Relelarning sinflari, tuzilishi va ishlash negizini o’rganish

K_qay- relesining qo‘yib yuborish juftmetrlarining ishlash juftmetriga nisbatiga tengdir, ya’ni

K_qay+X_ot1/X_srb≤1 (6.2)

К_zax - relesining g'altagini to'yingan qiymatidagi rejimini EYUK relesining ishlagan tokdagi EYUKga nisbati, ya’ni

K_zax =I_ust W_p/(I_srb W_r) (6.3)

K_u - chiqish signalining maksimal qiymatini rele ishlagandagi kirish signaliga nisbatidir, ya’ni

K_u=U_max/X_srb (6.4)

Elektromagnit relesining yana boshqa xarakteristikalariga:

• 
  buzilmasdan qayta ulash soni (числопереключений);
  
• 
  o‘lchash kattaliklari (gabariti);
  
• 
  ishchi oraliq harorati;
  
• 
  vazni va shunga o‘xshash kattaliklari kiradi.
  

Laboratoriya qurilmasining tuzilishi

1. 
   Elektromagnit relesining statik va dinamik xarakteristikalarini olish uchun o‘zgarmas tok relesining ulanish sxemasi keltirilgan (6.2-rasm). Stendda RPN-60 turidagi o‘zgarmas tok rele o'rnatilgan.
   
2. 
   Elektromagnit relesining xarakteristikasini olish uchun qurilmaning ichki qismida kuchlanish “0” V dan 35 V gacha o‘zgaradigan o‘zgarmas tok manba bloki joylashtirilgan.
   

6.2-rasm. Relening ishlashini tadqiq qiluvchi sxema.

Ish vazifasi

1. 
   Elektromagnit relesining chulg'amiga beriladigan tokni (I_kir), kuchlanishini (V_kir ), “0” V dan “25” V gacha o‘zgartirib relening dinamik xarakteristikasini oling. (V_sr; I_sr); (V_otkl ; I_otkl). Buning uchun U_bx (I_bx) qarshiligi orqali o‘zgartiriladi.
   
2. 
   O‘zgarmas tok relesining statik xarakteristikasini oling, buning uchun:
   

1. 
   O‘lchovchi voltmetr va milliampermetr yordamida U_vx=25 V. I_vx=20 mA o‘rnating.
   
2. 
   Relelar, gerkonlarning tuzilishlari, konstruksiyalarini diqqat bilan o'rganing.
   
3. 
   Elektromagnit relesining statik va dinamik xarakteristikalarini tadqiq qiluvchi elektr sxemaning tuzilishini o‘rganing.
   
4. 
   Tumbler o‘chiq holatida (откл) bo’lishi kerak.
   
5. 
   O‘zgaruvchan R qarshilikning holati chapda (min) bo’lishi kerak.
   

6) Elektromagnit relesining statik va dinamik xarakteristikalarini olish uchun (0-50)V li voltmetrlar; (0-50) mA li milliampermetrlar kerak bo‘ladi.

Ishni bajarish uchun uslubiy ko'rsatmalar

1. 
   O‘zgarmas tok relesining statik xarakteristikasini olish, buning uchun:
   

1. 
   manba blokidagi tumblerni “BKJI” holatiga o‘tkazing;
   
2. 
   6.2-rasm asosida sxemani yig'ing;
   

4. 
   R o'zgaruvchan qarshiligi orqali releni to‘liq ishlatadigan tok va kuchlanishlarni o‘rnating;
   
5. 
   Sekundomer orqali tumblerning ulanishi boshlanishidan, elektromagnit relesining kontaktiga ulangan qayd qiluvchi lampaning yonishigacha ketgan vaqtni o'lchang. Bu vaqt relesining ulanish (ishlash) ga ketgan vaqti hisoblanadi;
   
6. 
   manba blokni “ВЫКЛ” holatiga o'tkazing. Sekundomer bilan tumblerni o'chirgandan boshlab elektromagnit relesining kontaktiga ulangan qayd qiluvchi lampaning o'chishigacha bo'lgan vaqt oralig'ini o‘lchang, bu vaqt relesining /_>lfci qo‘yib yuborish vaqti bo'ladi;
   

g) Voltmetr (V) va milliampermetrlarning (mA) ko‘rsatishlarin: yozing;

