Reja: Uglevodlar almashinuvi haqida umumiy tushuncha

Uglevodlarning hazm bo’lishi va so’rilishi
Suvda yaxshi eriydigan oddiy shakarlar - monosaxaridlarga parchalanmasdan oldin, ichak devori orqali qonga so’riladi. Qolgan uglevodlar oshkozon-ichak yo’lida glikozid bog`lar gidrolizini katalizlovchi fermentlar-glikozidazalar ta`siri bilan monosaxaridlarga parchalanadi.
Kraxmalni parchalanishi og`iz bo’shlig`idan boshlanadi: kraxmal so’lakda 1,4-glikozid bog`larni parchalaydigan amilaza fermenti ta`sirida qisman parchalanadi. U asosan ingichka ichakda parchalanadi. Maltoza, izomaltoza, laktoza va saxaroza alohida glikozidazalar-maltaza, izomaltaza, laktaza va saxaraza ta`sirida gidrolizlanadi. Chunki oshkozon osti bezi shirasi tarkibidagi amilaza fermenti ingichka ichakka ko’yiladi, bu fermentlar ichak hujayralarida sintezlanadi, lekin ichak yo’liga ajralib chiqmaydi: disaxaridlar ichak hujayralarining ichida gidrolizlanadi.
Uglevodlarning butunlay hazm bo’lishidan hosil bo’lgan mahsulotlar - glyukoza, galaktoza va fruktoza ichak hujayralari orqali qonga o’tadi. Ichak yo’lidan o’tadigan glyukoza vena qoni bilan jigarga borib, bu erda bir qismi ushlanib qoladi, jigarda glyukoza glikogenga aylanadi. Bir qismi qon oqimi bilan boshqa organ va to’qimalarning hujayralariga etib boradi.
Glikogenning sintezi va parchalanishi. Glikogen yuqori molekulali polisaxarid bo’lib, jigarda ko’p miqdorda to’planadi.
Jigarda glikogenning sintezi uchun ATF faol ishtirok etadi. Glikogenning sintezi glyukozani geksokinaza fermentlari va ATF ishtirokida fosforlanishi natijasida hosil bo’ladi:

Hosil bo’lgan glyukoza-1-fosfat glikogenning sintezida ishtirok etadi. Birinchi bosqichda glyukozo-1--fosfat bilan UTF o’zaro ta`sir etib, uridindifosfat-glyukoza va pirofosfat hosil bo’ladi.

Glyukoza metabolizmining umumiy sxemasi.
1. Uglevodlarning glikogen ko’rinishidagi zahirasi.
2. Glikogenning sarf etilishi.
3. Glyukoza katabolizmi.
Glyukoza uglevodlarning energetik va plastik funksiyalari o’rtasida bog`lovchi halqa rolini o’ynaydi, Chunki boshqa hamma monosaxaridlar glyukozadan hosil bo’lishi va aksincha turli-tuman monosaxaridlar glyukozaga aylanishi mumkin.

Glikoliz jarayoni bir necha bosqichdan iborat:
1. Glikolizning birinchi bosqichida glyukoza fosforlanadi va glyukoza-6-fosfatga aylanadi. Bu reaksiya geksokinaza fermenti ishtirokida katalizlanadi:
geksokinaza
Glyukoza+ATF glyukoza- 6- fosfat+ADF
Glyukoza-6-fosfat o’simliklar to’qimasida boshqa yo’l bilan ham hosil bo’lishi mumkin. Kraxmal va Shunga o’xshash tarkibida glyukoza tutuvchi polisaxaridlar fosfat kislota bilan reaksiyaga kirishishi tufayli ham glyukoza-6-fosfat hosil bo’ladi. Bu jarayon o’simliklarda ko’p uchraydigan fosforilaza fermenti ishtirokida boradi.
2. Glyukoza-6-fosfat izomerlanib, fruktoza-6-fosfatga aylanadi. Reaksiya fosfoglyukomutaza fermenti ishtirokida tezlashadi:

3. Navbatdagi reaksiyada fruktoza-6-fosfat yana bir marta fosforlanadi va fruktoza-1,6-difosfatga aylanadi. Reaksiya fosfofruktokinaza fermenti ishtirokida katalizlanadi va bir molekula ATF sarflanadi:

4. Hosil bo’lgan fruktoza-1,6-difosfat aldolaza fermenti ishtirokida ikkita triozafosfat-3-fosfoglitserin aldegid bilan fosfodioksiatsetonga parchalanadi: