Режа: Зидддиятларни келтириб чиқарувчи ижтимоий-психологик сабаблар. Психология фанида конфликтларнинг гуруҳларга ажратилиши

Низоларни бартараф етиш усуллари
Низоларнинг олдини олиш ёки у пайдо бўлган бўлса, бартараф етиш
учун унинг келиб чиқиш сабабини, асосий айбдорларни ёки обйектив сабабларни аниқлаш лозим. Мутахассислар низоларни бартаарф етишнинг кўплаб усуллари ва йўллари борасида тавсиялар ишлаб чиққанлар. Масалан, Х.Корнелиус ва Ш.Фейерлар уни ҳал қилиш учун низо харитасини тузишни таклиф етади. Унга кўра, низоли вазиятни аниқлаш учун қуйидагилар инобатга олиниши лозим:
1) низони келтириб чиққан муаммонинг умумий қирраларини очиш, масалан, агар ишлаб чиқаришдаги низо иш хажмининг тўла бажарилмаганлиги сабабли келиб чиққан бўлса, аввало иш тақсимоти диаграммасини тузиш керак;
2) низонинг асл сабабини аниқлаш, зеро, айнан шу иш одатда енг мушкул иш ҳисобланади;
3) низонинг ҳақиқий иштирокчиларини аниқлаш – алоҳида шахсми, гуруҳми ёки уюшмами;
4) низога сабаб бўлган шахсий хоҳиш, истаклар, низокашларнинг айнан нимани истаётганлигини аниқлаш;
5) низога қадар низокашларнинг ўзаро муносабатлари қандай бўлганлигини билиш;
6) бевосита низода иштирок етмаган, лекин унинг ижобий ҳал етилишидан манфаатдор бўлган шахсларнинг низога муносабати.
Бу каби стратегия аввало низонинг чуқурлашиб кетмаслиги, унга яна кўплаб шахсларнинг аралашиб кетмаслигини таъминлайди.
Табиий, мутахассислар ва олимларни шахслараро муносабатлар жараёнида турли вазиятларда пайдо бўладиган низоларни баратарф етиш масаласи қизиқтиради. Рус олим Г.Н.Смирнов турли низоларни бартараф етишга имкон берувчи икки гуруҳ усулларни таклиф етади – тизимий ҳамда шахслараро.
Низоларни ҳал қилишга боғлиқ бўлган тизимий усулларга у қуйидагиларни киритади:
1) ишга нисбатан қўлланиладиган талабларни тушунтириш, масалан, ишчи ёки ходим ўз хизмат вазифасини тўлақонли адо етолмаганлиги сабабли у билан раҳбар ўртасида низо келиб чиққан бўлса, низони баратараф етишга ахд қилган икмса шу хизмат лавозимига қўйиладиган талаблар, ходимнинг меҳнат ҳуқуқлари билан қаторда унинг бурч ва масъулиятини ҳам яна бир маротаба уқтириб қўяди;
2) мувофиқлаштирувчи ва бирлаштириш усуллари. Одатда бир ходимнинг иш самараси бошқа бир ходимга ёки ходимларга, қолаверса, бошқа тузилмаларнинг аниқ ва яхши ишлашига боғлиқ бўлади. Шунинг учун бир ходим ёки ходимлар гуруҳида низоли вазиятнинг пайдо бўлишига бошқа бир тузилма ишидаги номувофиқликлар сабаб бўлиши мумкин. Бундай шароитда раҳбар низони баратараф етиш учун ўша бошқа айбдор тузилманинг фаолиятини аниқ йўлга қўйиши, ёки ходимлар ўртасида муроса бўлиши учун бошқа бир қўшимча мувофиқлаштирувчи бир бўғинни ишлаб чиқаришда жорий етиши мумкин. Масалан, ишлаб чиқариш низосининг сабаби – хом-ашёнинг вақтида йетказиб берилмаётганлиги бўлса, раҳбар таъминотчилар ишини мувофиқлаштиради, улар фаолияти билан ишлаб чиқарувчилар ўртасида бирлик ва ҳамжиҳатлик бўлишига еришиш йўлида аниқ йўналишларни белгилайди;
3) барча ишлаб чиқариш субйектлари фаоляитини ягона мақсад атрофида бирлаштриш ҳам ишлаб чиқариш жараёнларида низоларнинг содир етилмаслигини кафолатлайди. Бундай шароитда раҳбарлар ва гуруҳ лидерларининг роли катта бўлади;
4) рағбатлантириш тизимини жорий етиш самарали иш усулларидан ҳисобланади. Бундай шароитда одамларнинг хулқ-атворига таъсир етиш, пайдо бўлиши мумкин бўлган низоли вазиятларга барҳам бериш ёки содир бўлган бўлса, уни баратарф етиш учун ташаккур билдириш, мукофотлаш, хизмат лавозимни кўтариш кабиларни қўллаш ижобий самара бериши мумкин.