Reje: Elektron informatsya ag’mlar ha’m olar menen islesiw

Tema: Zamanago’y informaciyalardi uzatiw ha’m saqlaw qurilmalari.

Reje:

Elektron informatsya ag’mlar ha’m olar menen islesiw………………………….…1

Zamanagóy informaciya texnologiyalarınıń texnikalıq hám programmalıq quralları…………………………………………………………………………………………….……..2

Zamanagóy informaciya texnologiyalarınıń házirgi kúndegi ornı, qollanılıwı hám keleshektegi jetiskenlikleri………………………………………………………………..3

1.Elektron informatsya ag’imlar ha’m olar menen islesiw

Zamanagóy telefon quralınıń funksiyaları kóp: avtojuwap beretuǵın, qońıraw qılıp atırǵan abonenttiń nomerin anıqlawshı, telefon nomerin bilip alıwdan qorg’aw hám h.t.b … Qaǵazlı hújjettiń normativ ma`nisi-ádalattıń áhmiyetli strukturalıq bólegi bolıp tabıladı. Qaǵazlı xabarlardı uzatıw quralları kóp. Bunda ápiwayı telegraf baylanısı teletayp baylanısına aynalǵan. Rawajlanǵan qurallardan biri-telefaks baylanısı bolıp tabıladı. Faks (latınsha - faxsimile, uxshashini jarat ) - hújjet originalini tap ozindey sáwlelendiredi. Bunda, uzatıwda xabar elementlerin skanerlew joli menen o’zgertiriledi. Qabl etiw apparatı qatordagi izbe-iz signallardı kabul kilib, kogozdagi suwretke aylantıradı. Tekstti kogozli tasıwshınan ajıratıp alıw ushın ukish qurilmasi isletiledi. Ofisdag’i hújjetlerdi kseroks járdeminde nusqalaw ǵalabalıq kóriniske kirdi.

Elektron ofisga uzaq hám jaqın bolǵan túrli dereklerden júdá kóp xabarlar keledi. Óz gezeginde ofis xızmetkerleri sham sırtqı dúnyaǵa óziniń informaciya aǵısların uzatadılar. Telefaks tarmaǵı arqalı qaǵaz daǵı xabarlar keledi. Lokal yamasa global tarmaq quralları arqalı elektron xabarlar kompyuterge modem járdeminde kiritilediyoki shiǵarıladı. Ofisda kompyuterler informaciya aǵıslarına ishlov berip, birlestiriw wazıypaların atqaradı. Elektron pochta kompyuterler járdeminde alınǵan korrespondensiyani jiberiw hám qayta islewde elektron usıllardı isletedi. Ol arqalı hújjetler, kesteler, grafiklar, sızılmalar, súwret hám fotografiyalar, gazeta awızsha xabarlar alıw múmkin. Elektron pochta -bul qaǵazsız pochta, ol telefon tarmaǵı menen kompyuterge jalǵanǵan. Elektron pochta -pochta, telegraf, faksimil baylanıs múmkinshilikleriń bir bólegin ózine alıp, óziniń operativligi sebepli jańa informaciya xızmetlerin usınıs etedi.«Teleks»- informaciya sisteması informaciyanıń úlken aǵısların shar qıylı abonentke avtomatikalıq túrde tayarlaw hám uzatıw imkaniyatın beredi. Tekst tayarlawdıń bul sistemasında joqarı sapalı displeyler menen buyımlanǵan terminallar járdeminde uzatılıp atırǵan informaciya dızbeki kompyuter yadında saqlanıp qaladı. Keyin arnawlı maǵlıwmatlardı uzatıw apparatları járdeminde tayarlanǵan dızbek abonentke jónetiledi yamasa odan qabıl etiledi.

Televidenie ómirge uzokdan kurish retinde kirip keldi hám ǵalabalıq xodisaga aylanıp koldi. Dúnyada 4 mlrd. den artık telepriyomniklar isletiledi. Televizor bul júdá quramalı informaciya kurilmasi bolıp tabıladı. Televizordı kurish goyasi kuyidagicha: suwret elementlerin uzgartirish yuli menen elektr signallar izbe-izligine aylantıradı (suwret analizi);Olardı aloka kanalları orkali nuktalardan kimirlaydigan suwretke teris aylandırıw (suwret sintezi) ámelge asırilatuǵın kabul etiw punktine uzatıladı.

