Режа: Суюқликлар кинематикаси ва динамикаси асослари. Суюқликларда ҳаракат турлари 2

3-мавзу. Суюқликлар кинематикаси ва динамикаси асослари (2 соат лаборатория иши).
Режа:
1. Суюқликлар кинематикаси ва динамикаси асослари. Суюқликларда ҳаракат турлари
2. Гидродинамиканинг асосий масаласи ва услуби.
3. Идеал суюқлик оқимчаси учун Бернулли тенгламаси, Бернулли тенгламасининг геометрик, энергетик ва физик хоссалари.
Асосий тушунчалар:Суюқликлар кинематикаси ва динамикаси асослари. Суюқликларда ҳаракат турлари. Гидродинамиканинг асосий масаласи ва услуби. Суюқликнинг барқарор ва беқарор ҳаракатлари. Оқимчалик ҳаракат хақида асосий тушунчалар. Оқим чизиғи, оқим найчаси ва оқимча суюқлик оқимлари, узлуксизлик тенгламаси. Идеал суюқлик оқимчаси учун Бернулли тенгламаси, Бернулли тенгламасининг геометрик, энергетик ва физик хоссалари. Пезометрик чизиқлар. Реал суюқликлар элементар оқимчаси учун Бернулли тенгламаси. Гидравлик йўқотиш хақида тушунча. Гидравлик йўқотишни икки тури. Тезлик ва сарфни ўлчаш усуллари ҳамда асбоблари.
СУЮҚЛИК КИНЕМАТИКАСИ
Гидравликанинг гидродинамика бўлимида ҳаракатдаги суюқлик қонунлари ўрганилади ва уламинг амалиётда қўлланиши кўрилади.
Гидродинамиканинг асосий параметрлари тезлик ва босимдир. Тезлик ва босим вақт ва координата бўйича ўзгарувчандир.
Суюқлик ҳаракатини ўрганиш анча мураккаб жараён бўлиб, бунинг асосий сабабларидан бири ички ишқаланиш кучларини аниқлашдадир. Шунинг учун суюқлик ҳаракатини ўрганишда ҳар хил модель ва схемалар қабул қилинган.
Суюқлик ҳаракатининг турлари
Суюқлик ҳаракатининг асосий туриарини кўрамиз:
1. Барқарор ва беқарор ҳаракат.
Ҳаракат давомида суюқликнинг тезлиги ва босими вақт давомида ўзгариб турса, бундай ҳаракат беқарор ҳаракат дейилади.
у=ф(х,й,з,т)
П=ф(х, й, з, т)
Ҳаракат давомида суюқликнинг тезлиги ва босими вақт давомида ўзгармаса, бундай ҳаракат барқарор ҳаракат дейилади.
у=ф(х,й,з)
П=ф(х, й, з)
2. Текис ва нотекис ҳаракат.
Суюқлик заррачасининг ҳаракат ёъналиши давомида тезлиги ўзгармаса бундай ҳаракат текис ҳаракат дейилади
Суюқлик заррачасининг ҳаракат ёъналиши давомида тезлиги ўзгариб борса, бундай ҳаракат нотекис ҳаракат дейилади.
3. Дамли (напорли) ва дамсиз (напорсиз) ҳаракат.
Ҳаракатдаги суюқлиқ эркин сиртга эга бўлмаса, бундай ҳаракат дамли ҳаракатдейилади.
Ҳаракатдаги суюқлик эркин сиртга эга бўлса, бундай ҳаракат дамсиз ҳаракатдейилади.
ОҚИМНИНГ АСОСИЙ ГИДРАВЛИК ЭЛЕМЕНТЛАРИ
Ҳаракат кесими - оқимга перпендикуляр юза ёки оқим кўндаланг кесими юзаси – ω.
Сарф - вақт давомида ҳаракат кесимидан ўтаётган суюқлик миқдори - Қ.
Қ=W/т
Сарф ўлчов бирлиги: м³/с; 1/с
Элементар струйка (сув оқимининг бўлаги) сарфи:
дҚ=уд ω.
Оқим сарфи:
Қ=Вω,
бу ерда: W- суюқлик ҳажми; т - вақт.
Ҳўлланган периметр - оқим ва қаттиқ сирт чегараси;
Турли шаклдаги канал ва қувурлар учун ҳўлланган периметр қуйидагича аниқланади:
Тўғри тўртбурчак канал учун:
х=2ҳ+б;
Трапесеидал канал учун:
;
Цилиндрик қувурлар учун:
.
Гидравлик радҳис - оқим ҳаракат кесими ω нинг ҳўлланган периметри х га нисбати:
Р=ω/х.
Ўртача тезлик – суюқлик сарфининг ҳаракат кесимига нисбати:
.
Назорат саволлари:
1. Суюқликлар кинематикаси ва динамикаси асослари ҳақида билганларингизни ёритиб беринг.
2. Суюқликларда ҳаракат турлари ҳақида маълумот беринг.
3. Идеал суюқлик оқимчаси учун Бернулли тенгламасини айтиб беринг.