Reja: Yusuf Xos Hojib hayot yo’li. «Qutadg’u bilig» qo’l yozma nusxalari. Dostonning mazmuni va tuzilishi

Modomiki, dehqonlar, hunarmandlar va chorvadorlar jamiyatning moddiy boyliklarini ishlab chiqarar ekanlar, albatta, hukmron doiralar ular bilan yaqinda aloqada bo’lishi, ularning mehnat faoliyatini qo’llab-quvvatlashi lozim. Hokim sinfning hayotiy manfaatlari ham shuni talab qiladi.

• Modomiki, dehqonlar, hunarmandlar va chorvadorlar jamiyatning moddiy boyliklarini ishlab chiqarar ekanlar, albatta, hukmron doiralar ular bilan yaqinda aloqada bo’lishi, ularning mehnat faoliyatini qo’llab-quvvatlashi lozim. Hokim sinfning hayotiy manfaatlari ham shuni talab qiladi.
• Yusuf Xos Hojibning hukmron tabaqalar oldiga qo’ygan qator talablari (o’qimishli bo’lish, ilm-fan ahllariga homiylik qilish, davlatning qonun-qoidalariga to’la amal qilish, halollik va boshqalar) hamda o’gitlari davlatni mustahkamlash, boshboshdoqlikka xotima berish, o’zaro feodal urushlarning oldini olish, xo’jalikni va madaniyatni rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega edi. Masalan, Yusuf Xos Hojib, garchi savdogarlarni ko’klarga ko’tarib maqtasa va ularni xudo tomonidan «tijoratga yaratilgan» kishilar deb ideallashtirsa ham, savdogarlar haqidagi mulohazalari iqtisodiy va madaniy aloqalarni rivojlantirishda, shubhasiz ijobiy ahamiyatga ega edi.

• WWW.ARXIV.UZ

• Ilm-ma’rifat haqida
• Yusuf Xos Hojib XI asrning donishmandi, ilm-ma’rifatning jarchisi hamda homiysidir. U ilm-ma’rifatga saodatning kaliti deb qaraydi, shuning uchun ham o’z dostonini «Qutadg’u bilig» deb ataydi hamda unda ilm-ma’rifatni targ’ib qiladi, olimlarni ulug’laydi, davlat boshliqlarini, ilm-fan ahllarini saroyga jalb etishga, ulardan ta’lim olishga va ularning maslahatlari bilan ish ko’rishga chaqiradi.
• Yusuf Xos Hojibning fikricha, hukmdor mamlakatni o’z qilichi va siyosati bilan boshqarsa, olimlar el-yurtni aql va donish bilan boshqaradilar, unga yo’l ko’rsatadilar. Shunga ko’ra, shoir kishilarni podaga, olimlarni yo’l boshlovchiga o’xshatadi:
• Bular ul suruk qo’yqa arkach soni,
• Qoyuv boshlasa, sursa yo’lcha ko’ni.
• (Bular qo’y suruki orasidagi serka kabidirlar,
• (Toki) qo’yni boshlasa, to’g’ri yo’l bo’ylab olib borsa.
• Ilm-nur, olimlar mash’aldorlardir:
• Ular ilmi bo’ldi budunqa yo’la,
• Yorusa yo’la tunla ozmas yo’l-a,
• (Ularning ilmi xalqqa mash’al bo’ldi,
• Mash’al yorisa, tunda yo’ldan adashilmaydi.)
• Binobarin, olimlarni sevmoq, ularga hurmat bilan yondashmoq va bilimlarini o’rganishga tirishmoq zurar:
• Ularni qatig’ sav, og’irla so’zin,
• Biliglarni o’gran, o’kush yo izin.
• (Ularni qattiq sev, so’zlarini qadrla,
• Ko’pmi yoki ozmi (ularning) bilimlarini o’rgan).

• WWW.ARXIV.UZ