Reja: Tizimlar nazariyasi

Mavzu_№-_22_: Monitorlar. Monitorlarning turlari va tamoyillari
Reja:

1. 
   Monitorlar.
   
2. 
   Monitorlarning turlari va tamoyillari
   

Kompyuter monitori(monitor) — grafik, matnli ma’lumotlarni ekranga chiqarib berish uchun xizmat qiladigan qurilmadir, ekranga chiqarish monitor displeyi orqali amalga oshiriladi. Raqamli signallar (0 va 1) videokarta orqali Videosignallarga aylantirilib, monitor orqali odamlar tushunadigan ko‘rinishda namoyon bo‘ladi. Bundan ko‘rinib turibdiki, monitor mashina va odam orasidagi bog‘lovchidir.
Ma’lumotlarni ekranga chiqarish bo‘yicha monitor 2 xil ko‘rinishga ega:
Bu monitor ekranga faqat yozuv yoki raqamlarni chiqarib beradi, grafikalarni chiqara olmaydi, misol qilib dastlab chiqarilgan monitorlarni, kalkulyatorlar, peydjerlarni olish mumkin.
— grafik ko‘rinishda ko‘rsatuvchi monitor. Bu tur monitorlar raqam, yozuv, simvollardan tashqari grafikani ham namoyon qila oladi.
Asosan monitorlar, ishlash texnologiyasi bo‘yicha quyidagi turlarga bo‘linadi:

1. 
   Elektrnurli trubka asosida ishlaydigan monitor(CRT, ЭЛТmonitor). Bu turdagi monitor elektrnurli trubkadan chiqayotgan elektronlar asosida ishlaydi, elektronlar lominoform bilan qoplangan sloyga ichki tomondan urilib, 3 ta asosiy rang(qizil, yashil, ko‘k RGB) asosida qolgan ranglarni chiqaradi.
   

Hozirgi kunda bu turdagi monitor quyida keltirilgan kamchiliklari sababli, texnika bozorida o‘z o‘rnini yo‘qotdi:
— katta hajmdaligi;
— og‘irligi;
— elektro-magnit nurlanishning kuchliligi;
— elektr ta’minotni katta sarflashi.
Shunday bo‘lsa ham, bunday monitor rasm va boshqa ob’yektlarni aniq va tiniq ko‘rsata oladi, shu sababli arxitektor, dizayner va shunga o‘xshash kasb egalari CRT monitoridan voz kechishganligi yo‘q.

2. 
   Suyuqkristallardan tashkil topgan monitor(LCD — Liquid Crystal Display). Bu monitor to‘liq suyuq kristallardan tashkil topgan. Dastlab bunday texnologiya kalkulyatorlarda, kvars soatlarda qo‘llanib ko‘rilgan, keyinchalik monitorlarga ham ishlatila boshlangan. Asosi suyuqlik bo‘lganligi sababli, bu hildagi monitorning ko‘rish burchagi bo‘lib, monitordagi ob’yektlar har xil burchak ostida har xil(har xil rangda desa bo‘ladi) namoyon bo‘ladi.
   

Hozirgi kunda bu turdagi monitor IT bozorini egallab olgan, bunga sabab:
— hajmi kichik;
— yengil;
— elektro-magnit nurlanishlar kam;
— elektr toki kam sarflaydi.

3. 
   Plazmali monitorlar(PDP — gas-plazma display panel).Bu tur monitorning asosi gaz bilan to‘ldirilgan oynali paneldir.
   

Bu tur monitorlar hali unchalik rivojlanmagan, sababi
— qimmat;
— energi sarfi ko‘proq.
Shunday bo‘lsa ham, bu tur monitor keyinchalik butun bozorni egallashi kutilmoqda, afzalliklariga kelsak, eng asosiysi katta o‘lchamda mavjud va tasvirlar juda aniq ko‘rsatiladi.
Bulardan tashqari yana, svetodiodlardan tayyorlangan LED(light-emitting diode) monitor, proyektor, lazer monitorlar ham mavjud, lekin bular unchalik rivojlanmagan(ko‘p ishlatilishi mumkin, lekin talab kam).
Ko‘rsatishi bo‘yicha monitorlar ikki o‘lchamli(2D)yoki uch o‘lchamli(3D)bo‘lishi mumkin.
Monitorlar har xil portlar orqali kompyuter yoki boshqa qurilmalarga ulanishi mumkin, bunday portlarga misol qilib:VGA, USB, DVI, HDMI,.. kiradi.
Monitor ishlab chiqaradigan asosiy firmalar quyidagilar:
— Acer;
— Apple;
— Asus;
— BenQ;
— Philips;
— Samsung;
— LG.
Shaxsiy kompyuterlar quyidagi qurilmalardan tashkil topgan:

• 
  sistema bloki;
  
• 
  monitor;
  
• 
  klaviatura;
  
• 
  «sichqoncha»;
  
• 
  tashqi qurilmalar.
  

