Reja: Xalqimizning milliy urf-odat an`analarining tavsifi va tasnifi

4. Milliy turizm taraqqiyotiga salbiy ta’sir etuvchi muammolar va ularni hal etish imkoniyatlari

Yuqoridagi boblarda ko‟rib chiqganimizdek miliy turizm rivojlanishi bu O‟zbekiston iqtisodiyoti rivojlnishi, aholi turmush darajasi yaxshilanishi, atrof muhitga bo‟lgan e‟tiborni oshirib, mamlakatimiz iqtisodiyotini oldinga olib chiquvchi muhim mashina o‟xshatsak xato qilmagan bo‟lamiz. Lekin afsuski milliy turizm rivojlanishiga salbiy ta‟sir qiluvchi muammolar ham yo‟q emas. Agar muammolarni birin ketin tahlil qiladigan bo‟lsak

Mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishida rivojlanishida ishlab chiqarish korxonalarining yuksalishi bilan bir qatorda noishlab chiqarish sohasining hissasi ham katta o‟rinni egallaydi. Bu sohalarda biri turizm sohasidir. Turizm sohasi bugungi kunda butun dunyo bo‟ylab keng quloch yoygan va har yili millionlab insonlar uning ishtirokchisiga aylanadi. Turizm ancha vaqatdan beri insonlarning dam olish, sayohat qilish, ko‟ngil ochishga bo‟lgan ehtiyojlarini qondirish maqsadida rivojlanib keldi va mo‟may daromad topish manbaiga ham aylanib ulgurdi. Dunyoning ba‟zi mamlakatlarida davlat budjetining asosiy qismini aynan ushbu soha va unda ko'rs‟tilgan xizmatlar evaziga kelgan daromadlar tashkil etadi. Uning yalpi ichki mahsulot (YaIM) dagi o‟rni ham sezilarli.

Qadimdan jahon sivilizatsiyasi o‟choqlaridan bo‟lib kelgan O‟zbekistonda ham turizm sohasini rivojlantirishga katta ahamiyat berilgan. Turizm industriyasini rivojlantirish yuzasidan davlat siyosatini yuritishda bir qator qonunlar va normativ hujjatlar ishlab chiqilgan. “O‟zbekistonda turizm sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo‟nalishlari quyidagilardan iborat:

 Turizm va turistik industriyani rivojlantirish;

 Fuqarolarning sayohat qilish paytidagi dam olish, erkin harakatlanish va boshqa huquqlarini ta‟minlash;

 Turistik resusrslaridan oqilona foydalanish va ularni saqlash;

 Turizm sohasidagi normativ bazani shakllantirish;

 Bolalar, yoshlar, nogironlar va aholining kam ta‟minlangan qatlamlari turizmi uchun sharoit yaratish;

 Turistik industriyani rivojlantirish uchun invistitsiyalar jalb qilish;

 Tadbirkorlik faoliyati subyektlari uchun turistik xizmatlar bozorida teng imkoniyatlar yaratish;

 Turistlarning xavfsizligini, ularning huquqlari, qonuniy manfaatlari va mol-mulki muhofaza qilinishini ta‟minlash;

 Turizm sohasining ilmiy ta‟minotini tashkil qilish va rivojlantirish;

 Kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish;

Chet mamlakatlar va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikni rivojlantirish”.

O‟zbekiston o‟zining 22 yillik mustaqil taraqqiyoti davomida yuqorida sanab o‟tilgan bir qator yo‟nalishlar bo‟yicha qanday yutuqlarga erishdi, va aksincha, turizmni rivojlantirish borasida qanaqa muammolar yuzaga kelishi mumkin, ularni bartaraf etish uchun nimalarga e‟tibor qaratish lozim?

Respublikamizda turizmning rivojlanishi uchun qulay imkoniyatlar mavjud. Birinchidan, mamlakatda hukum surayotgan tinchlik va osoyishtalikning mustahkamligi, ikkinchidan, O‟zbekistonning o‟ziga xos iqlim sharoiti va go‟zal tabiati, uchinchidan, qadim-qadimdan jahon xalqlari e‟tiborini o‟ziga qaratib kelgan, sharq me‟morchiligining durdonalari bo‟lgan ko‟plab tarixiy obidalar xorijiy sayyohlarning yurtimizga tashrif buyurishlari uchun asosiy omil bo‟lib xizmat qiladi.