    Bul teoriya XX ásir aqırında Portugaliyalıq alım A. Di. Payva hám orıs alımı P. N. Bexmetvev tárepinen islep chikilgan. Ámeliy karorlarni islep chikish hám paydalanıwdı baslaw V. K. Zvorkin hám F. Fransuorti (AKSh) menen boglik.Televidenie orkali siyasiy, materiallıq, ilimiy, social, iktisodiy informaciyalar beriledi.     Televideniediń keyingi boskichi rakamli televiziyalıq texnologiyalar tiykarındaǵı ınteraktiv televidenie bolıp tabıladi   “Telematn” informaciya sisteması. “Telematn” informaciya sisteması paydalanıwshılardıń kup gruppaları ushın mudami kizikarli bulgan aktual informaciyanı uzatıw ushın jaratılǵan bolıp tabıladı. “Telematn” - bul gazeta, jurnal, agentlik xızmetlerinen alınǵan tekst varaklarini úzliksiz utkazib beretuǵın “elektron gazeta” yamasa “elektron byulleten” Bul sistemanıń qásiyetleri:informaciya varaklarini úzliksiz hám ketma - ket túrde utkazuvchi stansiya tárepinen tuplanadi, efirga ápiwayı televizor signalları menen yamasa kabel orkali uzatıladı ; “telematn” informaciyası úzliksiz jańalanıp barıladı ; kerekli informaciyanıń varagini belgilew ushın televizorǵa kushimcha kurilma kerek paydalanıwshı elektron gazeta varaklarini varaklash, bulimlardan sekrep utishi, ukigan varaklarga kaytib barıw, videomagnitofonǵa jazıp alıwı múmkin. Lekin ol tekst mazmunın uzgartira almaydı.

“Videomatn” informaciya sisteması Bul informaciya sisteması informaciya kabul etiw hám tańlaw erkinshegi múmkinshiligin keńeytiredi, xamda telefon, kompyuter, televizor múmkinshiliklerin birlestiradi  Telefon chakirigi sebepli telefon tarmogiga jalǵanǵan kompyuter hám televizor arasında aloka urnatiladi.  Maǵlıwmatlar bazası menyusı jáne bul maǵlıwmatlardı qayta islew algoritmları orkali paydalanıwshı (boshka kompyuterge) birovning informaciyaın qáliplestiriw, uzınıń telepristavkasi yadına kúshiriw buyrugini beredi. Paydalanıwshılar telematn menyusına boglab kuyilgan emes.Videokonferens aloka hám videokonferensiyalar.Insaniyat jámiyeti birpara quramalı máselelerdi sheshiw, adamlardı belgili bir jámáátke tuplanishini talap etedi. Bul maksadda jetiliskenrok sistemalar insan mulokotining urnini basa almaydı, lekin olar qatnasıwınıń nátiyjesin tashkil etiwge hám dóretiwshilik iskerlikti avtomatlastırıwǵa múmkinshilik jaratadı. Videokonferensiyalar aralıqtaǵı vizual gruppa mulokotini shólkemlestiriwde, jıynalıs, tálim utkazishlarning eń jańa informaciya texnologiyası bolıp tabıladı. Bul texnologiya shólkem diywalları hám aralıqlar menen bir- birinen bulingan kuplab shaxslardı bir vaktning uzida mulokotiga múmkinshilik beredi

2.Zamanagóy informaciya texnologiyalarınıń texnikalıq hám programmalıq quralları.

Kúndelik turmısımızdıńda túrli kórinistegi informaciyalar mısalı, tekstli, grafiklı, kesteli, dawıslı (audio ), súwretli, suwretli (video ) hám basqa informaciyalar menen islewge tuwrı keledi.Informaciya texnologiyası qandayda bir obiekt, process yamasa hádiysediń jaǵdayı haqqındaǵı informaciyalardı toplaw, qayta islew hám uzatıwdı ámelge asırıwshı process bolıp tabıladı Zamanagóy informaciya texnologiyaları -jeke kompyuterler hám telekommunikasiya qurallarından paydalanılǵan haldaǵı zamanagóy baylanısti ornatıwshı informaciya texnologiyası esaplanadı.