Monitor
Birinch kompyuterlarda monitor bo`lmagan, faqat yoni – o`chuvchi diodlampalar va natijalarni qog`ozga chop qiluvchi printer bo`lgan. Kompyuter texnikasi rivojlanishi bilan monitor paydo‘bo`lgan va hozirgi vaqtda u kompyuterning asosiy qurilalardan biri bo`lib xizmat qiladi.
Monitor – bu chiqarish qurilmasi bo`lib, kompyuterda matnli va grafikli ma’lumotlarni tasvirlash uchun xizmat qiladi. Monitorlar rangli va rangsiz bo`ladi. Foydalanuvchilarning nuqtayi nazariga ko`ra, monitorlarning asosiy xarakteristikalari quyidagilar hisoblanadi:

• 
  dioganal bo`yicha o`lchami;
  
• 
  tasvirlash qobilyati;
  
• 
  regeneratsiya chastotasi.
  

Monitor o`lchami. Monitor ekrani dioganal bo`yicha duyymlarda
hisoblanadi. O`lchamlar 9 duyyimdan (23 sm) to‘42 duyym (106 sm) orasida o`zgaradi. Ekran qancha katta bo`lsa, monitor shuncha qimmat bo`ladi. Hozirda 14, 15, 17, 19 va 21 duyymlilar keng tarqalgan. Katta o`lchamdagi monitorlarni nashiryotda va grafik ishlarda ishlatish yaxshi bo`lib, ekranda tasvirning barcha detallairni yaqqol ko`rinadi.
Tasvirlash qobilyati. Tasvirlash qobilyati ekranning gorizontali va vertikalidagi nuqtalar soni bilan beriladi. Ya’ni, tasvirlarni hosil qilishda ularni hosil qiluvchi piksellar (nuqtalar) o`lchovining katta – kichikligidir. “Tasvirlash qobilyati 800×600 ” ifodasi, monitor 600 ta gorizontal qatorning har birida 800 tadan nuqtalarni tasvirlashi mumkinligini anglatadi. Quyidagi tasvirlash qobilyati rejimlari standart hisoblanadi: 800×600, 1024×786, 1152×864 va yuqori. Monitorning bu xususiyati ekran nuqtalarining o`chovlari bilan aniqlanadi. Tasvirlash qobilyati 800×600 ga teng bo`lgan monitorlarda yaxshi tasvir piksel 0,31 mm ga, 1024×786 ga teng bo`lgan monitorlarda esa piksel 0,28 yoki 0,25 mm ga teng bo`lishi kerak. Tasvirlash qobilyati qancha katta bo`lsa shuncha tasvir sifati oshadi. Monitorning tez ishlashi uning adapteriga bog`liq bo`ladi. Matn rejimida monitorlar nisbatan tez ishlasa – da, grafik rejimda u sekinroq ishlaydi.
Regeneratsiya chastotasi. U monitor vasvirni ekranda necha sekunda to`liq namoyish etishini ko`rsatadi. Regeneratsiya chastotasi gertslarda (Гц) o`lchanadi. Chastota qancha katta bo`lsa, shuncha ko`p ishlash mumkin va ko`z kam charchaydi. Bu parametr videoadapter xarakteristikasiga ham bog`liqdir.
Videoadapter
Monitorning ishini maxsus plata boshqarib, uni videoadapter yoki videokarta deb ataydilar. Birinchi kompyuterlarda videokarta bo`lmagan. Tezkor xotirada ekran uchun xotiradan joy ajratilib, unga protsessor vasri haqida ma’lumot kiritgan. Monoxrom monitorlardan rangli monitorga o`tgandan va ekran imkoniyatlari ortgandan so`ng, grafik ma’lumotlarga videoxotiradan joy yetmay qoldi, protsessor esa tasvirlarni qayta ishlashga ulgirmadi. Ekranni boshqarishga taaluqli barcha operatsiyalar alohida bir blokka o`tkazildi – bu videoadapterdir.
Videoadapter alohida plat ko`rinishida bo`lib, sistema plataning ma’lumbir slotiga o`rnatiladi (hozirgi zamon ShK bu AGP slotidir). Videoadapter videokontrollyor, videoprotsessor va videoxotira funktsiyalarini bajaradi.
ShK lar paydo‘bo`lgandan boshlab videoadapterlar o`zgarib bordi:

• 
  MDA (Monochrom Display Adapter) – monoxrom,
  
• 
  CGA (Color Graphics Adapter) – 4 xil rangli,
  
• 
  EGA (Enchanced Graphics Adapter) – 16 xil rangli,
  
• 
  VGA (VideoGraphics Array) – 256 xil rangli,
  
• 
  SVGA (Super VGA) – 16,7 mln. xil ranggacha.
  

Hozirgi kunda IBM PC kompyuterlari asosan SVGA monitorlari
bilan, NOTEBOOK lar esa suyuqkristalli monitorlar bilan ta’minlangan.
Videoxotira.
Videoxotira monitor ekranida Videoma’lumotlarni (videotasvirlarni) saqlab turish uchun ishlatiladi. Shuni aytish lozimki, videotasvirlar (ayniqsa rangli) kompyuter xotirasidan ko`p joy egallaydi. Shuning uchun Videoxotira hajmi qancha katta bo`lsa, shuncha yaxshi albatta.
Kompyuter bilan bo‘ladigan bevosita muloqatni ekranda ko‘rish uchun monitor xizmat qiladi. Monitor ikki xil rejimda: matn yoki grafik ma’lumot chiqaradi
Matnli rejimda displey ekrani shartli ravishda 80 ta ustunga, 25 satrga bo‘linadi. Xar bir belgi joyga 256 simvoldan biri mos kelishi mumkin.
Grafik rejimda axborotlar nuqtalar to‘plamidan iborat bo‘lib, xar bir nuqta rangga egadir. (ranglar jilosi 16 rangdan 16,8 mln.ranggacha). Nuqtalar soni qancha oshsa, tasvirlar sifati shuncha oshadi. Monitorlar quyidagi imkoniyatli bo‘lishi mumkin. 640 x 200 nuqtalardan 1600×1280 nuqtalarni hosil qilishi mumkin.
Monitorlar monixrom (oq-qora) va razmerlari (14 dyumdan – 21, 24 dyumgacha) bilan farqlanadi. Ekrandagi minimal (nuqtaviy) tasvirning ko‘rinishi piskel ( picture element) deyiladi. Odatda EGA adapteri to‘rtvurchakli piksel tashkil qilsa, 640×350 nuqtalar hosil qila oladi. VGA – 640×480, SVGA – 640×480, 800×600, 1024×768 – kvadratni hosil qiladi. Kompyuterga monitor ulash uchun videoadapter zarur.
Videoadarter – tasvir to‘g‘risidagi ma’lumotlar saqlanadigan xotiraning muayyan qismini monitorda aks ettiruvchi signalni, hamda sinxronizasiya signallarini gorizontal (satrli) va vertikal (ustun )taqsimlab, shakllantirishdan iborat.
Monitor sifati bo‘yicha : ekrandagi kadrlar chastotasi – 75 Gs ni tashkil etishi lozim. Bu holda monitor sekundiga 80, yaxshi monitorlar 100 kadrni o‘tkazishi mumkin. Notebook kompyuterlari monitori suyuq kristalli monitorlardir.

Monitor. Monitor (displey) kompyuterda matn va grafik ma’lumotlarni tasvirlash (ko‘rish) uchun xizmat qiladi. Garchand tashqi ko‘rinishidan u televizorga o‘xshab ketsada, ular bajaradigan ishlari bilan keskin farq qiladilar. Monitorlar rangli va rangsiz bo‘ladi. Monitor asosiy xarakteristikalaridan biri uning tasvirlash qobiliyatidir. Tashqi qurilmalar quyidagi uskunalardan iborat: Printer, skaner, modem, strimer, grafik quruvchi va boshqalar.