|
Siz uxlagan paytingizda ham, sizning miyangiz ishlashdan to’xtamaydi. Hattoaksincha: kuchli, hissiyotga to’la tushlar ko’rayotganda, u kunning eng aktivpaytlarida ishlayotgandek, ishlayveradi. Bunday tushlar miyaning darrov birnechta qismlarini aktivlashtiradi, shu navbatda, uxlamagan paytda yoqilmaydiganqismlarni ham. Ko’pgina mutaxassislar ongli tushlarga qarab, ularni ancha qiziqva samaradorli deb hisoblashadi, va ataylab ularni keltirib chiqarishadi. Tushlar sizning yaqin taqdiringiz haqida aytib berishi mumkin Ba’zi odamlar, kelgusida aynan ularni nima kutishi haqida bashorat qiluvchi tushlarni ko’rganlar. Shunday qilib, prezident Avraam Linkoln tushida o’z o’limini ko’rgan, Mark Tven esa kelajakdagi akasining o’limini o’z tushida ko’rgan. Birvaqtning o’zida bir necha kishi “Titanik” ning fojiasini, uning haqiqatda ro’yberishidan oldin, tushlarida ko’rishgan. Olimlar haligacha bu fenomenni tushuntiraolmayaptilar, ammo ularning eng ilmiy jihatdan fikrlovchilari ham bu faktniinkor etmaganlar. Shuning uchun, agar siz biror muhim hodisani tushingizdako’rgan bo’lsangiz, bunda bu tush sizga haddan tashqari haqiqiydek tuyulsa,unda uni fikrlash uchun yangi ozuqa deb qabul qilavering.
Idrok, xotira va fikrlash bilan birga Tasavvur inson faoliyatida muhim rol o'ynaydi. Tasavvurning "oldinga yugurish" va kelajakda qandaydir hodisalar sodir bo'lishini oldindan ko'ra bilish qobiliyati tasavvurning fikrlash va xotira bilan chambarchas bog'liqligini ko'rsatadi. Tasavvur ham tafakkur kabi muammoli vaziyatdan kelib chiqadi, shaxs ehtiyojlaridan kelib chiqadi va ijtimoiy ongning rivojlanish darajasi bilan shartlanadi. Tasavvur, fikrlash kabi, voqelik bilvosita aks ettiriladigan bilish jarayonidir. Idrok, tasvir, xotira tasvirlari bu erda aks ettirishning vositachi materiallari sifatida ishlaydi. O'ylash kabi , tasavvur o'tgan tajribani qayta ishlash orqali yangi bilimlarni yaratishga qaratilgan.
Biroq, fikrlashdan farqli o'laroq ularning asosiy mazmuni dunyoni umumlashtirish va bilvosita bilish imkonini beruvchi tushunchalar bo'lib, tasavvur aniq obrazli shaklda, jonli tasvirlar shaklida davom etadi. Tasavvur bilan yaratilgan konkret obrazlarda u yoki bu mavhum nazariy fikr ko'pincha ochiladi. Tushunchalar va mulohazalar bilan ishlash orqali amalga oshiriladigan fikrlashdan farqli o'laroq, tasavvur tasvirlar bilan ishlash orqali amalga oshiriladi.
Tasavvurning yana bir o'ziga xos xususiyati - uni dastlabki ma'lumotlarni aniq tahlil qilib bo'lmaydigan darajada noaniqlik darajasi yuqori bo'lgan muammoli vaziyatlarda qo'llash imkoniyati.
Fikrlash va tasavvur o'rtasidagi bog'liqlikni ta'kidlab, K. D. Ushinskiy kuchli, faol tasavvur aqlning zaruriy mulki ekanligini aytdi.
shunday, tasavvur - bu tasvir, tasvir yoki g'oya shaklida yangi narsalarni yaratishning aqliy jarayoni.
Bu erda yana bir ta'rif - tasavvur (yoki fantaziya) - bu ob'ektiv faoliyatning yakuniy natijasini bashorat qilish va muammoli vaziyat noaniqlik bilan tavsiflangan hollarda xatti-harakatlar dasturini yaratishni ta'minlashni o'z ichiga olgan tasvirlarni yaratishning aqliy jarayoni. (E. I. Rogov)
Har bir odam oʻziga xos sirli olam boʻlgani bois oʻzi uchun ham, boshqalar uchun ham hamisha jumboqdir. Odam aql-idrok darajasi, ijtimoiy mavqei, hayotiy tajribasining koʻp-ozligidan qatʼi nazar, adashadi, xato qiladi, yanglishadi va shu jarayonda asta-sekinlik bilan oʻzini va tevarak-atrofidagi olamni anglab boradi. Kishining har bir xatosi unga avval sezmagan, payqamagan, eʼtibor qilmagan haqiqatlarini ayon etadi. Odam boshqa paytda emas, aynan xato qilganida, yanglishganida uning hayoti boshqalar bilan benihoya bogʻliqligini koʻproq his qiladi va turmush juda chigal, murakkab jumboq ekanini anglay boshlaydi. Bu jarayon bir umr – soʻnggi nafasgacha davom etadi.
Adabiy asarlarda azaldan shu xususda soʻz yuritiladi. Ularda inson hayoti bilan bogʻliq turli muammolarga eʼtibor qaratiladi. Bu jihatdan sanʼatning boshqa biror turi adabiyot bilan tenglasholmaydi. Unda insonning oʻtmishi eslatilib, buguni gavdalantiriladi, kelajak toʻgʻrisidagi orzu-xayollari, oʻy-kechinmalari ifodalanadi. Badiiy asarda, qahramonlarning tushida kechgan hodisalar ham naql qilinadi. Tushlar esa inson hayotida oʻziga xos oʻrin tutadi. Ularda odamning koʻrgan-kechirganlari, xayol-tasavvuri, oʻy-kechinmalari gʻaroyib tarzda uygʻunlashadi. Odam oʻngida koʻrganlarini tahlil qilib, boshqalarga tushuntira oladi. Hech kim tushida koʻrganlarini boshqalarga toʻliq maʼlum qilolmaydi. Tushda koʻrganlarni anglash, emas, toʻliq eslolmaslikning oʻzi ham kishini mushkul ahvolga soladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