2. 
   O‘zgarmas tok relesining dinamik xarakteristikasini olish, buning uchun:
   

a) 6.2-rasmdagi sxemani yig‘ing. R o‘zgaruvchan qarshilikni “max” holatiga keltirish kerak;

b) Elektromagnit relesining ishlash tokini (I_sr)aniqlash, buning uchun R qarshiligini 6.1-jadvalga asosan sekinlik bilan o'zgartirib (kamaytirib), ya’ni elektromagnit relesining chulg‘amiga berilayotgan kuchlanishni oshirib relesining kontaktini to‘liq ulanishiga yetarli bo'lgan tok va kuchlanishlarni ampermetr va voltmetrlar orqali aniqlang. Olingan natijalarni 6.1-jadvalga yozib boring (I_sr, U_sr, t_sr kattaliklarni aniqlang);

d) Rele kontaktlarini ajralish vaqti (t_otkl),ajralish toki (I_olkl) va ajralish kuchlanishini (U_otkl)aniqlash. Buning uchun Rqarshiligini 6.2-jadvalga asosan sekinlik bilan o‘zgartirib, elektromagnit relesining chulg'amiga berilayotgan tok va kuchlanishni kamaytiring. Elektromagnit relesining chulg‘amidagi kuchlanishni kamaytira boshlagandan to uning kontaktini to'liq ajralishigacha qayd qiluvchi lampochkani o'chgunicha ketgan vaqt, tok va kuchlanishlarni (t_otl, I_otl va U_otl)aniqlang va 6.2-jadvalga yozib boring.
6.1-jadval

R,(k ) 0 i 1 2 3 4 5 … 10 U, (V) I, (A) T, S FUk )	0	1	2	3	4	5	...	10
U,(V)
I, (A)
T, S

6.2-jadval

R,(k ) 0 i 1 2 3 4 5 … 10 U, (V) I, (A) T, S FUk )	0	1	2	3	4	5	...	10
U,(V)
I, (A)
T, S

Tajribada olingan natijalari bo‘yicha (6.1-6.2-jadvallar) relening statik va dinamik xarakteristikalarining grafigini tuzing.

Hisobot mazmuni

1. Laboratoriya ishining bayoni.

2. O‘zgarmas tok relesining xarakteristikasini olish sxemasi.

3. Elektromagnit relesining statik xarakteristikasining grafigi va t_sr / t_otkl, I_sr / I_otljuftmetrlarining qiymatlari.

4. Elektromagnit relesining dinamik xarakteristikasining grafigi va t_sr / t_otkl, I_sr / I_otl juftmetrlarining qiymatlari.

5. Tekshirilgan rele va boshqa yangi relelar to‘g‘risida ma’lumotlar.

Laboratoriya ishiga qo'yish uchun savollar

1. 
   O‘zgarmas tok relesi, gerkonning statik xarakteristikalari qanday olinadi?
   
2. 
   O‘zgarmas tok relesi, gerkonning dinamik xarakteristikalari qanday olinadi?
   

3.Statik va dinamik xarakteristikalarni olish sxemalarini chizib bering

Laboratoriya ishini himoyasi uchun savollar

1. 
   O‘zgarmas tok relesining tuzilishi va ishlash prinsiplarini gapirib bering.
   
2. 
   Gerkonning tuzilishi, ishlash prinsipi hamda xarakteristikalarini gapirib bering.
   
3. 
   O‘zgaruvchan tok relesining tuzilishi, ishlash prinsiplarini va xarakteristikalarini gapirib bering.
   
4. 
   Elektromagnit relesining ishlash toki (I_sr), ishlash kuchlanishi (U_sr),kontaktini ajratish toki (I_otkl), kuchlanishi (U_otl)hamda elektromagnit relesining ishlash va ajratish vaqtlari (t_sr, t_otkl) deganda nimani tushunasiz?
   
5. 
   Elektromagnit relelari qanday kattaliklar bo‘yicha sinflanadi?
   

Adabiyotlar

1. 
   Ulug‘murodovN.X., O‘ljayevE.U. “Avtomatika fanidan laboratoriya ishlari bo‘yicha uslubiy qo’llanma, Toshkent-2000.
   
2. 
   Р.А.Аваков и др. «Основы телефонии и телефонных сообщений». М:. “Свкзь”, 1969.
   
3. 
   М.JI.Бабиков, Л.В.Косинский. “Элементы и успюйства авгоматики”. М:. Изд-во «Высшая школа». 1975.