Hár bir túrdegi informaciya menen islew ushın hár túrlı texnikalıq xarakteristikalarǵa iye bolǵan informaciya apparatları kerek boladı. Bul informaciya apparatları zamanagóy informaciya texnologiyalarınıń texnikalıq támiynatın quraydı. Zamanagóy informaciya texnologiyalarınıń tiykarǵı texnikalıq quralları retinde házirgi kúnde kompyuterler, esaplaw quralları, audio hám video apparatlar, baylanıs quralları, teletayplar, telefakslar, telekslar, kseroks hám basqalar qollanıladı. Zamanagóy informaciya texnologiyalarınıń programmalıq támiynatı informaciya texnologiyaları jumısın shólkemlestiriw hám basqarıwdı ámelge asıradı.Jámiyetimizde informaciyalardı uzatıw, kabul etiw, xamda informaciyalardı tarkatish ushın hár qıylı kurilmalar kullaniladi. Bul kurilmalarga Esaplaw texnikası, telegraf, gramyozuv, magnitafon jazıwı, televidenie hám radioni mısal kilib alıwımız múmkin.

Bul kurilmalarda informaciyalardı saklashda hám uzatıwda belgili bir kurinishidagi signallar járdeminde ámelge asıriladı. Bul signallar úzliksiz hám diskret signallarǵa bulinadi Radio hám televidenie degi, xamda gramyozuvdagi, magnitafon jazıwındaǵı kullaniladigan signallardıń grafik kurinishi úzliksiz kiyshik chizik xolatida uzgaruvchan formada bulib, bunday signallardı úzliksiz yamasa anolog signallar dep ataladı. Buǵan kapustaa-karshi telegraf hám hám esaplaw texnikası daǵı signallar impuls formasında boladı hám bunday signallardı diskret yamasa rakamli signal dep ataladı.

Biz xar bir texnikalerinen, olarda kanday signal kullanishidan kat'iy názer múmkinshilik dárejesinde paydalanıwdı qáleymiz. Informatika tarawinde islep atirǵan xızmetkerler xesh bulmaganda informaciya qurallarında bir túrdegi signaldı kullanilishini qáleydiler. Sol sebepli sapalı bir forma daǵı, úzliksiz yamasa diskret signal kurilmalarini tańlaw hám jaratıw mashqalası payda buldi.

Úzliksiz hám diskret signallardı uzaro takkoslash ushın olardıń kuyidagi ayrıqsha axamiyatli farklari: Úzliksiz signal úlken uzgaruvchan kiymatlar tumlamidan ibarat bulsa, diskret signallar bolsa eki kiymatga iye bulib " 0" hám " 1" sanları orkali ańlatpalanadı. Bunnan kurinib turıptı, olda diskret signaldıń úzliksiz signalǵa salıstırǵanda farki hám múmkinshiligi úlken.Juwmaq kilib aytatuǵın bulsak, birinshiden diskret signalda poydo bulgan aljasıqlardı tugirlashning ańsatligi bulsa, ekinshiden bul singnal túrinde isleytuǵın texnikalıq qurallardıń kulayligi bolıp tabıladı.

Sol sebepli xamma túrdegi informaciya texnikaleriniń diskret singnalni kayta isleytuǵın kurilmalarini jaratıw hám olardan keń paydalanıw zaman talabı bulib koldi. Nátiyjede barlıq rawajlanǵan mámleketlerde informaciyalardı diskret signal formada uzatıwshı hám kabul kiluvchi radioperedatchik hám radiopriyomnik, telivizorlar xamda televiziyalıq uzatıwshı qurallar jaratılıp, olardan keń paydalanilmokda.

