Reja: To’g’ri, teskari va qo’shimcha kod

Mustaqil ishlar

Kuyidagi sanok sistemalarida berilgan sonlarni

1. 
   To’g’ri kodda
   
2. 
   Teskari kodda
   
3. 
   Ko’shimcha kodda
   
4. 
   Modifikasiyalashgan teskari kodda
   
5. 
   Modifikasiyalashgan ko’shimcha kodda
   

yozing

1. 
   a) X=(10001101)₂
   

b) X=(21001221)₃

c) X=(-40124203)₅

d) X=(761205641)₈

e) X=(280890139)₁₀

f) X=(-AF9812BC)₁₆

2. 
   a) X=(10110110)₂
   

b) X=(22110012)₃

c) X=(-12244003)₅

d) X=(205761641)₈

e) X=(208981309)₁₀

f) X=(-C81F92BC)₁₆

3. 
   a) X=(10001101)₂
   

b) X=(21001221)₃

c) X=(-40124203)₅

d) X=(761205641)₈

e) X=(280890139)₁₀

f) X=(-AF9812BC)₁₆

4. 
   a) X=(10111101)₂
   

b) X=(20122210)₃

c) X=(-40120133)₅

d) X=(731644341)₈

e) X=(242158969)₁₀

f) X=(-F2389E21A)₁₆

5. 
   a) X=(10110100)₂
   

b) X=(12112112)₃

c) X=(-24324010)₅

d) X=(716420561)₈

e) X=(289908130)₁₀

f) X=(-A9B14F34)₁₆

6. 
   a) X=(11010101)₂
   

b) X=(-10022230)₃

c) X=(24324010)₅

d) X=(71324556)₈

e) X=(-82374130)₁₀

f) X=(F32468A34)₁₆

7. 
   a) X=(-11111101)₂
   

b) X=(112022201)₃

c) X=(213312013)₅

d) X=(-12256672)₈

e) X=(329878623)₁₀

f) X=(-FAB84393)₁₆

8. 
   a) X=(11110111)₂
   

b) X=(-12110012)₃

c) X=(23345104)₅

d) X=(71632377)₈

e) X=(-98477230)₁₀

f) X=(980A3B3E)₁₆

9. 
   a) X=(11001100)₂
   

b) X=(12000112)₃

c) X=(-41042032)₅

d) X=(661405721)₈

e) X=(908892301)₁₀

f) X=(-93B14A4F)₁₆

10. 
    a) X=(-10110111)₂
    

b) X=(12001221)₃

c) X=(34314313)₅

d) X=(-56201332)₈

e) X=(29138908)₁₀

f) X=(A14F7432)₁₆

11. 
    a) X=(10101010)₂
    

b) X=(12013021)₃

c) X=(-24421010)₅

d) X=(716420561)₈

e) X=(28467201)₁₀

f) X=(-89BCA341)₁₆

12. 
    a) X=(10110001)₂
    

b) X=(-12001212)₃

c) X=(24213243)₅

d) X=(-76351561)₈

e) X=(28900813)₁₀

f) X=(BF478290)₁₆

13. 
    a) X=(10101110)₂
    

b) X=(12100021)₃

c) X=(24010243)₅

d) X=(-160574261)₈

e) X=(28136530)₁₀

f) X=(E9B3EFF8)₁₆

14. 
    a) X=(11010010)₂
    

b) X=(11101012)₃

c) X=(-20132340)₅

d) X=(51647102)₈

e) X=(29981803)₁₀

f) X=(-4F3FA49B)₁₆

15. 
    a) X=(10011111)₂
    

b) X=(12100111)₃

c) X=(-22441230)₅

d) X=(161427056)₈

e) X=(320881990)₁₀

f) X=(-EA328F34)₁₆
Nazorat uchun savollar

1.Raqamli hisoblash mashinalari qanday qo’shiladi.

