Reja: Transformatorlar haqida umumiy tushunchalar, uning tuzilishi va ishlash prinsipi

E_j = 4,44 • f • w_j • Ф (4.1)
E₂ = 4,44 • f • w₂ • Ф (4.2)
bu yerda f - o‘zgaruvchan tokning chastotasi, Gs;
w_j w₂ - birlamchi va ikkilamchi chulg‘amlarning o‘ramlari soni;
Ф - asosiy magnit oqimi, Vb.




4.4-rasm

Demak, (4.1) va (4.2) ifodalardan ko‘rinadiki, chastota 1 va magnit oqimi Ф o‘zgarmas bo‘lganda chulg‘amlarda induksiyalangan EYuK E₁ va E₂ lar ulaming o‘ramlari soniga prporsional ekan, ya’ni

Е_л Wi

• 
  = — (4.3)
  

E₂ w₂
Bu nisbat transformatorning transformatsiya koeffitsienti hisoblanadi, ya’ni
_fc = £i= an (4.4)
E2 ^w2
Mazkur koeffitsient transformatorga berilgan kuchlanishning necha marta o‘zgarishini ko‘rsatadi. Agar W1 > W2 va k>1 bo‘lsa, transformator kuchlanishini pasaytirib beruvchi, agar W1 < W2 va k<1 bo‘lsa, kuchlanishni orttirib beruvchi hisoblanadi.

4.5-rasm
Agar 4.5-rasm, a da ko‘rsatilgan transformatorning ikkilamchi chulg‘amiga yuklama (Z_2n) ulasak, EYuK ta’sirida undan tok (i₂) o‘ta boshlaydi. Shunday qilib, kuchlanishi u_j tok kuchi ij bo‘lgan manbaning elektr energiyasi transformator yordamida kuchlanishi u₂ va tok kuchi i₂ bo‘lgan elektr energiyasiga aylantirib, iste’molchiga uzatiladi.

Transformatoming manbadan (tarmoqdan) olayotgan birlamchi quvvati P₁ = U₁ • I₁ • cosqi bo‘lsa, uning iste’molchiga berayotgan ikkilamchi quvvati P₂ = U₂ • I₂ • cosp₂ Agar transformatordagi quvvat isrofi hisobga olinmasa, bo‘ladi. Birlamchi va ikkilamchi zanjirlardagi faza siljish burchaklarini taxminan bir xil desak, U₁ • I₁ = U₂ • I₂ deyish mumkin. Agar kuchlanishlar bir-birlari bilan xuddi EYuK lar kabi nisbatda bo‘ladi desak, transformatsiya koeffitsientini quyidagicha qayta yozish mumkin:
_{k =} E±~0± = !i
e₂~ u₂ h
Demak, transformator chulg‘amlaridagi toklar kuchlanishlarga teskari proporsional.
Transformatorlarning asosiy turlari:

1. 
   Bir fazali va uch fazali kuchli transformatorlar - ular elektr energiyani olisga uzatishda, iste’molchilarni elektr energiya bilan ta’minlashda ishlatiladi.
   
2. 
   Avtotransformatorlar - iste’molchiga beriladigan kuchlanishni biroz o‘zgartirish yoki noldan boshlab oshirish uchun ishlatiladi.
   
3. 
   O’lchov transformatorlar yuqori kuchlanishni va kata toklarni oddiy o‘lchov asboblari bilan lchashga imkon beradi.
   
4. 
   Payvandlash transformatorlari. Metall buyumlarni, konstruktsiyalarni va hokazolarni eritib, o’zaro ulash uchun xizmat qiladi.
   

2. 
   Magnit oqimining o‘zgaruvchanligi tufayli yuzaga kelgan po‘lat o‘zakdagi gisterezis va uyurma toklarga sarf bo‘ladigan quvvat isrofi P_n = P_r + P_y Bu quvvat isrofi po‘lat o‘zakning materialiga, magnit induksiyasiga va o‘zgaruvchan tokning chastotasiga bog‘liq.
   
3. 
   Transformatorning konstruksiyasiga bog‘liq bo‘lgan quvvat isrofi Pk.
   

Bulardan P_m va P_n asosiy isroflar hisoblanadi. Mis chulg‘amlardagi quvvat
isroflari yuklamaga bog‘liq bo‘lgani uchun o‘zgaruvchan, po‘lat o‘zakdagi quvvat isroflari P_n esa transformatorning ish jarayonidan o‘zgarmas (nominal kuchlanish chegarasida) dir.
Transformatorning foydali ish koeffitsienti
bu yerda: P_j - transformatorning kirish tomonidagi quvvati;