Reje: Kirisiw Finansliq rejelestiriw haqqinda túsinik Finanslıq esabattıń mazmunı, mánisi hám quramı Finanslıq esabat dúziw jáne onı shólkemlestiriw Juwmaqlaw Paydalanilǵan ádebiyatlar dizimi Kirisiw

Finansliq rejelestiriw

Ulıwma hám ápiwayı kóriniste, finanslıq joybarlaw

delingende finanslıq jobalardı dúziw hám ámelge asırıw procesi

názerde tutıladı. Finanslıq rejani, tap onı islep shıǵıw, jaratıw

yamasa dúziw procesi sıyaqlı finanslıq kórsetkishlerdi dóretiwshilik analiz

qılıw, ulıwmalastırıw hám óz-ara bólew sisteması retinde qaraw kerek.

Ámeliyatda tez-tez paydalaniletuǵın joybarlaw maǵlıwmatların,

mısalı, kárxana iskerliginiń formasıy modelin islep shıǵıw hám

sol tiykarda finanslıq kórsetkishlerdiń rejeli sistemasın anıqlawdı,

finanslıq joybarlawdıń jumısshı sisteması retinde qaraw múmkin.

Sonı názerde tutıw kerek, finanslıq joybarlaw processinde ol

yamasa bul sub'ekt iskerlik kórsetiwi finanslıq támiyinleniwiniń

turmıslıqchanligini asırıwshı túrme-túr faktorlar inabatqa alınıwı kerek.

«Finanslıq joybarlaw» túsinigi óz ishine tómendegilerdi

aladı :

rawajlanıwdıń tiykarǵı tendensiyalarini anıqlaw hám finanslıq

analiz qılıw ;

tartılǵan aqshalar hám waqtınsha bos turǵan aqshalami

jaylastırıw menejmenti;

firma ishindegi finanslıq nátiyjeler hám pullardı joybarlaw,

esapqa alıw hám baqlaw texnologiyası ;

kapitallar menejmenti;

iskerliginiń basqa kórinisleri (trast, faktoring, lizing hám basqalar ). Tómendegiiar finanslıq joybarlawdıń tiykarǵı wazıypaları esaplanadı :

islep shıǵarıw, investitsion hám finanslıq xızmetlerdi kerekli bolǵan finanslıq resurslar menen támiyinlew

pul qarjların tejew etip, tejab-tergab paydalanıw esabınan kárxananıń paydasın asırıw boyınsha ishki múmkinshiliklarni izlep tabıw ;

• 
  kapitaldı nátiyjeli jaylastırıw jolların anıqlaw, odan aqılǵa say hám nátiyjeli paydalanıwdı bahalaw ;
  
• 
  kontragentlar menen optimal finanslıq munasábetlerdi ornatıw ;
  

Kárxananıń finanslıq jaǵdayı, tólewge uqıplılıǵı hám kreditga

uqıplılıǵı ústinen qadaǵalaw ornatıw.

B azar qatnasiqlarina ótiwge shekem finansliq joybarlawdıń mazmunı

kárxanalarda sap operativ wazıypalardı —

oraylastırılǵan ekonomika ámel etkenligi ushın jetkilikli dárejede

formal bolǵan kárxanalardıń bes jıllıq finanslıq jobalarındaǵı

kórsetkishlerdi islep shıǵıw, perspektivaǵa mólsherlengen jobalardıń

joybarın bahalaw, kárxananıń jılıik finanslıq jobaların dúziw

sıyaqlılardı sheshiwge qaratılǵan edi. Bunday ámeliyattıń húkim

júritkenligi kárxana finanslıq xızmetleriniń abırayına abıray

qospas, sebebi olarǵa hesh nárse baylanıslı emes edi. Bazar

ekonomikasında finanslıq xızmetlerdiń roli tupten ózgerdi. Olar

kárxana rawajlanıwın aktiv hám tásirli basqaradi hám bir waqtıniń

ózinde, sol rawajlanıwdıń baǵdarı hám sapasın qadaǵalaw etedi.