2.Diskret axborot uzliuksiz axborotdan qanday farq qiladi

3.Qo’shimcha kod amali qanday bajariladi

4.Modifikatsiyalashgan kod amallari qanday bajariladi
ASOSIY ADABIYOTLAR

1. 
   Aripov M.M., Imomov R.M., va boshqalar. Informatika, informasion texnologiyalar.1- qism. –Toshkent: TDTU. 2001.
   
2. 
   Aripov M.M. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. Universitet. 2001.
   
3. 
   Kasami T., Tokura N., Ivadari Ye., Inagaki Ya. Teoriya kodirovaniya. M. Mir. 1978.
   
4. 
   Berlekemp E. Algebraicheskaya teoriya kodirovaniya. M. Mir, 1971.
   
5. 
   Markov A.A. Vvedeniye v teoriyu kodirovaniya. M. Nauka, 1982.
   
6. 
   Novik D.A. Effektivnoye kodirovaniye. M.L. Energiya, 1965.
   

QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR

1. 
   A.Abduqodirov va boshqalar. Hisoblash matematikasi va Programmalash. – Toshkent: O’qituvchi, 1989.
   
2. 
   Faysman F. Professionalnoye programmirovaniye na Turbo Paskal. –Moskva. 1992.
   
3. 
   Pilщikov V.N. Sbornik uprajneniy po yazыku Paskal. –Moskva: Nauka, 1989.
   

3 – Laboratoriya ishi

EHM DA QO’ZG’ALMAS NUQTALI SONLAR USTIDA AMALLARGA DOIR MISOLLAR

Reja:

1. 
   Qo’zg’almas vergulli sonlar ustida qo’shish amalining bajarilishi
   
2. 
   Qo’zg’almas vergulli sonlar ustida ayirish amalining bajarilishi
   
3. 
   Qo’zg’almas vergulli sonlar ustida ko’paytirish amalining bajarilishi
   
4. 
   Qo’zg’almas vergulli sonlar ustida bo’lish amalining bajarilishi
   

Darsning maqsadi: Qo’zg’almas vergulli sonlar ustida qo’shish amalining bajarilishini, qo’zg’almas vergulli sonlar ustida ayirish amalining bajarilishini,qo’zg’almas vergulli sonlar ustida bo’lish amalining bajarilishini, qo’zg’almas vergulli sonlar ustida ko’paytirish amalining bajarilishini o’rganish.
Tayanch iboralar:

Teskari kodda ko’shish, Ko’shimcha kodda ko’shish, Modifikasiyalangan kodlarda amalar bajarish.

Dars o’tish usuli:

Dars Yangi pedagogik texnologiyalar asosida (charxpalak, klastr va aqliy hujum usullarining kombinasiyasi) kompyuterdan foydalanib o’tiladi.

Dars o’tish vositalari:

Kompyuterlar yordamida, ma’ruzalar matni va Amaliy mashqlar elektron qo’llanma shaklida.

Mashg’ulotning xronik xaritasi (120 – minut uchun)

№	Ish mazmuni	Vaqt
1	Tashkiliy qism (xonaning tozaligi, jixozlanish, sanitariya xolati)	2 min.
2	Talabalarning davomati	3 min.
3	Talabalar bilimini baholash	15 min.
4	Yangi mavzu bayoni	60 min.
5	Mavzuni o’zlashtirish darajasini baholash va mustahkamlash	30 min.
6	Sinov-test savollar	7 min.
7	Uyga vazifa	3 min.
	JAMI	120 min.

Bu ikki amalni algebraik jamlash amali deb ko’rish mumkin, chunki ayirish ishorasi o’zgargan ayriluvchini ko’shish demakdir. Ko’zg’almas vergulli sonlarni algebraik ko’shish hisoblash mashinasida kuyidagi mashina kodlaridan birida amalga oshirilishi mumkin: to’g’ri, teskari, ko’shimcha va ularning modifikasiyalangan ko’rinishi. Tabiiyki, yig’indi ham shu kodlarning birida hosil bo’ladi. Ko’pincha teskari yoki ko’shimcha kodlar ishlatiladi. Bunda operandlarning barcha xonalari (ishora va rakam xonalari) ko’shish amalida ishtirok etadi. Yig’indi ishorasi operandlar ishora rakamlarini hamda ko’shni kichik xonadan ko’chirish kiymati rakamini jamlash jarayonida avtomatik tarzda hosil kilinadi. Yig’indi ishora xonasidan ko’chirish kiymatining birlik rakami paydo bo’lsa uni yig’indi kichik xonasiga ko’shish (teskari kodda ko’shganda) yoki tashlab yuborish (ko’shimcha kodda ko’shganda) lozim.

