Реле ҳимояси бўйича умумий тушунчалар

2.4. Sabr vaqtsiz notanlovchan tokli kesim. 

 

 

Sabr  vaqtsiz  notanlovchan  tokli  kesim  energetika  tizimlarini  turg‘un 

ishlashini  ta’minlash  yoki  himoyalanayotgan  qurilmaning  termik  chidamliligini 

ta’minlash  maqsadida  shikastlangan  qurilmalarni  tezlik  bilan  to‘liq  yoki  qisman 

o‘chirish  lozim  bo‘lganda  qo‘llaniladi.  Aralash  tutashmalardagi  qisqa 

tutashuvlarda  tokli  kesimning  notanlovchan  ishlashini  oldini  olishda  avtomatik 

qayta  ulash  (AQU)  yoki  zahirani  avtomatik  qayta  ulash  (ZAQU)  yordamida 

amalga oshirirsh mumkin.  

 

AQU  qurilmasi  (

2.6  –  rasm

)  L1  liniyada  o‘rnatilgan  bo‘lib  Q1  uzgichga 

ta’sir etadi. 

 

Agarda  qisqa  tutashuv  toki  L2  liniyada  umumiy  hududda  l

umum

  bo‘lganda 

(K2  nuqta),  tanlovchan  tokli  kesim  TK2  va  notanlovchan  tokli  kesim  NTK1  bir 

---

 

27 

vaqtning  o‘zida  ishga  tushadi.  Natijada  ikkala  L1  va  L2  liniyalar  o‘zining 

uzgichlari  tomonidan  tarmoqdan  uziladi.  L1  liniya  uchirilgandan  so‘ng,  AQU 

qurilmasi  ma’lum  bir  sabr  vaqtni  ta’minlab  Q1  uzgichni  qayta  ulashga  habar 

beradi. L1 liniya qaytadan tarmoqqa ulanadi va ikkinchi podstansiya (PS2) manba 

bilan ta’minlanadi. Shikastlangan L2 tarmoq o‘chirilgan holatda qoladi. 

 

Agarda  elektr  tarmoqning  boshlang‘ich  holatida  qisqa  tutashuv  umumiy 

hududda  (l

umum

)  sodir  bo‘lmasa,  lekin  TK2  tokli  kesimning  hududida  (l

TK2

)  sodir 

bo‘lsa  (K3  nuqta),  ushbu  himoyaning  ta’siridan  faqatgina  L2  liniya  tezda 

o‘chiriladi. Notanlovchan tokli kesim (NTK1) ishga tushmasligi kerak va L1 liniya 

ish holatida qoladi. 

 

 

2.6 – rasm. Notanlovchan tokli kesimli tarmoq sxemasi va AQU. 

 

 

L1 liniyadagi qisqa tutashuvlarda (K1 nuqta) notanlovchan tokli kesim 

(NTK1)  ta’siri  ostida  L1  linya  o‘chiriladi.  AQU  qurilmasi  liniyani  tarmoqqa 

qaytadan  qo‘shgan  vaqtda  qisqa  tutashuv  o‘z  turg‘unligini  saqlab  qolgan  bo‘lsa 

notanlovchan  tokli  kesim  (NTK1)  L1  linyani  qaytadan  o‘chiradi.  L1  liniyani 

tarmoqqa  qaytadan  qo‘shish  soni  (odatda  bir  marta)  AQU  qurilmasi  orqali 

cheklanadi. 

Notanlovchan  tokli  kesimning  ishlash  toki  uch  fazali  qisqa  tutashuv  sodir 

bo‘lganda, kuchlanishning pasayishi energetika tizimlarining turg‘un ishlashlarini 

buzilishigacha olib keladigan zonalarda ishonchli ishlash sharti asosida tanlanadi: 

---

 

28 

min

.

1

0

min

3

(1 k ) z

f

ish ntk

z

t

U

I

k



  



 

bu  yerda 

min

f

U

  -  energetika  tizimining  minimal  ish  holatidagi  fazalararo 

kuchlanish, buni nominalning 

0,9 0,95



 ga teng deb olish mumkin; 

 

min

z

t

 - energetika tizimning minimal ish holatidagi notanlovchan tokli kesim 

o‘rnatilgan joygacha bo‘lgan to‘la qarshilik.; 

 

z

k

 - zahira koeffitsienti, 

1,1 1,2

z

k





; 

 

0

k

  -  uch  fazali  qisqa  tutashuvda  kuchlanishni  ruxsat  etilgan  pasayishini 

hisobga  oluvchi  koeffitsient;  sinxron  generatorlarni  dinamik  turg‘unligini 

ta’minlash  maqsadida  taqribiy  hisoblashlarda 

0

k

1,5



,  sinxron  motorlar  uchun 

0

k

1,0



. 

 

Bundan tashqari L2 liniyaning umumiy hududidagi qisqa tutashuvlarda TK2 

tokli  kesimning  ishlash  vaqti  notanlovchan  tokli  kesimning  (NTK1)  ishlash 

vaqtidan katta bo‘lmasligi kerak.