Mamlakatimiz geosiyosiy jihatdan biroz noqulay joylashgan. Negaki, bir necha yillardan beri urush o‟chog‟i bo‟lib kelayotgan Avg‟oniston bilan chegaradoshmiz. Bu masala xorijiy sayyohlarning tashrifini salbiy tomonga og`diruvchi, boshqacha qilib aytadigan bo`lsak, turizm infratuzilmalarining rivojiga to‟sqinlik qiluvchi omillardan biri hisoblanadi. Bunday holatni bizning mamlakatimiz 2001-yildan kuzatdi. Ya`ni, o`sha yili qo`shni mamlakatda amalga oshirilgan antitolib harakatlar natijasida ko‟plab xorijiy turistik firmalar O‟zbekiston mehmonxonalaridagi joy bronlarini zarurat

bo‟lmasa-da, ehtiyotkorlik yuzasidan bekor qilishdi. Bu esa mamlakatimiz turizm bozori natijalariga sezilarli ta‟sir ko‟rsatdi.

Yuqorida ta‟kidlanganidek, mustaqillikga erishganimizga ko‟p yil bo‟lhan va yurtimiz turizm salohiyati yil sayin oshib borayotgan bo‟lsa-da, bu sohadagi mavjud ba‟zi kamchilik muammolarni o‟z joyida aniqlab, uning maqbul yechimini topish asosiy vazifa hisoblanadi. Bunday muammolar sirasiga yo‟l-qurilish sohasidagi muammolar, xizmat ko‟rsatishning oqsashi, gid kadrlarning ba‟zi holatlarda yetarlicha malakaga ega emasligi, reklama borasidagi muammolar kiradi.

Xorijiy sayyohlar bilan muloqotga kirishganimizda ham ularning aksariyati yuqoridagi muammolarga to‟xtalishdi. Shaharda harakatlanish uchun sayyohlarga beriladigan xaritalarni ham mukammallashtirish, yo‟llardagi belgilar va ko‟chalarning nomlarini ko‟rinarli va aniqroq qilib joylashtirish maqsadga muvofiqligini ta‟kidlashdi. Ko‟chalarda paydo bo‟layotgan chuqurliklar o‟z holiga tashlab qo‟yilishi ko‟plab muammolar keltirib chiqarishi bilan bir qatorda hududning tashqi qiyofasiga ham sezilarli ta‟sir ko‟rsatishini aytib o‟tishning esa hojati yo‟q.

Turizmni rivojlantirishda mamlakatimizda birdan bir muammolarning biri orol muammosi. Turizm sohasining ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish jarayoni eklogik atrof muhit bilan bog‟lanmagan holda rivojlanishi mumkin emas. Negaki turistik faoliyat natijasida artof muhitning o‟zgarishi sodir bo‟ladi. Shuning uchun ham hozirgi kunda atrof muhitni himoya qilish tabiatni saqlash sof ekalogiyani shakllantirishga katta e‟tibor berilishi lozim. Turizm rivojlanishini boshqarish vositasi va aniq rejalashtirish asosida atrof muhitga yetkazilgan zararni va salbiy holatlarni kamaytirish imkoniyatlari mavjud. Atrof muhitni muhofaza qilish siyosati uzoq muddatli va har tomonlama o‟ylab amalga oshiriladigan turistik mahsulotlarning mavjud bo‟lishiga amal qilishi kerak.

Lekin mavjud kamchiliklarga qaramasdan yurtimizga tashrif buyuruvchi xorijliklarning safi yil sayin oshib bormoqda. Demak-ki, mehmonlarga ko‟rsatiladigan

xizmat sifatini oshirish O‟zbekiston turizm sayohatining dunyo miqyosida yuqori o‟rinda bo‟lishiga asosiy omil bo‟lib xizmat qiladi.

Hozirgi kunda O‟zbekistonga tashrif buyurayotgan xorijiy turistlarga asosan madaniy tanishuv turlari taklif etiladi. Bu turlar davomida sayyohlar xalqimizning madaniyati , turmush tarzi, arxitektura yodgorliklari bilan tanishtiriladi. Turli xildagi ko‟ngil ochar va rekreatsion turlarni taklif qilish borasida O‟zbekiston dunyoning turizm sohasi rivojlangan mamlakatlari bilan teng kurashli raqobatga kirisha olmasada bu borada amalga oshirilayotgan chora tadbirlar ham ahamiyatiga molik.

