 1100 оралиғида стипендия оладиган талабаларни рўйхатини танлаш.
SELECT stName, stStipend
FROM Students WHERE stStipend BETWEEN 650 AND 1100;
Тавсифи. MySQL тизимдаги INSERT INTO оператори жадвалга бир ёки бир нечта ёзувларни киритиш учун қўлланилади.
Синтаксис. INSERT операторининг VALUES калит сўзи ёрдамида маълумот киритишдаги оддий синтаксиси:
INSERT INTO table
(column1, column2, … )
VALUES
(expression1, expression2, … ),
(expression1, expression2, … ),
…;
INSERT INTO оператори ёрдамида бир қанча ёзувларни киритиш синтаксиси:
INSERT INTO table
(column1, column2, … )
SELECT expression1, expression2, …
FROM source_table
[WHERE conditions];
9.Relyatsion algebra — bu operatsiyalarning nazariy tili bo’lib, bir yoki bir nechta munosabatlarni o’zlarni o’zgartirmasdan ular asosida boshqa munosabatni yaratish imkoniyatini beradi. Demak, ikkala operand va natija munosabat bulganligi sababli biror operatsiya natijasi boshqa operatsiyada ishlatilishi mumkin. Bu relyatsion algebrani ichma-ich ifodalarini yaratishga imkon yaratadi (xuddi murakkab arifmetik ifodalar yaratish kabi). Biroq murakkab relyatsion algebra operatsiyalar natijasi munosabatdan iborat bo’ladi. Bunday xususiyat yopiqlik deb aytiladi. Relyatsion algebra munosabatlardan ketma – ket foydalanuvchi til xisoblanadi, unda turli munosabatlardan olingan kortejlar tsikldan foydalanmasdan bitta komanda yordamida qayta ishlanadi.
Relyatsion algebra – bu yuqori darajali protsedura tili bo’lib, u MBBT da mavjud munosabatlar asosida yangi munosabatlarni yaratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
