Tarmoqning dasturiy va apparatli komponentlari (tashkil etuvchilari) Hisoblash tarmog`i - kelishib ishlaydigan dasturiy va apparatli komponentlar va o`zaro bog`langan murakkab komleksdir.
Tarmoqni o`rganishda uning alohida elementlarini va ishlash tamoyillarini bilish kerak: bu elementlar quyidagi qatlamlarni tashkil etadi:
kompyuterlar;
kommunikatsion asbob - uskunalar;
operatsion tizim;
tarmoq ilovalari.
Tarmoqning dastur - apparatli barcha kompleksi ko`p qiymatli model bilan qayd etilishi mumkin. Istalgan tarmoq qatlamida standartlashtirilgan kompyuter platformasi yotadi. hozirgi vaqtda tarmoqda kompyuterlarning vazifalariga ko`ra keng diapozonda o`zining tavsifiga ko`ra super EHMdan to SHEHMgacha va MEYNfremlar ishlatiladi. Bu mashinalar foydalanuvchilarga bevosita yaqin saytlarda yoki qayta ishlanayotgan axborotlar markazida joylashgan bo`lib, tarmoq zvenosini tashkil etadi, undan foydalanuvchilar o`zining abonent tizimi bo`yicha talabalar bilan murojaat qiladilar.
Ikkinchi qatlam - kommunikatsion asbob uskunalar. Tarmoqlarda kompyuterlar ma`lumotlarni qayta ishlovchi markaziy element bo`lsa ham, oxirgi paytlarda kommunikatsion qo`rilmalar ham tarmoqlarda katta rol o`ynaydi. Kabel tizimlari, takrorlovchilar, mostlar, kommutatorlar, marshrutizatorlar modulli kontsentratorlar tarmoqning yordamchi komponentlari emas, balki kompyuterlar va tarmoqlarning dasturiy ta`minoti bilan bir qatorda asosiy elemenlarga aylandi. Hozir kommunikatsion qurilma murakkab maxsuslashtirilgan mul`tiprotsessorni taqdim etadi. Kommunikatsion asboblarni ish tamoyilini o`rganish uchun lokal va global tarmoqlarda ishlatiladigan katta hajmdagi protokollarni (bayonoma) bilish kerak.
Uchinchi qatlam - tarmoqning dastur platformasini tashkil etadigan operatsion tizimdir. Tarmoqni loyixalashda joriy operatsion tizim boshqa tarmoq OTlar bilan ishlash jarayonida ma`lumotlarni xafsizligi va ximoyalanganligi qay darajada ta`minlanishi foydalanuvchilar sonini ko`paytira olishini, uni boshqa turdagi kompyuterga o`tkazish mumkinligini hisobga olish lozim.
To`rtinchi qatlam - tarmoq vositalarining eng yuqori qatlami bo`lib, unga tarmoq ilovalar - tarmoq ma`lumotlar bazasi, ma`lumotni arxivlashtirish vositalari pochta bazalari va b.k. kiradi. Bularni ishlatishda ularning imkoniyat diapozonining, shuningdek boshqa tarmoq ilovalari va operatsion tizimlari bilan moslashuvchanligini bilish juda muhim.
Hisoblash tarmoqning dasturiy taminoti o`zining tarkibiga ko`ra turli- tumanligi bilan farqlanadi.
Dasturiy ta`minot axborotlarni qayta ishlashda programmalash jarayonini avtomatlashtiradi, shuningdek rejalashtirish, telekommunikatsion, hisoblash va tarmoq informatsion resurslariga murojaat ilishni, foydalanuvchilar talabini qoniqtira olish, resurslarni dinamik taqsimlanish va qayta taqsimlanishlarda tezkorlikni oshirish kabilarni amalga oshirib beradi. Tarmoqning dasturiy ta`minoti quyidagilarga bo`linadi:
Umumtarmoq DT (dasturiy ta`minot) bu taqsimlangan tarmoq sistemasi bilan va texnik xizmatining dastur komleksiga kiruvchi dastur vositalaridan tashkil topgan.
Maxsus DT – bu amaliy dasturiy vositalarini tashkil etadi: bunga funktsional va integratsiyalashgan. Amaliy paketlar dasturlari hamda tarmoq amaliy dasturlar va boshqalar kiradi.
EHM abonent tizimining bazaviy dasturlashni ta`minlash – tarkibiga EHMning operatsion sistemalari, tizimni avtomatlashtirish dasturi, tekshiruvchi va diagnostik test dasturlari kiradi.
Taqsimlangan tarmo operatsion tizimi, barcha tarmoqlardagi rejimlarni boshqaradi, foydalanuvchilar talabini amalga oshiradi va tarmoq zvenolarini ishini boshqaradi.
Taqsimlangan tarmoq operatsion tizimi – abonent tizimlarining o`zaro harakat jarayonlarini amalga oshiruvchi dasturiy vositalari tizimini tashkil etadi va kommunikatsion protokollar bilan umumiy arxitekturaga birlashtirilgan bladi.
Taqsimlangan tarmoq operatsion tizimining boshqaruvchi va xizmat qiluvchi dasturiy to`plami quyidagilarni ta`minlaydi:
Umumtarmoq resurslarini ishlatish bo`yicha foydalanuvchi talabini qondirish.
Dasturlararo kirish (muloqot) usullarining mumkinligi.
Umumtarmoq resurslariga u yoki bu tarmoqqa murojaat qilishda foydalanuvchilar dasturlar sinxronlashtirish.
Istagan abonent tizimidan vazifalarni kiritish va ularni istagan ATda paketli yoki operativ rejimda ularni bajarilishini ta`minlash.
Masofadagi EHMda saqlanayotgan va qayta ishlanayotgan fayllarga kirish va AT tarmoqlar o`rtasida fayllarni almashtirish.
Elektron pochta, telekonferentsiya, masofaviy ta`lim kabilardan matn xabarlarini uzatishda yuqoridagi xizmatlardan foydalanish.
Apparat, informatsion va tarmoq dasturiy resurslarini holatini harakterlaydigan so`rovnoma chiqarib berish.
EHMning apparat ta`minoti turli xil, aloqa vositalari abonent tizimining, aloqa uzellar asbob uskunalarini aloqa apparaturalaridan tashkil topgan bo`lib, bitta tarmoq yoki bir xil darajadagi yoki turli darajadagi tarmoqlarning ishi bilan kelishish, universallik ya`ni foydalanuvchining cheklanmagan masalalar doirasini bajarishni va EHMning konfiguratsiyasini o`zgartirish imkoniyatini ta`minlovchi modulllik EHM tarmog`iga quyilgan asosiy talablarni tashkil etadi.
Tarmoqlarda EHMlar vazifalariga ko`ra keng diapozonda o`zining harakteristikalariga ko`ra super EHMdan to SHEHMgacha ishlatimoqda. Bu mashinalar foydalanuvchilarga bevosita yaqin joylarda yoki qayta ishlanayotgan axborotlar markazida joylashgan bo`lib, ular tarmoq zvenosini tashkil etadi, undan foydalanuvchilar o`zining abonent tizimi bo`yicha talablar bilan murojaat qiladilar.