Egerde diskret televidiniya menen ápiwayı televidiniyani salıstırsak, birinshisiniń múmkinshiliklerin yakkol kurishimiz múmkin.Mısalı : Diskert televidiniyada kuyidagi múmkinshilikler bar. -kadr suwretin tuxtatish;-kurilayotgan suwretti kerekli kismlarini úlkenlestiriw;-suwretti kitap varogiga uxshab varoklash;-reńlerdi uzgartirish;

-ekranda bir vaktning uzida bir neshe suwretlerdi payda etiw;suwretke háreketleniwshi hám háreketlanmaydigan jazularni kúyiw xamda payda etiw;

-kadr múyeshinde kishi ulchamda vakt (saat, minut ) ni kursatish.Házirgi kúnde informaciyalardı keń ommaga uzatıwda hám tarkatishda televidiniya, radio qurallarından keń paydalanıladı. Bul qurallar járdeminde biz mámleketimizdegi hám boshka mámleketler degi siyasiy, iktisodiy, texnikalıq uzgarishlar tugrisida, mádeniyat, sport hám boshka tarawlardaǵı jańalıqlardan xabarlı bulamiz. Xalk xujaligining túrli tarawlarında informaciyalardı kayta islew hám úlken kólem degi informaciya tuplamlarini saklash ushın EXMlaridan keń paydalanilmokda. EXMlar aldın hár qıylı matematikalıq xisob kitap jumısların atqarǵan bulsa, házirgi kúnde informaciyanıń túrli formaların sapalı kayta islew múmkinshiligine iye. Mısalı :-ilimiy hám iktisodiy máselelerdi sheshiw;-hár qıylı grafik suwretlerdi sızıw ;-texnologiyalıq processlerdi boshkari hám boshkalar. Informaciya sistemaları jumısında jáne onıg texnologiyalıq processinde anik fark kilib turıwshı bir kancha boskichlarni ajıratıp kursatish múmkin:

1. Maǵlıwmatlardıń payda bulishi -yaǵnıy xujalik operasiyalari nátiyjelerin. boshkaruv obiektleri hám subektleri qásiyetlerin, islep chikarish processleri parametrlerin, normativ hám yuridikalıq aktlar mazmunın kayd etiwshi baslanǵısh maǵlıwmatlardıń júzege keliwi. 2. Maǵlıwmatlardıń tuplanishi hám sistemalashtirilishi - yaǵnıy kerekli maǵlıwmatlardı tezlik menen tabıw hám tańlaw, maǵlıwmatlardı metodikalıq jixatdan jańalaw, olardıń buzib kursatilishidan, yukolishidan saklash, dárejesinde maǵlıwmatlardı jaylastırıw. 3. Maǵlıwmatlardı kayta islew-bul ilgeri tuplangan maǵlıwmatlar tiykarında jáne de tuldiruvchi, analiziy, usınıslaytuǵın, prognozlı maǵlıwmatlardıń jańa kurinishlari formalanıwshı process bolıp tabıladı. 4. Maǵlıwmatlardı sáwlelendiriw-maǵlıwmatlardı insan kabul etiwi ushın paydalı formada takdim etiw. Bárinen burın -bul boskichga chikarish, yaǵnıy hújjetlerdi kisi kabul etiwi ushın kulay xolatda tayarlaw.Avtomatlastırılgan informaciyalar sistemasınıń texnikalıq qurallar klassifikaciyası kuyidagilar:

Informaciyalardı kirgiziw kurilmalari: klaviatura, manipulyator, jaystik, nurli pero-mexanik “sichkon”, optikalıq “sichkon”, skaner, grafik planshet, sensorlı ekran, nutkni kirgiziw quralı. Informaciyalardı chikarish kurilmalari: displey hám displey adapterleri, elektron -nurli trubka, vektorlı displey. Informaciyalardı basıp chikarish kurilmasi: zarbli printer, literli printer, matrisa-nuktali printer, purkovchi printer, termografik printer, lazerli printer, qanatuzuvchilar. Aqırǵı jıllarda EXMlarni islep chikarilishi tarakkiyoti nátiyjesinde jeke kompyuterler jaratıldı. Bul jeke kopyuterlar járdeminde ayrıqsha paydalanıwshılar jumısların orınlaw múmkinshiligi jaratıldı.