Ko’p xonali sonlarni algebraik jamlash odatda n - ta bir xil xonalar bo’yicha ko’shish-ayrish amallardan tashkil topgan muntazam jarayon sifatida amalga oshiriladi (bu yerda n- har bir operanddagi xonalar soni). Ko’shiluvchilarning ishoralariga bog’lik kuyidagi to’rtta hol ro’y berishi mumkin:

1. 
   X₁ > 0 , X₂ > 0 , X₃ = X₁ + X₂ > 0;
   
2. 
   X₁ > 0 , X₂ < 0 , X₃ = X₁ + X₂ > 0;
   
3. 
   X₁ > 0 , X₂ < 0 , X₃ = X₁ + X₂ < 0;
   
4. 
   X₁ < 0 , X₂ < 0 , X₃ = X₁ + X₂ < 0.
   

Teskari kodda ko’shish

Bu hollarni misollar yordamida batafsil ko’rib chikamiz.

1) X₁ > 0 , X₂ > 0 , X₃ = X₁ + X₂ > 0 ;

Bu holda teskari kodga o’tkazish, amal bajarilishi xususiyatiga ta’sir etmaydi, chunki

|X₁ >0)|_tesk + |X₂ >0|_tesk = X₁ + X₂

2) X₁ > 0 , X₂ < 0 , X₃ = X₁ + X₂ > 0 ;

Bu holda, teskari kodda X soni va uning ifodasi o’rtasidagi bog’liklikka asosan kuyidagini yozish mumkin :

[X₁]_tesk + [X₂ ]_tesk = X₁ + 2 + X₂ - 2^-n

Bu natijani dastlabki natija deb ataylik. Hakikatan ham, shartga binoan natija X₁ + X₂ ga teng bo’lishi lozim. Dastlabki natijadan yakuniy natijaga o’tish uchun dastlabki natijaga tuzatish kiritish lozim, ya’ni dastlabki natijadan 2 ni ayirib, unga 2^-n ni ko’shish lozim.

Misol. [X₁]_to’g’ = 0,11011; [X₂]_to’g’ = 1,10011

[X₁]_tesk = 0,11011

⁺ [X₂]_tesk = 1,01100

10,00111 - dastlabki natija

- 10, +1 - tuzatish

0,01000 - yakuniy natija

Tuzatishni bajarish, yukorida aytib o’tilganidek, teskari kodda ko’shilganda yig’indi ishora xonasidan ko’chirish kiymatining birlik rakami paydo bo’lsa uni yig’indi kichik xonasiga ko’shish lozimligiga mos keladi.
3) X₁ > 0, X₂ < 0, X₁ + X₂ < 0

Bu holda [X₁]_tesk +[X₂]_tesk = X₁ + 2 + X₂ - 2^{- n} .

Bu natija yakuniy natijaga mos keladi, chunki shartga binoan X₁+X₂<0 va [X₁+X₂<0]_tesk=2+X₁+X₂ - 2 ^{- n}
Misol. [X₁]_to’g’=0,10011; [X₂]_to’g’=1,11011

[X₁]_tesk=0,10011

⁺ [X₂]_tesk=1,00100

1,10111= [X₁+X₂<0]_tesk

[1, 10111]_tesk=1,01000 o’zgartirish orkali natijaning to’g’ri kodini olamiz .

Ishoralari turli bo’lgan sonlarni ko’shganda X₁+X₂=0 natija hosil bo’lishi mumkin. Bunda dastlabki sonlarning teskari kodlarini jamlash usuli o’zgarmaydi, natija esa 1,,1...1 ko’rinishda hosil bo’ladi.