Jahon sayyohlik va sayohat kengashi (World Travel and Tourism Council) tomonidan o‟tkazilgan “Sayohat va sayyohlik sanoatining iqtisodiy natijalari- 2013” tadqiqotlariga e‟tibor qaratsak unda O‟zbekiston turizm sohasi eng jadal rivojlanayotgan 5 ta mamlakatdan biri ekanligi qayd etilgan. Bugun O‟zbekistonda 270 dan ortiq xususiy mehmonxona va 450 ta atrofida turoperatorlar faoliyat yuritadi. 2013- yil to‟qqiz oy davomida sayyohlik xizmati 230,9 milliard so‟mni tashkil etdi. 1060 ming nafar kishi ya‟ni sayyoh va fuqarolarga xizmat ko‟rsatilgan. Agar bu natijani 2012-yilning shu davridagi natijalari bilan taqqoslaganda 36.1% o‟sishga erishilganini ko‟rishimiz mumkin. 2012-yilda 909,3 ming kishiga 169,6 mlrd so‟mlik xizmat ko‟rsatilgan. Quyidagi diagrammada o‟sish holatini ko‟rishingiz mumkin:

3.4-diagramma



Manba: Izlanishlar natijasida muallif ishlanmasi.
Yana bir narsa aytib o‟tilishi lozim ya‟ni hududlarda turistlarni ko‟proq jalb qilish uchun ba‟zi bir muammolar hal qilinishi talab etiladi. Xorijiy turistlarni jalb qilishni kenggaytirish uchun viza bilan bog‟liq talablarni yengillashtirish, mehmonxonalarda yaxshi sharoitlar yaratish, ularda xizmat sifatini yaxshilash, xalqaro andozalarga moslashtirish lozim. Barcha tarmoqlar qatori turizm sohasi ham professional kadrlarga muhtoj. O‟zbekistonda turizmning rivojlanish modelini tezroq shakllantirishda malakali kadrlarni o‟rni katta. Xalqaro andozalarga mos keladigan mutaxassislarni tayyorlash bu soha rivojlanishiga ijobiy ta‟sir etadi.

Bundan tashqari hozirgi davrda ichki turizmni rivojlantirish uchun, vatanimiz hududlarida turli xil ishlar amalga oshirilayotgan bo‟lsada, o‟ziga yarasha kamchiliklar ham mavjud. Bunga sabab mamlakatimiz hududida xizmat ko‟rsatish bir xil ko‟rinishga ega emas.

Qishloq joylarida aholiga xizmat ko‟rsatishning rivojlanishi orqada qolmoqda.

Agarda 2010-yilda umumiy xizmat ko‟rsatish hajmida qishloq joylaridagi xizmat ko‟rsatishning ulushi 24 foizni tashkil etgan bo‟lsa , 2011 yil yakunlariga ko‟ra , ushbu ko‟rsatgich sezilarli darajada pasaydi va 23,7 foizni tashkil etdi.

Tahlillarimdan kelib chiqqan holda qishloq joylarida rekreatsiya faoliyatining samaradorligini tabiiy omillarning foydali ta‟siri va bunday faoliyatni ushbu omillar mavjud hududlarda tashkil etish bilan bog‟liqdir. Qishloq joylarida rekreatsiya sohasini rivojlantirish va jonlashtirish, uning samaradorligini oshirish muammolarini hal etishda quyidagi vazifalarni bajarishga alohida ahamiyat berish lozim:

Tumanlar va qishloq hududlarida rekreatsiyada tabiatdan foydalanish imkoniyatlarining optimal strukturasini shakllantirish;

Tabiiy rekreatsiya resurslarini muhofaza qilish, ulardan ratsional foydalanish, ularni takror ishlab chiqarish bo‟yicha xo‟jalik tadbirlarini baholash;

Tabbiy rekreatsiya resurslaridan foydalanishning samaradorligini baholash.

Quyidagi ishlarni asta sekinlik bilan amalga oshirilib e‟tibor qaratilsa, yaqin yillarda O‟zbekiston milliy turizmiga juda kata ta‟sir ko‟rsatadi, ayniqsa ichki turizm rivojlanishini yangi bosqichga olib chiqadi.