Házirgi sharayattaǵı finanslıq joybarlaw barlıq zárúrli

háreketlerdi aldınan ańlıwǵana (kóre biliwgine) emes.

Bul tiyisli islerdi ámelge asırıw processinde júzege shıǵıwı

múmkin bolǵan hár qanday qápelimde jaǵdaylardı kóre alıw qobiliyati ham bolıp tabıladı. Álbette, xojalıq jurgiziwshi sub'ekt óz iskerligindegi

barlıq risklarǵa toqtatıw beraolmaydi. Lekin ol áne shuday jaǵdaylarni aldınan kóre biliw járdeminde nátiyjeli basqarıw imkoniyatiga iye.

Finanslıq joybarlaw ámeliyatında tómendegi tiykarǵı metodlardan paydalanıw múmkin;

ekonomikalıq analiz metodı ;

normativ metod ;

baiansli esap -kitaplar hám pul aǵısları metodı ;

kóp variantlılıq metodı ;

ekonomikalıq -matematikalıq modellestiriw m etodi;

hám basqa metodlar.

Finanslıq joybarlaw procesiniń tómendegi tiykarǵı basqıshlarini ajıratıp kórsetiw múmkin;

xojalıq jurgiziwshi sub'ektler iskerliginiń finanslıq nátiyjelarini izertlew;

operativ jobalardıń ózgeriwi tiykarında finanslıq esabatlaming

boljaw variantların islep shıǵıw ;

óz joba lopshiriqlarining atqarılıwın támiyinlew ushın xojalıq

jurgiziwshi sub'ekttiń finanslıq resurslarǵa bolǵan anıq mútajliklarini anıqlaw ;

finanslıq támiynlew dárekleri (sonday-aq, ishki hám sırtqı

dereklerdiń) hám olardıń strukturalıq dúzilisin boljaw ;

xojalıq jurgiziwshi sub'ektler finansın basqarıw sistemasın

jaratıw jáne onı qollap -quwatlash;

qáliplestirilgen jobalardı operativ ózgertiw rejimin islep

shıǵıw.

Finanslıq joybarlawdıń eki túri bolıwı múmkin;

strategiyalıq finanslıq joybarlaw ;

ámeldegi finanslıq joybarlaw.

Strategiyalıq finanslıq joybarlaw óz ańlatpasın strategiyalıq finanslıq

jobalarda tabadıki, ol sırtqı hám ishki ortalıqta ózgerip atırǵan xojalıq

júrgiziw sub'ekti finanslıq rawajlanıwınıń kóp variantlı boljawidan ibarat esaplanadi.

Strategiyalıq finanslıq joba, hesh bolmaǵanda, tómendegi sorawlarǵa

anıq juwap bermog'i kerek;

xojalıq jurgiziwshi sub'ekt ushın talap etiletuǵın kapitaldıń

'lch am i qanday, ol qaysı m anbalar esabınan hám qanday

múddetlerde tartinadi?

Bul kapitaldan qanday etip paydalanıladı?

óz kúshine ısengen halda xojalıq jurgiziwshi sub'ekt

rawajlanıwı múmkinbe? Eger joq bolsa, finanslıq resursların jalb

qılıwdıń dárekleri qanday?

xojalıq jurgiziwshi sub'ekt pul qarjları tushumi, islep

shıǵarıwdıń rentabelligi hám investitsiyalar tabıslıgining qanday

dárejelerine shıǵıwı múmkin hám qaysı múddetlerde?

Óz gezeginde, ámeldegi finanslıq joybarlawdıń tiykarǵı funksiyalari tómendegilerden ibarat ;

islep shıǵarıw, investitsion, marketing, ilimiy-joybarlıq hám

qıdırıw xızmetlerin hám de social joybarlardı ámelge asırıw

ushın zárúr bolǵan finanslıq resurslarınıń kólemi hám dáreklerin

anıqlaw ;

ónimdi (jumıstı, xızmetti) islep shıǵarıw hám realizatsiya

qılıw ózine túser bahasın joybarlaw ;

pul aǵısların joybarlaw ;

pútkil xojalıq jurgiziwshi sub'ekt sheńberinde paydanı joybarlawtirish;

investitsiya tabıslılıǵın joybarlaw.