Ko’shimcha kodda ko’shish

1. 
   X₁>0, X₂>0, X₁+X₂>0. Bu holda teskari kodda ko’shilganidek, jamlash ko’shish amali bajarilishi xususiyatiga ta’sir etmaydi.
   
2. 
   X₁>0, X₂<0, X₁+X₂>0. Bu holda ko’shimcha kodda X soni va uning ifodasi o’rtasidagi bog’lanishga asosan kuyidagini yozish mumkin :
   

[X₁]_ko’sh+[X₂]_ko’sh=X₁+2 + X₂.

Olingan natija yakuniy natijadan 2 ga fark kiladi. Demak, tuzatish kiritish zarur, ya’ni natijani 2¹ salmokli 1 ga kamaytirish lozim.

Misol. [X₁]_to’g’=0,10011, [X₂]_to’g’=1,00011.

[X₁]_ko’sh=0,10011

⁺[X₂]_ko’sh=1,11101

10,10000 -dastlabki natija

-10, -tuzatish

0,10000 -yakuniy natija

[X₁]_ko’sh+[X₂]_ko’sh=0 bo’lgan hol ko’shimcha kodda ko’shish amali xususiyatiga ta’sir etmaydi.
Misol. [X₁]_to’g’=0,11001, [X₂]_to’g’=1.11001.

[X₁]_ko’sh=0,11001

⁺[X₂]_ko’sh=1.00111

0,00000

3. 
   X₁>0, X₂<0, X₁+X₂<0 . Bu yerda [X₁]_ko’sh + [X₂]_ko’sh = X₁ + 2 + X₂ teskari kodda ko’rganimizdek, tuzatishsiz yakuniy natija hisoblanadi .
   

Misol. [X₁]_to’g’=0,10011, [X₂]_to’g’=1,11011

[X₁]_ko’sh=0,10011

⁺[X₂]_ko’sh=1,00101

1,11000=[X₁+X₂<0]_ko’sh

natijaning to’g’ri kodi 1,01000 ga teng.

4. 
   X₁<0, X₂<0, X₁+X₂<0 . Bu yerda [X₁]_ko’sh+[X₂]_ko’sh=2+X₁+2+X₂ natija dastlabki natijani beradi. Dastlabki natija yakuniy [X₁+X₂<0]_ko’sh=2+X₁+X₂ natijadan 2 ga fark kiladi. Demak, bu yerda 2-holdagidek tuzatish kiritish lozim.
   

Ko’zg’almas vergulli sonlar ustida ko’paytirish ikkita boskichda amalga oshiriladi. Birinchi boskichda operandlar ishora xonalari rakamlarini ikkining moduli bo’yicha ko’shish orkali ko’paytmaning ishorasi aniklanadi. Ikkinchi boskichda operandlar modullari bir-biriga ko’paytirilib, zaruriyat tug’ilganda olingan ko’paytma moduli yaxlitlanadi.

Ikki son modullarining ko’paytmasi [X₃[= [X₁] ^. [X₂] askariyat holda kismiy ko’paytmalar yig’indisi sifatida hisoblanadi:

_n

[X₃] = å|X₁| _2i ×2^-i,

ⁱ⁺¹

bu yerda _2i^.2^-i -ko’paytiruvchining i-xonasi

Misol. [X₁]_to’g’=1,01011, [X₂]_to’g’=1,01111.

[X₁]tesk=1,10100

⁺[X₂]tesk=1,10000

11,00100 -dastlabki natija

^- 10 +1 -tuzatish

1,00101=[X₁+X₂<0]_tesk -yakuniy natija

Natijaning to’g’ri kodi [1,00101]tesk=1,11010

Misol. [X₁]_to’g’=0,10011, [X₂]_to’g’=1,00011.

[X₁]_ko’sh=0,10011

⁺[X₂]_ko’sh=1,11101

10,10000 -dastlabki natija

-10, -tuzatish

0,10000 -yakuniy natija

[X₁]_ko’sh+[X₂]_ko’sh=0 bo’lgan hol ko’shimcha kodda ko’shish amali xususiyatiga ta’sir etmaydi.