Keyingi dolzarb muammodan biri bu chiqish turizmining O‟zbekistonda oqsoqlanayotganligi, turizmning bu yo‟nalishi ham milliy turizmning asosiy qismilaridan biri hisoblanadi. Bu turizmdan tushayotgan daromadning atigi 5% ni tashkil qiladi, bunga sabab hali bizda yetarli muammmolar mavjud. Bularni quyidagilar deyish mumkin:

Mahalliy aholining o‟rta qatlami daromadlarining pastliligi;

Mamlakatimizda mavjud visa olish protsedurasining qiyinligi;

O‟zbekiston havo yo‟llari Avia kompaniyasi biletlarining qimmat narxlari aholi daromadlariga mos kelmasligi;

Bundan tashqari chiqish turizmini rivojlantirish uchun hukumatimiz tomonidan yetarli e‟tibor qaratilmayapti;

Aholining sayohat qilish yo‟llari va imkoniyatlari haqida ma‟lumotga ega emasligi.

5. O‘zbekistonda milliy urf-odatlar, an’analar turizmini rivojlantirishning dasturini ishlab chiqish

Turizmni ommaviy rivojlantirish uchun katta imkoniyat va salohiyatga ega bo’lgan turizmning maxsus turlarining istiqboldagi o‘mini belgilash uchun albatta tashkiliy -harakat dasturini tuzish soha uchun zaruriy, majburiy talab ekanligini hozirdanoq anglamog‘imiz lozim. Turizmning maxsus turlarini R.Hayitboyev. va R. Amriddinovalar rivojlantirish «Dasturi» ni ishlab chiqdi.

Bosqichlar	Bosqichda bajariladigan ishlar	Muddat
I-bosqich	O‘zbekistonda turizmdagi maxsus turlaming to‘liq ro‘yxatini tuzish, tavsif va tariflarini yaratish, bu turlaming geografik manzillarini aniqlash. Respublikamizda turizmning maxsus turlaridan foydalanishning huquqiy- qonuniy meyorlarini ishlab chiqish	2009-2014 yillar
II –bosqich	Turizmning maxsus turlari resurslariga- obektlariga - manzillariga qiymati jihatdan I-II- III darajali turistik marshrutlar ishlab chiqish va reklamalarini turizm bozoriga chiqarish. Turizmdagi maxsus turlardan foydalanishda turga taklif qilinadigan turistik xizmatlar paketini yaratish va tashkil qilish, bu sohada xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish imkoniyatlarini yaratish.	2014-yillar
III-bosqich	O‘zbekistonda turizmning maxsus turlaridan ichki turizmda foydalanishni ommaviy ravishda boshlash va targ‘ibot ishlarini kuchli darajadagi reja bo‘yicha olib borish Turizmdagi maxsus turlar resurslarida - obektlarida - manzillarida biznesni rivojlantirish orqali mahalliy aholi mehnat resurslari uchun qo‘shimcha ish o‘rinlariin yaratish va turistik infratuzilmalarni hosil qilish.	2014-2015-yillar
IV-bosqich	O‘zbekistonda turizmdagi maxsus turlardan xalqaro miqyosda foydalanishni boshlash. Turizmdagi maxsus turlaming jahon talablariga mos keladigan moddiy- texnik, axborot- malumotlar bazasini yaratish, jahon andozalariga mos keladigan xizmatlar ko‘rsatish va servis sohasini rivojlantirib boradi.	2015 yildan keyingi yillar

Qishloq va fermerlar hayoti turizmida turist qishloq aholisi yoki fermer bilan birga yashashi, ishlashi mumkin. Chet davlatlarda bu turdan foydalanish shunday yo‘lga qo‘yilgan. G‘orshunoslik va tabiiy-tarixiy tasvirlar turizmini shakllantirishda albatta turistik marshrutlar ishlab chiqiladi. G‘orshunoslik turizmida ko‘p hollarda turistning dam olishi, tunashi va ovqatlanishi uchun «palatkali» joylashtirish usulini qo‘llash lozim bo‘ladi.

Qayd qilingan mulohazalardan keyin 2- guruh quyidagicha to‘ldirilishi mumkin:

Ikkinchi guruh - Alohida turistik marshrutlar ishlab chiqishni talab qiladigan turizmning maxsus turlari.

• 
  Qishloq va fermerlar hayoti turizmi
  
• 
  Tabiiy-tarixiy tasvirlar turizmi
  
• 
  Milliy o‘yinlar turizmi
  
• 
  G‘orshunoslik turizmi
  
• 
  Agroturizm.
  

1^ http//www.xs.uz;

2R.Hayitboyev, A.Sattorov-“Turizm marshutlarini ishlab chiqish texnikasi”. Ma’ruzalar to’plami. Samarkand 2009^

3^ htt://www.google.com.

4^Tuxliev I.S.Hayitboev R.Ibadullayev N.”Turizm asoslari” Samarqand 2010.