Режа: Сюжет нима? Г. Поспелов, М. Горький Т. Сильманларнинг сюжет ҳақидаги фикрлари Абдулла Қаҳҳор асарларида сюжет А.Қодирий "Ўтган кунлар" учун танлаган сюжет Хроникали ва концентрик сюжет Бадиий асар сюжети турлари Пролог ва эпилог Сюжет ўзи

Воқеа ривожи ва кульминация

Тугундан кейинги воқеалар занжири воқеа ривожи деб юритилади. Одатда сюжет воқеалари босқичма-босқич ривожлантириб борилади. Асардаги воқеалар ривожининг энг юқори нуқтаси, ундаги конфликт бениҳоя кучайган ўрни кульминация деб юритилади. Масалан, "Меҳробдан чаён"да Анварнинг хон билан тўқнашуви кульминацион нуқта саналади. Айни шу нуқтада қаҳрамоннинг муҳит билан зиддияти ўзининг энг юқори даражасига кўтарилади ва ўз ифодасини топади.
Кульминация энди асар воқеаларининг ечимга томон интилишини, бир томонга ҳал бўлишини тақозо қилади.

Ечим

Ечим сюжет воқеалари ривожининг якуни, уларнинг ниҳоясида қаҳрамонлар руҳиятида, тақдирида юзага келган ҳолатдир. Ечимда конфликтли ҳолат, қаҳрамонлар орасидаги зиддиятлар ўзининг бадиий ечимини
топади. Бироқ буни қоида мақомида тушунмаслик лозим. Сабаби, бу хил ечим кўпроқ макон ва замонда чекланган сюжетларга(драматик асарлар, шунингдек, концентриклик даражаси юқори бўлган эпик асарлар) хосдир. Кўплаб асарларда эса ечимдан сўнг ҳам зиддиятлар, қаҳрамонлар тақдиридаги чигалликлар ҳал қилинмаганича қолаверадики, бу ўқувчини ўйлашга, мушоҳада қилишга ундайди. Яъни, том маънодаги ечимнинг мавжуд эмаслиги асарнинг таъсир кучини, ўқувчининг ижодий фаоллигини оширишга хизмат қилувчи усулга айланади. Масалан, П.Қодировнинг "Эрк", О.Ёқубовнинг "Матлуба", "Қанот жуфт бўлади", Х.Султоновнинг "Саодат соҳили" каби қиссаларида худди шундай ҳолга дуч келинади. Демак, ечимни асарда қўйилган конфликтнинг ечими сифатида эмас, балки ундаги воқеалар ривожининг якуни, натижаси сифатида тушунилгани тўғрироқ бўлади.

Пролог ва Эпилог

Айрим адабиётларда пролог ва эпилог ҳам сюжет элементи сифатида кўрсатилади. Шунингдек, баъзи асарлар борки, уларда қаҳрамонларнинг асарнинг сюжет вақтидан олдинги (олдинги тарих - "предистория") ёки кейинги ҳаёти (кейинги тарих - "последуюҳая история") ҳақида маълумот берилади(ёки тасвирланади)ки, улар ҳам сюжет элементлари қаторида саналади. Бироқ бу унсурлар сюжетга бевосита боғлиқ эмас, улар кўпроқ композицияга алоқадор элементлардир. Масалан, "Ўтган кунлар"даги муқаддима, "Кеча ва кундуз"даги баҳор лавҳаси - пролог, "Ўтган кунлар" романидаги Отабекнинг қабристонда Зайнаб билан тўқнаш келиши — эпилог, унинг кейинги ҳаёти ҳақидаги маълумотлар "кейинги тарих" сифатида олиниши мумкин.