Jeke kompyuter paydalanıwshısı retinde ilimiy xızmetker, konstruktor, texnolog, ukituvchi, medesina jumısshısı hám boshkalar bulishi múmkin. Buǵan tiykarınan paydalanıwshılar uzlariga tiyisli hám zárúr bulgan informaciyalardı kayta islewi xamda bul kompyuter yadı daǵı informaciyalar tuplamidan paydalanıwları múmkin.

Mısalı : Ilimiy tekseriw jumısları, konstruktorlıq hám texnologig jaratıwshılıq, adminstrativ boshkarish, joybarlaw, finanslıq xisob kitap hám esabatlardı tayarlaw sıyaqlı wazıypalardı kompyuter járdeminde zamanagóy informaciyalar texnologiyasına tiykarınan orınlaw múmkinshiligine iye bulindi.

Jeke kompyuterler paydalanıwshılarǵa informaciya kirgiziw túrli kurilmalarining keń túri usınıs etiledi. Sonday bulsada, kupincha ShKlar birden-bir kirgiziw kurilmasi-klaviatura menen islep chikariladi. Keń kulamda kullanishi jixatdan klaviaturadan sung onı funksional jixatdan tuldiruvchi hár qıylı manipulyatorlar hám tiykarınan “sichkon” xilidagi manipulyatorlar kullaniladi. Jeke kompyuter (ShK)-bul kullanilishining xamma boplik jáne onıversallik talapların kondiruvchi stolli yamasa kúshma EXM bolıp tabıladı.ShKning ábzallıq tárepleri:baxasınıń arzanlıǵı ;-átirap ortalıq sharayatlarına arnawlı talaplarsız paydalanıwdıń avtonomlıǵı ; boshkarish, pán, tálim, xojalıq turmıs, tarawinde onıń túrme-túr kullanishlariga maslasıwshılıǵın támiyinleytuǵın arxitekturasınıń tez uzgaruvchanligi; jumıstıń yukori dárejede isenimliligi.

ShK tiykarǵı bloklarınıń quramı hám wazıypasın kurib chikamiz.Mikroprosessor (MP). Bul ShKning oraylıq blokı bulib, mashina barlıq bloklardıń jumısın boshkarish hám informaciya ústinen arifmetik hám mantikiy operasiyalarni orınlaw ushın muljallangan.Onıń quramına kuyidagilar kiredi: boshkaruv úskenesi (BM)-mashinanıń barlıq bloklarına zárúr waqıtta atqarılatuǵın operasiyalar uziga xosligi hám aldınǵı operasiyalar nátiyjeleri menen uzaro boglangan boshkaruvning arnawlı bir signalların uzatadı hám qáliplestiredi; atqarılatuǵın operasiyalarda paydalanıwshı yad uyachasi adresin qáliplestiredi hám ShKning tiyisli bloklarına bul adresti uzatadı.

Arifmetik-mantikiy úskene (AMM) -san menen esaplanatuǵın hám ramzli informaciyalar ústinde barlıq arifmetik hám mantikiy operasiyalarni orınlawǵa mo’lsherlengen; Mikroprosessorli yad (MPX)-mashina jumısınıń yakin ırǵaqlarında esaplawlarda tikkeley paydalaniletuǵın informaciyanı kiska múddetli saklash, jazıp alıw hám beriw ushın xızmet etedi.

3.Zamanagóy informaciya texnologiyalarınıń házirgi kúndegi ornı, qollanılıwı hám keleshektegi jetiskenlikleri.

MPX registrlarda kuriladi hám mashinanıń yukori tezligin támiyinlewge xızmet etedi, sebebiasosiy yad (AX) tez isleytuǵın mikroprosessor jumısınıń natiyjeliligi ushın zárúr bulgan informaciyanı jazıp alıw, izlew hám esaplaw tezligin xar mudam xam támiyinley almaydı. Registrlar-túrli uzınlıqtaǵı tez háreketleniwshi yad uyachalari bolıp tabıladı; mikroprosessorning interfes sisteması -ShKning boshka úskeneler menen boglikligi hám alokasini ámelge asıradı ;MP dıń ishki interfeys, kirisiw-chikish portları (KChP) boshkarishning buferli yodda tutatuǵın registr hám sızılmaları, sistemalı shinani uz ishine aladı. Interfeys-kompyuter úskenesiniń bogliklik hám aloka quralları yigindisi bulib, olardıń uzaro nátiyjeli alokasini támiyinleydi. Taktli impulslar generatorı elektrik impulslar izbe-izligin júzege keltiredi; júzege keltirilgen impulslar chastotası mashinanıń taktli chastotasın belgileydi.



