Reje: Kirisiw

Xalıq aralıq migratsiya

Xalıq aralıq migratsiya xalıq ózgeriwinde tuwılıw hám ólim kórsetkishlerine qaraǵanda kemrek áhmiyetke iye. Biraq, ayırım mámleketler hám regionlarda migratsiyaning xalıq sanına tásiri sezilerli. 2010 -2015-jıllarda Evropa, Arqa Amerika hám Okeanıyaga migrantlarning ortasha jıllıq sap aǵımı 2, 8 mln. 2010 -2020 -jıllarda 14 mámleket hám region jılına bir millionnan artıq emigrantni qabıl etedi. Usınıń menen birge, 10 mámlekette migrantlar aǵımı júz boladı.
Birlesken Milletler Shólkemi sisteması quramalı hám óz-ara baylanıslı xalıq máseleleri menen shuǵıllanadı ; atap aytqanda, bul Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıqshunoslik fondı (UNFPA) hám Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıqshunoslik bólimi tárepinen ámelge asıriladı.

Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıq bólimi

Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıqshunoslik bólimi xalıq aralıq migratsiya hám rawajlanıw, urbanizatsiya, jáhán demografik keleshekleri, neke statistikası hám tuwılıwǵa tiyisli maǵlıwmatlardı toplaydı. Sonıń menen birge, ol Xalıq hám rawajlanıw boyınsha komissiyanı qollap -quwatlaydı hám 1994 jılda Xalıq hám rawajlanıw boyınsha xalıq aralıq konferenciya tárepinen qabıl etilgen Háreket programmasın ilgeri suradi.
Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıqshunoslik bólimi dúnyanıń barlıq mámleketleri hám regionları boyınsha xalıq sanı hám prognozların tayarlaydı, aǵza mámleketliklerge xalıq siyasatın islep shıǵıwda járdem beredi hám Statistikalıq iskerlikti muwapıqlastırıw komiteti aǵzası retinde tiyisli iskerlikti muwapıqlashtirishni kúshaytadı. BMT sisteması.


Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıq fondı

Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıq fondı óz iskerligin 1969 jılda baslaǵan ; ol BMT sistemasında etakchi rol oynaydı, xalıqtıń óz shańaraǵı sanın erkin belgilew huqıqın óz ishine alǵan xalıq programmaların usınıs etedi. Xalıq hám rawajlanıw boyınsha xalıq aralıq konferenciyada (Qohira, 1994) UNFPA mandatı xalıq máselelerinde gender hám insan huqıqları máselelerine kóbirek itibar qaratıw maqsetinde anıqlandi hám UNFPA mámleketlerge Háreket programmaların ámelge asırıwda járdem beriwde jetekshilik etdi. UNFPA kepilligi ush tiykarǵı tarawdı óz ishine aladı : reproduktivlik salamatlıq, gender teńligi, xalıq hám rawajlanıw.
Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıqshunoslik shólkemi 2019 jılda ush konferenciya, Bas Assambleyanıń eki arnawlı sessiyasi hám bir sammit jıynalısın ótkerdi.
Pútkil dunya xalıq kúni hár jılı 11 iyulda bayramlanadı. 1987 jıldıń sol kúninde dúnya xalqı 5 milliard kisige jetti.
Jer xalqı - bul málim bir waqıtta Jerde jasawshı barlıq adamlardıń jıyındısı bolıp tabıladı. 2022-jıl oktyabr jaǵdayına kóre, dúnya xalqı shama menen 8, 015 milliardtı quraydı.
1970-jıllarǵa shekem dúnya xalqı giperbolik nızam boyınsha o'sdi; 1990 -jıldan baslap Jer xalqınıń ósiw pátiniń páseytiwuvi gúzetildi,1990 -jılda bolsa ósiw 87, 4 million kisin quradı. Soǵan qaramay, xalıq sanı tolıq mániste tez ósiwde dawam etpekte (2002 jılda — 74 millionǵa, jılda 2014 87 million ), eger 2000-jıllardaǵı salıstırmalı ósiw 1963 jıldaǵı eń joqarı shıńınan derlik eki ese qısqardı (jılına 2, 2%).
Birlesken Milletler Shólkemi maǵlıwmatlarına kóre, 1994-2014 jıllarda 60 jastan asqanlar sanı eki ese kóbeygen hám 2014 jılda dúnyada ǵarrılar sanı bes jasqa deyingi balalar sanınan asıp ketken[5]. 2020 jıl jaǵdayına kóre, Oraylıq razvedka basqarması Jáhán faktlar kitapına kóre, Yaponiya dúnyadaǵı barlıq mámleketlerdiń eń joqarı ortasha jasına iye - 48, 6, dúnyadaǵı eń ǵarrı hám eń tez qarigan mámleketlerden biri (Kishkine mámleket retindegi Monako bunnan tısqarı, Bul kórsetkishler joqarılaw bolǵan orında, bay hám ǵarrı immigrantlarning kópligi sebepli). 2020 jıl jaǵdayına kóre, Yaponiya xalqınıń 29, 18 procenti 65 jastan asqanlar.
2009 jılda insaniyat tariyxında birinshi ret qala xalqı awıl xalqı menen teńlesdi hám 3, 4 milliard kisin quradı. Bunnan tısqarı, dúnya xalqınıń artıp baratırǵan bólegin qala xalqı uyımlastırıwı kútilip atır (yaǵnıy, qala xalqı dúnya xalqınan tezirek ósiwde dawam etedi). 2020 jıl jaǵdayına kóre, dúnya xalqınıń 56, 2 procenti qalalarda jasaw etedi[8]. 2050 jılda BMT prognozınıń orta versiyasına kóre, dúnya xalqınıń 68, 6 procenti qalalarda jasaw etedi[9].
Jáhán bankiniń maǵlıwmatlarına kóre, 2019 jılda dúnya xalqı 7, 674 milliardtı quradı .
2020 jılda dúnya xalqınıń 59, 5 procenti Aziyada, 17, 2 procenti Afrikada, 9, 6 procenti Evropada, 8, 4 procenti Lotin Amerikasında, 4, 7 procenti Arqa Amerikada, 0, 5 procenti Okeanıyada jasaw etedi[9]. 2050 jılda BMTning ortasha prognozlarına kóre, dúnya xalqınıń 55, 8 procenti Aziyada, 26, 3 procenti Afrikada, 8, 0 procenti Lotin Amerikasında, 7, 5 procenti Evropada, 4, 5 procenti Arqa Amerikada, 0, 6 procenti Okeanıyada jasaw etedi.
2014-jılda BMT hám Vashington universiteti ilimpazları 2100-jılǵa barıp Jer xalqı 11 milliard kisige jetiwine ıseniwgen. Vashington universiteti ilimpazlarınıń keyingi (2020 ) esap -kitaplarına kóre, 2100 jılda Jer xalqı 8, 8 milliard kisin quraydı .
Xalıq sanı boyınsha dúnyada eń úlken mámleket Kitay, ekinshi orında Indiya ; 1991 jılǵa shekem Sovet Birlespesi xalıq sanı boyınsha úshinshi orındı iyelegen bolsa, ol bóleklengeninen keyin Qospa Shtatlar úshinshi boldı, 2006 jıldan keyin 300 millionnan artıq xalıqqa iye edi. (birgelikte alınǵan postsovet aymaǵındaǵı mámleketlerden kóbirek); Indoneziya hám Pakistan xalıq sanı boyınsha tórtinshi hám besinshi orınlarda ; Nigeriya, Braziliya, Bangladesh, Rossiya uyqas túrde altınshı, ettinchi, segizinshi hám toǵızınshı orınlarda.
Birlesken Milletler Shólkeminiń Xalıq fondı maǵlıwmatlarına kóre, dúnya xalqı tómendegishe edi:

1 milliard - 1804;

2 milliard - 1927 jıl ;

3 milliard - 1960 ;

4 milliard - 1974 jıl ;

5 mlrd - 1987 jıl 11 iyul;

6 mlrd - 1999 jıl 12 oktyabr[20];

7 milliard - 2011 jıl 31 oktyabr, " 7 milliard [uz] kúni"[21];

8 milliard - 2022 jıl 14 avgust - 8 milliard belgine jetti [manba? ]

Eger xalıq sanınıń ósiw dinamikası keskin ózgerislerge uchramasa, 9 milliard adamlıq shekti shama menen 2042 jılǵa kelip basıp ótedi.

Fond ramziy ilajlardı ótkeredi[uz], birpara balalardı shártli túrde planetamizning 5, 6 yamasa 7 milliard xalqı dep daǵaza etedi.