Ректификацион колонналарнинг тузилиши, турлари, ҳисоби ва эксплуатацияси

РЕКТИФИКАЦИЯ

Модда алмашиниш ёки диффузион жараёнлар нефтни қайта ишлаш заводларида кенг тарқалган жараёнлардан ҳисобланади. Бу жараёнларнинг технологик вазифалари турлича бўлсада, аммо барчасининг моҳияти шундан иборатки, диффузия йўли билан модда бир фазадан иккинчисига ўтиши билан аралашмалар ажратилади.
Диффузион жараёнлар қайтар бўлиб, уларнинг йўналиши фазалар мувозанати, модда алмашинувчи фазалардаги ҳиқиқий концентрациялар, температура ва босим билан белгиланади.
Ҳар бир модда алмашиниш аппарати муайян модда алмашиниш жараёни номи билан аталади. Масалан, ректификацион колонна суюқ ва газ фазалар орасида компонентларни аниқ ажратиш учун борадиган ректификация жараёнини амалга ошириш учун ишлатиладиган аппарат бўлиб ҳисобланади. Адсорберларда қаттиқ ва суюқ фазалар орасидаги моддаалмашиниш, экстракторларда иккита суюқ фазалар орасидаги моддаалмашиниш жараёнлари боради.
Асосий моддаалмашиниш аппаратлари – ректификацион колонналар, адсорбцион, абсорбцион, экстракцион аппаратлар металл сиғими бўйича нефтни қайта ишлаш заводларидаги барча қурилмаларнинг ярмидан кўпини ташқил этади.
Фазаларнинг контакт усулига кўра колоннали аппаратлар тарелкали, насадкали ва пленкали турларга, аппаратдаги босимга кўра атмосфера босимли, юқори босимли ва вакуумли турларга бўлинади.
Ишлатиладиган барча колоннали аппаратларнинг 60 % и тарелкали ва 40 % и насадкали колонналардир.
Тайёрлашнинг қийинлиги ва таннархининг юқорилиги натижасида пленкали колонналар кам ишлатилади.
Ректификацион қурилмалар асосан икки турга бӯлинади: 1) поғонали контактли қурилмалар (тарелкали колонналар); 2) Узлуксиз контактли қурилмалар (плёнкали ва насадкали колонналар). Тарелкали, насадкали ва айрим плёнкали қурилмалар ички тузилиши (тарелка, насадка) га кўра абсорбцион колонналарга ўхшаш бўлади. Ректификацион калонналарни ҳисоблаш ҳам бир ҳар типдаги абсорбцион қурилмаларни ҳисоблашдан фарқ қилмайди. Фақат дастлаб юқориги ва пастки колонна алоҳида ҳисобланади, сўнгра ректификацион қурилманинг умумий иш баландлиги аниқланади. Ректификацион калонналар (абсорберлардан фарқли) қӯшимча иссиқлик алмашиниш қурилмалари (иситгич, қайнатгич, ҳайдаш куби, дефлегматор, конденсатор, совитгич) билан таъминланган бўлади. Бундан ташқари атроф муҳитга тарқаладиган иссиқликнинг йўқолишини камайтириш учун ректификацион калонналар иссиқлик ҳимояси билан қопланади.