Mashina jumısınıń bir ırǵaq vaktini yamasa ápiwayı aytqanda mashina jumıs taktini kushni impulslar urtasida utgan vakt belgileydi.Sistemalı shina kompyuterdiń tiykarǵı interfeys sisteması bulib, onıń barlıq úskenelerinde uzaro boglanish hám alokani támiyinleydi.Sistemalı shinani boshkarish mikroprosessor járdeminde tikkeley yamasa kupincha kushimcha mikro sızılma -boshkarishning tiykarǵı signalların qáliplestiriwshi shina kontrollerleri orkali ámelge asadı. Tiykarǵı yad (AX) mashinanıń boshka blokları menen informaciyanı saklash hám operativ almaslaw ushın muljallangan AX eki túrdegi yodda tutatuǵın úskene: turaqlı jáne operativ yodda tutatuǵın (DYoTM), (OYoTM) úskenelerge iye.Tashki yad ShKning tashki kurilmalariga oida wazıypalardı xal etiw ushın talap kilinishi múmkin bulgan qálegen informaciyanı uzok saklash ushın muljallangan. Tashki yad úskeneleri retinde kassetali, magnit lentalı yodda tutatuǵın úskeneler (strimmerlar), yodda tutatuǵın úskeneler, optikalıq disklardaǵı yiguvchilar (CD-ROM) hám boshkalar paydalanıladı.Taminlash deregi ShK avtonom hám tarmaqlı eyenrgiya támiynatı sistemaların támiyinleytuǵın blok bolıp tabıladı. Taymer. Bul zárúr bulganda ámeldegi vaktni avtomatikalıq belgilep beretuǵın ishkimashina saatları bolıp tabıladı. Tashki úskene (TM) qálegen esaplaw kompleksin eń áhmiyetli strukturalıq kismi bolıp tabıladı. Sonı búydew jetkilikliki, TM geyde kiymatiga kura pútkil ShK kiymatining 50-80 payızın quraydı. TM quramı hám qásiyetleri buyicha ShKni boshkaruv sistemaları hám ulıwma xalk xujaligida kullash múmkinshiligi hám natiyjeliligine kup jixatdan boglik. boladı. Multimedia quralları -bul insanǵa uzi ushın tabiy ortalıq :dawıs, video, grafika, tekstler hám boshkalardan paydalanıp, kompyuter menen mulokotda bulishga múmkinshilik jaratıwshı texnikalıq hám programmalıq qurallar kompleksi bolıp tabıladı. Multimedia qurallarına informaciyanı nutkli kirgiziw hám chikarish úskeneleri;xozirda keń tarkalgan skanerler;yukori sapalı videova dawıslı platalar, suwretti videokamerag'videomangnitafondan kúshiretuǵın jáne onı ShKga kiritiwshi videoegallash (video -grabber) platası ; kúsheytgishli, dawıslı kolonkalı, úlken videoekranlı yukori sapalı akustikalıq hám video sáwlelendiriwshi sistemalar kiredi.Sistemalı shina hám ShK MPga úlgili tashki úskeneler menen bir katordaintegral mikrochizmali ayırım kushimcha platalardı xam kirgiziw múmkin olar mikroprosessor : matematikalıq kushimcha prosessor, yadqa tugri kiretuǵın kontroller, kirisiw chikish kushimcha prosessori, úzilisler kontrolleri hám boshkalarning funksional múmkinshiliklerin keńeytiredi hám xshilaydi. Mikroprosessor, boshkacha aytqanda, oraylıq prosessor-Central Processing Unit (CPU)-bir yamasa bir neshe úlken (KICh) yamasa uta úlken (UKICh) integral sızılmalar kurinishid'a orınlanǵan informaciyanı kayta islewdiń funksional pıtken programmalıq -boshkaruv úskenesi bolıp tabıladı. Mikroprosessor maǵlıwmatları shinasining razryadlıǵı ulıwma ShK razryadlıǵın belgileydi. MP adresi shinasining razryadlıǵı -onıń adresli mákanın belgileydi. Adresli mákan -tikkeley mikroprosessorga junatilishi múmkin bulgan tiykarǵı yad uyachalarining eń kup mikdori bolıp tabıladı.