Finanslıq joybarlaw mámleket milliy xojalıǵın joybarlawtirishning strukturalıq bólegi bolıp, sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıw jobası

kórsetkishlerine tayanadi, finans sistemasındaǵı barlıq organlardıń

xızmetlerin muwapıqlastırıwǵa jóneltiriledi. Finans sisteması

quramındaǵı bólek buwınlardıń salıstırmalı ǵárezsizligi tómendegilerdi

ózinde sáwlelendiriwshi finanslıq jobalar islep shıǵilıwı zárúr ekenligin

talap etedi:

pul fondlarini qáliplestiriw hám olardan paydalanıw formaları

hám metodlarınıń ayriqshalıǵı ;

finanslıq resursların tarmaqlar hám aymaqlar boyınsha qayta

bólistiriw.

Finanslıq joybarlawdıń bas ob'ekti rejede óz muǵdarlıq

ańlatpasın alatuǵın finansning buwınları esaplanadı. Konkret pul

fondlari qarjlarınıń háreketi birden-bir sistemaǵa birlestirilgen

tiyisli finanslıq jobalarda ańlatpalanadı hám bekkemlenedi.

Finanslıq jobalar sisteması orayın byudjet jobası iyeleydiki,

ol jaǵdayda byudjet fondining háreketi, darom adlar hám ǵárejetlerdi

qáliplestiriw hám olardan paydalanıw formaları hám metodları, dáramat

hám ǵárejetlerdiń strukturalıq dúzilisi hám strukturası óz muǵdarlıq ańlatpasın

tabadı.

Byudjetten tısqarı fondlarning háreketi, uyqas túrde, Pensiya fondı, Social

qamsızlandırıw fondı, Májburiy medicina qamsızlandırıwı fondı, Jol fondı, Xalıq

bandligi mámleket fondı sıyaqlılardıń finanslıq jobalarında olardıń dáramatları

hám ǵárejetlerinde óz hákisin tabadı. Olardıń dáramatlar bóleginde yuridikalıq

hám fizikalıq adamlardıń májburiy hám qálegen badallari ańlatpalanadı.

Qamsızlandırıw badallarining muǵdarı miynet haqiga salıstırǵanda procentlerde

ornatıladı. Byudjetten sırtdaǵı fondlarga bólim an byudjet m ablag'lari túsiwi,

aqshalar jetiwmegende byudjetten sırtdaǵı fondlar birbirlaridan qarızǵa

aqshalar alıwı múmkin. Sonday etip, bunday fondlar bir-biri hám byudjet fondı

menen bekkem baylanıslı. Qamsızlandırıw fondı pútkil jámiyet, bólek regionlar,

aymaqlar hám puqaralar kólemindegi joǵatmalarni qayta tiklew ushın kerek

boladi.

Barlıq xo'jaIik jurgiziwshi sub'ektlerdiń mútajliklerin esapqa alıw

ushın qamsızlandırıw fondı da rejeli tárzde qáliplestiredi hám odan

paydalanıladı. Bul jerdegi finanslıq rejaning dáramatlar bóleginde

kárxana, shólkem hám bólek puqaralardıń badallari, basqa

fondlardan aqshalardıń túsiwi, ǵárejetler bóleginde bolsa tábiy

bálelerden kórilgen zálellerdi oraw, qamsızlandırıwlanganlarga qamsızlandırıw

tólenbeleri summasın tólew kabiiar sáwlelendiriledi. Qamsızlandırıw fondini

qáliplestiriw hám odan paydalanıw jobası aqshalardan jáne de

natiyjelilew foylanishga múmkinshilik beredi.

Finanslıq joybarlawdıń ulıwma mámleketlik hám aymaqlıq dárejelariga keleshek

ushın mólsherlengen finanslıq jobalar, finanslıq balanslar, sonıń menen birge,

xalıq dáramatları hám ǵárejetleri háreketi muvozanatini islep shıǵıw hám

ámelge asırıw kiredi.