Misol. [X₁]^m_to’g’=11,10101, [X₂]^m_to’g’=00,11010.

[X₁]^m_ko’sh=11,01011

⁺[X₂]^m_ko’sh=00,11010

100,00101 -dastlabki natija

-100 -tuzatish

00,00101 -yakuniy natija.

Modifikasiyalangan koda bo’lish amali

Qo’zg’almas nuqtali sonlarni bo’lish uchun:

• 
  bo’linmaning ishorasi, xuddi sonni ko’paytirishdagi kabi aniqlanadi.
  
• 
  Bo’lish amali sonni ketma-ket surish bilan amalga oshiriladi va bo’luvchi, bo’linuvchidan ayrilib boriladi. Bu jarayon qoldiq nolga teng bo’lguncha yoki talab etilgan aniqlikni qanoatlantirguncha davom ettiriladi.
  

Misol:

1. 
   Ishorani aniqlaymiz:
   

2. 
   Bo’lish bajariladi:
   

Javob:

Dasturiy taminot

K o’zg’almas niqtali sonlar ustida arifmetik amallar bajarish dastiriy vositasi

 Bu dasturiy vosita asosan ikkilik sanok sistemada 1bayt (2, 4 va 8 bayt) uzunlikdagi sonlarni kushish va ayirishga muljallangan bulib, bu dasturiy vositani ishlatish uchun kuyidagi murojatni amalga oshirasiz. Bu dasturdagi Birinchi son katoriga bizga berilgan ayriladigan yoki kushiladigan ikkilik sonni kiritamiz. Ikkinchi son katoriga ayiruvchi yoki kushiluvchi sonni kiritamiz.

Sonlarni kushish kerak bulsa Kushish , ayirish kerak bulsa Ayirish tugmasini bosamiz. Natijada dastur bu sonlarni modifikasion kurinishga utkazib ayiradi yoki kushadi. Ularning natijasi xam modifikasion kurinishda bulib, dastur yana tugri kurinishda xam bizga takdim etadi.

 Dastur bilan ishlash juda xam sodda va oson. Agar ikkita ko’zg’almas nukali sonlarni bir biriga ko’shish kerak bo’lsa buning uchun mos saxifani ochami va o’sha sonlarni kiritamiz. Mos tumacha bosilganda ko’shish va ayrish bajariladi va natija maxsus kompionentlarda chikariladi. Ko’zg’aluvchi nuktali sonlar uchun xam yukoridagi amallar bajariladi, bunda sonnlarning darajalari aloxida kiritiladi

MUSTAQIL ISHLAR
Quyidagi amallarni qo’zg’almas nuqtali sonlarni qo’shish amali yordamida bajaring.

1. 
   a)
   

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

2. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

3. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

4. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

5. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

6. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

7. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

8. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

9. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

10. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

11. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

12. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

13. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

14. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

15. a)

b)

c)

d)

e)

f)

g)

h)

Nazorat uchun savollar

1. 
   Ko’zg’almas vergulli sonlar ustida qo’shish amali qanday bajariladi.
   
2. 
   Ko’zg’almas vergulli sonlar ustida ayirish amali qanday bajariladi.
   
3. 
   Ko’zg’almas vergulli sonlar ustida ko’paytirish amali qanday bajariladi.
   
4. 
   Ko’zg’almas vergulli sonlar ustida bo’lish amali qanday bajariladi.
   
5. 
   Teskari kodda ayirish amali qanday bajariladi.
   
6. 
   Modifikasiyalashgan kodda qo’shish amali qanday bajariladi.
   

ASOSIY ADABIYOTLAR

1. 
   Aripov M.M. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. Universitet. 2001.
   
2. 
   Aripov M.M., Imomov R.M., va boshqalar. Informatika, informasion texnologiyalar.1- qism. –Toshkent: TDTU. 2001.
   
3. 
   A.A. Birshteyn, V.D.Filippov, V.N.Svetkov Elektronnыye vыchislitelnыye mashinы i programmirovaniye. M. 1975 . 254 s.
   