Birinshi mikroprosessor 1971 jılda Intel (AKSh) firması tárepinen chikarildi. Házirgi waqıtta bir neshe júz hár qıylı MPlar chikarilmokda. Birok eń ataqlı hám keń tarkalganlari Intel hám oǵan uxshash firmalar MPlari bolıp tabıladı.

Barlıq MPlar 2 gruppaǵa bulinadi:buyruklarning tulik tuplami bulgan CISC tipidagi MP (Complex Instruction Set Computing);-buyruklarning kiskartirilgan tuplami bulgan RISC túrindegi MP (Reduced Instruction Set Computing) (házirgi waqıtta bul modeller islep chikish boskichida); IBM PC (International Business Mashine) túrindegi zamanagóy ShKlarning kupida CISC tipidagi MPdan paydalanıladı. Zamanagóy informaciya texnologiyasınıń tiykarın shólkemlestirgen kompyuterler házirgi kúnde informaciyalardı sapalı uzatıw hám qabıllawda júdá zárúrli áhmiyetke iye esaplanadı.Pán hám texnikanıń rawajlanıwı informaciyalardı toplaw, qayta islew hám uzatıw sıyaqlı processlerdi pútkilley basqasha kóriniste ámelge asırıw múmkinligin kórsetdi. Bunda tiykarǵı orındı kompyuter texnikası hám basqa túrdegi qurallar iyeleydi. Jumıstı bunday shólkemlestiriw informaciyalar almasınıwın tezletiwden tısqarı kerekli informaciyanı izlew, qayta islew hám paydalanıwdı ańsatlashtiradi. Bunnan tısqarı informaciyanıń ústinde atqarılıp atırǵan jumıslar sapalı atqarıladı.Informaciya texnologiyaları industriyası kompleksin kompyuter, baylanıs sisteması, maǵlıwmatlar bazası, bilimler bazası hám ol menen baylanıslı iskerlik tarawları quraydı.Zamanagóy informaciya texnologiyalarınan tálim-tárbiya processinde tómendegi sırtqı kórinislerde paydalanıw múmkin:arnawlı bir predmetlerdi oqıtıwda kompyuter programmaları ;kompyuter sabaqları - kórgezbeli material retinde;tálim alıwshılardıń gruppalı hám frontal jumısların shólkemlestiriwde;

-tálim alıwshılardıń ilimiy izertlewlerin shólkemlestiriwde;tálim alıwshılardıń oqılıwından bos waqıtların tuwrı shólkemlestiriw máselelerin sheshiwde hám basqalar. Ulıwma házirgi kúnde hár bir shólkem, oqıw shólkemi, firma hám óndiristiń barlıq tarawlarında zamanagóy informaciya texnologiyaları ónimli qollanilib kelinip atır.Informaciya texnologiyaları, ayniksa telekommunikasiyalarning barlıq túrleri informaciya sanaatın eń áhmiyetli strukturalıq kismlari bolıp tabıladı. Zamanagóy informaciya texnologiyası kompyuter texnikası hám aloka quralları tarawindegi yutuklariga tayanadi.Informaciya texnologiyası (AT) obiekt, process yamasa xodisaning xolati xakida jańa sapa informaciyası alıw ushın maǵlıwmatlar yigish, kayta islew hám uzatıw (baslanǵısh informaciya ) qural hám usılları kompleksinen paydalanatuǵın process bolıp tabıladı. Informaciya jámiettiiń materiallıq hám texnologiyalıq negizin kompyuter texnikası hám kompyuter tarmaqları, informaciya texnologiyaları, telekommunikasiya alokalari tiykarındaǵı hár qıylı sistemalar quraydı.

Informaciya jámiyeti - kupchilik isleytuǵınlardıń informaciya, ayniksa onıń joqarı forması bulmish bilimlerdi islep chikarish, saklash, kayta islew hám ámelge asırıw menen bánt bulgan jámiyeti bolıp tabıladı. Bir qator ilimpazlar informaciya jámiyetke tán ayrıqshalıqlardı kuyidagicha kursatadilar:informaciya inkirozi mashqalası xal etildi, yaǵnıy informaciya mul-kulligi hám informaciya takchilligi urtasidagi qarama-qarsılıq yechildi;boshka rezervlerge kiyoslanganda informaciya ústinligi támiyinlendi;

-rawajlanıwdıń tiykarǵı forması informaciya iktisodiyoti boladı ; eń jańa informaciya texngika hám texnologiyaları járdeminde avtomatlastırılgan túrde bilimlerdi saklash, kayta islew hám paydalanıw jámiyeti qáliplesedi;-informaciya texnologiyası insan social iskerliginiń barlıq tarawların kamrab alıp, ulıwmalıq ózgeshelik kásip etmokda;

-pútkil insaniyat sivilizasiyasining informaciya birligi formalanmokda;-zamanagóy informaciya quralları járdeminde xar bir insannıń pútkil sivilizasiya informaciya rezervlerine erkin kiriwi ámelge asdı. Unamlı táreplerden tisqari, unamsız okibatlar xam aldınan kurilgan:a) ǵalaba xabar qurallarınıń jámiyetke barǵan sayın kuprok tásir kursatishi;b) informaciya texnologiyaları adamlar hám shólkemlerdiń jeke ómirin buzib jiberiwi; v) sapalı hám isenimli informaciyanı tańlaw mashqalası bar ekenligi;

g) kupgina adamlardıń informaciya jámiyeti ortalıqına iykemlesiwi kiyinligi.

“Informaciya elitasi” (informaciyalardı kayta islew menen shugullanuvchi kisiler) hám qarıydarlar arasında máseleler vujudga lelishi qáwipi. Materiallıq islep chikarishga yunaltirilgan sanaat jámiyetinde allakachonlar klassik iktisodiy kategoriyalar bulgan bir neshe tiykarǵı rezerv túrleri belgili, yaǵnıy :Materiallıq rezervler - social ónim islep chig’arish processinde paydalanıw ushın muljallangan mexnat predmetleri yigindisi bolıp tabıladı, mısalı, sheki onim, materiallar, yokilgi, energiya, yarım tayın ónimler, detallar hám xokazolar.Informaciya - xalk xojaliginin’ barlıq tarmaqları tutınıw etiwshi rezerv bulib, energetika yamasa paydalı kazilmalar rezervleri sıyaqlı axamiyatga iye. Jámiyet rawajlanǵanı tárepke iktisodiyot, pán, texnika, texnologiya, mádeniyat, kórkem óner, medicina sıyaqlılardıń túrli máseleleri xakidagi ámeldegi maǵlıwmatlar, informaciya rezervlerinen paydalanıwdı tashkiletish intellektuallıq hám iktisodiy ómirge barǵan sayın kuprok tásir kursatmokda. Informaciya - informaciya xızmeti sistemalarında pán-texnika iskerligi hám túrli tarawlarda kadrlar tayarlawdı qáliplestiriwshi ónimler yigindisi bolıp tabıladı, yaǵnıy informaciya rezervlerin islep chikarish hám tutınıw etiw fakat jámiettiiń intellektuallıq ómiri menen sheklenedi.

Korinip turıptı, olda, bul talkinlardan birinshisi eń tulik, informaciya processleri kup kirraligini kamra alıwshı túsinikti bermokda. Shınlap xam, informaciya jámiyet hám insan iskerliginiń barlıq tarawlarıgakiribbarmokda. Informaciya rezervleri - ayrıqsha hújjet hám ayrıqsha hújjet tuplami, informaciya sistemaları (kitapxana, arxiv, fond, maǵlıwmatlar bankleri, boshka informaciya sistemalarıdaǵı hújjetler hám hújjetler toplami bolıp tabıladı.

Paydalanılǵan ádebiyatlar :

1.