4. 
   Kasami T., Tokura N., Ivadari Ye., Inagaki Ya. Teoriya kodirovaniya. M. Mir. 1978.
   
5. 
   Berlekemp E. Algebraicheskaya teoriya kodirovaniya. M. Mir, 1971.
   

QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR

4. 
   A.Abduqodirov va boshqalar. Hisoblash matematikasi va Programmalash. – Toshkent: O’qituvchi, 1989.
   
5. 
   Faysman F. Professionalnoye programmirovaniye na Turbo Paskal. –Moskva. 1992.
   
6. 
   Pilщikov V.N. Sbornik uprajneniy po yazыku Paskal. –Moskva: Nauka, 1989.
   

4 – Laboratoriya ishi

EHM DA QO’ZG’ALUVCHAN NUQTALI SONLAR USTIDA AMALLARGA DOIR MISOLLAR

Reja:

5. 
   Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida qo’shish amalining bajarilishi
   
6. 
   Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida ayirish amalining bajarilishi
   
7. 
   Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida ko’paytirish amalining bajarilishi
   
8. 
   Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida bo’lish amalining bajarilishi
   

Darsning maqsadi: Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida qo’shish amalining bajarilishini, Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida ayirish amalining bajarilishini,Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida bo’lish amalining bajarilishini, Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida ko’paytirish amalining bajarilishini o’rganish.
Tayanch iboralar:

Teskari kodda ko’shish, Ko’shimcha kodda ko’shish, Modifikasiyalangan kodlarda amalar bajarish.

Dars o’tish usuli:

Dars Yangi pedagogik texnologiyalar asosida (charxpalak, klastr va aqliy hujum usullarining kombinasiyasi) kompyuterdan foydalanib o’tiladi.

Dars o’tish vositalari:

Kompyuterlar yordamida, ma’ruzalar matni va Amaliy mashqlar elektron qo’llanma shaklida.

Mashg’ulotning xronik xaritasi (120 – minut uchun)

№	Ish mazmuni	Vaqt
1	Tashkiliy qism (xonaning tozaligi, jixozlanish, sanitariya xolati)	2 min.
2	Talabalarning davomati	3 min.
3	Talabalar bilimini baholash	15 min.
4	Yangi mavzu bayoni	60 min.
5	Mavzuni o’zlashtirish darajasini baholash va mustahkamlash	30 min.
6	Sinov-test savollar	7 min.
7	Uyga vazifa	3 min.
	JAMI	120 min.

Ikkita sonni qo’shganda qo’shiluvchilar xonalarining raqami bir xil salmoqqa ega bo’lishlari shart. Bu shart o’z navbatida qo’shiluvchilarning tartiblari bir xil bo’lganida bajariladi. Demak, ikkita suriluvchi vergulli sonni qo’shganda, avvalo ularning tartiblarini baravarlashtirish lozim. Ixtiyoriy ishorali ikkita suriluvchi vergulli sonni qo’shish algoritmi quyidagi amallar ketma - ketligini o’z ichiga oladi.

1.Tartiblarni baravarlashtirish. Bunda avvalo tartiblar ayirmasi ( ) aniqlanadi va so’ngra kichik qo’shiluvchilarning mantissasi | | xonaga o’ng tarafga siljitiladi. Tartiblar ayirmasi ishorasi kichik qo’shiluvchini aniqlashga imkon beradi.

2. Tartiblari teng bo’lgan mantissalarni jamlash. Bu bosqichda jamlash qo’zg’almas vergulli sonlarni jamlash kabi bajariladi.

3. Yig’indini normallashtirish. Agar jamlash natijasida xona to’rining to’lib toshishi sodir bo’lsa (yig’indining eng katta xonasi ishora xonasiga o’tib qolsa), normallashtirish bajariladi. Normallashtirishda yig’indi mantissasi (ishorasi bilan) o’ng tarafga bir xonaga siljitiladi va tartib bittaga orttiriladi. Agar jamlash natijasida yig’indi mantissasida verguldan keyin nollar paydo bo’lsa (normallashtirishning o’ng tomonga buzilishi sodir bo’lsa), yig’indi mantissasi (ishorasiz) nollar soniga chap tarafga siljitiladi va tartib nollar soniga kamaytiriladi.

Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida qo’shish amalining bajarilishi

EHM da qo’zg’aluvchi nuqtali sonlar ustida qo’shish amali

modifikasiyalashgan teskari yoki qo’shimcha kodlarda amalga oshiriladi va quyidagi ketma-ketlikda bajariladi.

1. 
   Birinchi sonning darajasidan, ikkinchi sonning darajasini ayirish yo’li bilan sonlarning darajasi taqqoslanadi. Agar darajalarni ayirganda nolga teng bo’lmasa, u holda darajasi kichik bo’lgan sonning mantissasi darajalar ayirmasining natijasiga qarab, o’ngga shuncha suriladi.
   
2. 
   Sonlarni algebraik qo’shish qoidasiga asosan (modifiksiyalashgan teskari va qo’shimcha kod orqali) matissalar qo’shiladi.
   
3. 
   Razryad setkasi oshib ketsa, u holda summada bitta razryad o’ngga suriladi va umumiy daraja oshadi.
   
4. 
   Mantissaning summasi to’g’ri kodga o’tkaziladi. Agar summaning qiymati 0,1 dan kichik bo’lsa, u holda chapga suriladi va daraja nechta surilsa, shuncha kamayadi.
   

Misol 1. Ikkita berilgan.

Ushbu sonlarni modifikasiyalashgan teskari kodda qo’shamiz:

1 yo’l.

2. yo’l

3 yo’l. Razryad setkasi (verguldan chapda) oshib ketgan, shuning uchun summada bitta razryad o’ngga mantiqiy suriladi.

4 yo’l.

Javob:

2.Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida ayirish amalining bajarilishi

Sonlarni ayirish xuddi qo’shish kabi bajariladi, lekin amalni bajarishdan oldin ayriluvchining ishorasi teskariga yoziladi.

3. 
   Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida ko’paytirish amalining bajarilishi
   

Ko’paytirish amali to’g’ri kodda qo’yidagi tartibda bajariladi.

1. 
   Ko’paytmaning ishorasi xuddi qo’zg’almas nuqtali sonlarni ko’paytirishdagi kabi aniqlanadi.
   
2. 
   Daraja ko’rsatgichlari qo’zg’almas nuqtali solarni qo’shish kabi qo’shiladi.
   
3. 
   Mantissalar qo’zg’almas nuqtali sonlari ko’paytirish kabi ko’paytiriladi.
   
4. 
   Ko’paytma verguldan keyingi sonlar-soniga qarab yaxlitlanadi.
   

Misol 2.

1. 
   1+1=0 (ko’paytmaning belgisi musbat).
   

2)

3)

Javob:

xu=+0,10011110+0001,

4.Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida bo’lish amalining bajarilishi

Sonlarni to’g’ri kodda bo’lish quyidagicha amlga oshiriladi.

1. 
   Bo’linmaning ishora belgisi
   

1+1=0, 0+0=0, 1+0=1; 0+1=1 kabi aniqlanadi.

2. 
   Bo’linmaning darajasi bo’linuvchi darajasidan bo’luvchi darajasini ayirish yo’li bilan aniqlanadi.
   
3. 
   Mantissani bo’lish qo’zg’aluvchi nuqtali sonlarni bo’lish kabi bajariladi.
   
4. 
   Agar mantisa 0,1 dan katta bo’lsa, bo’linmaning darajasi bitta razryad oshiriladi.
   

Misol 3. Berilgan x=-0,10000111-0100 va u=+0,10010111+0001 sonlarni bo’ling.

1. 
   1+0=1 (bo’linmaning ishorasi manfiy)
   
2. 
   R_x-R_u=(-0100)-(+0001)=-0101;
   

3.

Javob:

Dasturiy taminot

Ko’zg’aluvchi niqtali sonlar ustida arifmetik amallar bajarish dastiriy vositasi

 Bu dasturiy vosita asosan ikkilik sanok sistemada 1bayt (2, 4 va 8 bayt) uzunlikdagi sonlarni kushish va ayirishga muljallangan bulib, bu dasturiy vositani ishlatish uchun kuyidagi murojatni amalga oshirasiz. Bu dasturdagi Birinchi son katoriga bizga berilgan ayriladigan yoki kushiladigan ikkilik sonni kiritamiz. Ikkinchi son katoriga ayiruvchi yoki kushiluvchi sonni kiritamiz.

Sonlarni kushish kerak bulsa Kushish , ayirish kerak bulsa Ayirish tugmasini bosamiz. Natijada dastur bu sonlarni modifikasion kurinishga utkazib ayiradi yoki kushadi. Ularning natijasi xam modifikasion kurinishda bulib, dastur yana tugri kurinishda xam bizga takdim etadi.

Dasturiy vositaning ishlatishdagi uslubiy qo’llanma

Dastur bilan ishlash juda ham sodda va oson. Agar ikkita qo’zg’almas nuqali sonlarni bir biriga qo’shish kerak bo’lsa buning uchun mos sahifani ochami va o’sha sonlarni kiritamiz. Mos tumacha bosilganda qo’shish va ayrish bajariladi va natija maxsus kompionentlarda chiqariladi. Qo’zg’aluchi nuqtali sonlar uchun ham yuqoridagi amallar bajariladi, bunda sonnlarning darajalari alohida kiritiladi

MUSTAQIL ISHLAR

Quyidagi amallarni qo’zg’aluvchan nuqtali sonlar ustida

1. 
   Qo’shish
   
2. 
   Ayirish
   
3. 
   Ko’paytirish
   
4. 
   Bo’lish
   

amallarini bajaring bajaring:

1. a) 

b) 

e) 

f) 

2. a) 

b) 

e) 

f) 

3. a) 

b) 

e) 

f) 

4. a) 

b) 

e) 

f) 

5. a) 

b) 

e) 

f) 

6. a) 

b) 

e) 

f) 

7. a) 

b) 

e) 

f) 

8. a) 

b) 

e) 

f) 

9. a) 

b) 

e) 

f) 

10. a) 

b) 

e) 

f) 

11. a) 

b) 

e) 

f) 

12. a) 

b) 

e) 

f) 

13. a) 

b) 

e) 

f) 

14. a) 

b) 

e) 

f) 

15. a) 

b) 

e) 

f) 

Nazorat uchun savollar

7. 
   Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida qo’shish amali qanday bajariladi.
   
8. 
   Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida ayirish amali qanday bajariladi.
   
9. 
   Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida ko’paytirish amali qanday bajariladi.
   
10. 
    Qo’zg’aluvchan vergulli sonlar ustida bo’lish amali qanday bajariladi.
    
11. 
    Teskari kodda ayirish amali qanday bajariladi.
    
12. 
    Modifikasiyalashgan kodda qo’shish amali qanday bajariladi.
    

ASOSIY ADABIYOTLAR

6. 
   Aripov M.M. Informatika va hisoblash texnikasi asoslari. Universitet. 2001.
   
7. 
   Aripov M.M., Imomov R.M., va boshqalar. Informatika, informasion texnologiyalar.1- qism. –Toshkent: TDTU. 2001.
   
8. 
   A.A. Birshteyn, V.D.Filippov, V.N.Svetkov Elektronnыye vыchislitelnыye mashinы i programmirovaniye. M. 1975 . 254 s.
   
9. 
   Kasami T., Tokura N., Ivadari Ye., Inagaki Ya. Teoriya kodirovaniya. M. Mir. 1978.
   
10. 
    Berlekemp E. Algebraicheskaya teoriya kodirovaniya. M. Mir, 1971.
    

QO’SHIMCHA ADABIYOTLAR

7. 
   A.Abduqodirov va boshqalar. Hisoblash matematikasi va Programmalash. – Toshkent: O’qituvchi, 1989.
   
8. 
   Faysman F. Professionalnoye programmirovaniye na Turbo Paskal. –Moskva. 1992.
   
9. 
   Pilщikov V.N. Sbornik uprajneniy po yazыku Paskal. –Moskva: Nauka, 1989.