4. Sug'urta firibgarligiga qarshi kurashda xorij tajribasi Avtosug'urta bilan bog'liq qallobliklar Rossiyadan ko'ra kengroq AQSH hissasiga to'g'ri keladi. Sug'urtachilar tomonidan to'langan jami qoplamalarining 14-18% i firibgarlaming foydasiga to'g'ri keladi. Firibgarlikka qarshi kurash hozirgi kunda Birlashma (Coalition Against Insurance Fraud. CIAF), firibgarlik oqibatida AQSHda 14 mlrd $ zarar ko'rilgan. AQSH (Insuranc Research Council) sug'urta tadqiqotlar kengashi xabariga ko'ra har uchta zarar ko'rgan avtomobillarga kompensatsiya bo'vicha talabnoma bir firibgarlikka to'g'ri keladi. Ekspertlar bahosiga ko'ra AQSH sug'urta kompaniyalari har yili yoi transport hodisasi bo'vicha havdovchilaming javobgarligi bo'yicha 6.5 mlrd $. jismoniy zarar bo'yicha esa 2.7 mlrd $ kompensatsiya to'lovlarini amalga oshirarkan. Yo'l transport hodisasi tufayli sog'lig'iga to'lovlar qay tarzda olinishi: AQSH sug'urta tizimida .,no-fault” qoidasi amal qiladi, bunga ko'ra zarar ko'rgan sug'urtalanuvchiga avbdor kimligidan qat’iyy nazar ko'rilgan zarar to'lab beriladi. Bunday tizim sog'liqni sug'urtasida Personal Injury' Protection yoki PIP deb nomlanadi. Bu tizim bilan bog'liq bo'lgan firibgarchiliklar quvidagicha: yo'l transport hodisasidan keyin sog'lig'iga vetkazilgan zarami to'lanishi bo'yicha da'volami beravotgan yo'lovchilar avtomobilda umuman bo'lishmagan. Sug'urtalovchi kompaniya ko'pgina bunday hollarda to'lab berishgan. Bundan tashqari, qonunan, sug'urtalangan shaxs baxtsiz hodisadan keyin 180 kun ichida sug'urta tovonini olishni talab qilishi mumkin. sug'urtalovchi esa 30 kun ichida yoki to'lovni amalga oshirishi yoki rad javobini berishi kerak hisoblanadi. Ta'kidlanganidek. AQSH sug'urta bozorida shaxsiy va tibbiy sug'urtasi bo'yicha firibgarliklar anchaginani tashkil etadi. AQSHning bir qator shtatlarida shunday ahvolni ko'rishimiz mumkin. Masalan Nyu-Yorkda 55%ni tashkil etadi. 2000 vilda yoi transport hodisalaridan keyin sog'lig'iga yetgazilgan zararlar bo'yicha da'volar miqdori 33%ga ortdi. Oxirgi 10 yillikda bu yo'nalishdagi firibgarlikliklar soni ham ikki barobarga oshganini ko'rsatadi: 1995 yilda 4393tani tashkil etgan bo'lsa. 2005 yilga kelib esa 12372 tani tashkil etdi. Bu har bir sug'urtalanuvchidan olingan 100$ mukofotga 177$ firibgarlaming da’volari oqibatida to'lab berilayotganligini bildiradi. 362 2005 yilda AQSHda yuz bergan kuchli to'fondan keyin yetkazilgan zararlar bo‘yicha da'volaming ko'pchiligi avtomobillami vonib ketganligini sabab qilib ko'rsatishgan. Kevin bu avtomobillar vonib ketgan emas, balki boshqa shtatda sotilib ketganligini ko‘rishimiz mumkin. Germaniya. AQSH. Fransiyada ko'pgina shunga o‘xshash hodisalar ro‘v bergan, bunga misol qilib. o‘z avtomobilini sug’urta qildirgan shaxslar sug'urta summasini olish maqsadida ularga atayin o't qo'yib yuborashadi, surishtiruv paytlarida esa yolg'on guvohlik berishadi. 4- Sag ‘urtalangan transport vositalarini o 'g'irlanishini uyushtirish Jinoyatchilar sug'urta shartnomasiga ega bo'lishgandan keyin, o‘g‘rilikni uyushtirishni rejalashtirishadi. Bundav usul ayniqsa, Latviya, Polsha, Germaniya va Fransiyada keng tarqalgan. Jinoyatchilar o'g'irlab ketuvchilar bilan til biriktirgan holda kelishib olishadi. (bundav holatlar Rossiva fuqarolari yoki Sharqiv YEvropa davlatlar fuqarolarida ko‘proq kuzatiladi). Avtomobil egasi o‘zi ixtiyoriy ravishda kalitni o 'g ’riga topshiradi. Sug'urta kontpaniyasidan olinadigan summaga yangi avtomobilga ega bo'lish maqsadida rozilik bildiradi. Masalan: 2005 yilda Vashingtonda ikki o'rtoq o'rtacha qiymati 50 000$ turadigan BMW rusumli avtomobilni o'g'irlanishini kelishib olishadi. Ular avtomobilni maydalab qismlarga bo'lib sotishni kelishib bo'lgan. Qolgan kuzovni hamda boshqa qismlarini yondirib yuborishgan. Ular tez orada sug'urta summasini olishni ko'zlashgan edi. Lekin ulaming bu operatsiyasini politsiya xodimlari sezib qolishadi. Yo'l transport hodisasidan keyin tomonlaming almashib qolinishi. Firibgarlar o'zlari tashabbusi bilan yo'l transport hodisasini keltirib chiqarishadi. Shu bilan birga o'zlaridan iz qoldirmaslik maqsadida begunoh haydovchilami qurbon qilishdan ham toyishmaydi. O'zlarini jabrlanuvchi qilib ko'rsatishadi. i- Yo ‘l transport hodisasini keltirib chiqarish Bundav holatlarda qalloblar yo'l transport hodisasini sun'iy ravishda keltirib chiqarish uchun qasddan vo'ldagi har xil narsalarga yoki to'siqlarga to'qnashib sug'urta summasiga ega bo'lmoqchi bo'lishadi. Ular yolg'on guvohlik beruvchi hamda bu vaziyatga umuman aloqador bo'lmagan ishtirokchilar bilan til biriktirgan holda ulardan yolg'on guvohlik oldiradilar. Masalan: AQSHda 9ta jismoniy shaxs va 4ta yuridik shaxslar 129ta firibgarlik ishlarilari aybdor deb topilganlar. Ular ko'pincha mototsikl bilan bunday vaziyatlami keltirib chiqarishgan yoki bo'lmasa shu bilan bog'liq bo'lgan hujjatlami soxtalashtirishgan. Sug'urtalanuvchilar mototsiklga zararlangan qismini o'matishgan va kompaniyaga ta'mirlash uchun evakuatsiya, transport vositasini saqlanganligi uchun 363 -k T a b iiy o f a tla r n a tija s id a a v to m o b illa r n i a t a y in y o ‘q o tilish i soxta hisoblar taqdim etishadi. Tergovchilar 200dan ortiq jami summasi 2 min Sga teng bo'Igan shubhali daA’olami fosh qilishga erishishgan. 140 dan ortiq maxbuslar bilan hozirgi kunda tergov ishlari olib borilmoqda. -A- Soxta ravish da sug‘urta hodisasidan keyin zarar miqdorini oshirib ko ‘rsatish Hodisadan so‘ng firibgarlar yetkazilgan zarardan ko‘ra ko'proq miqdorda pul undirish maqsadida avtomobilga o'zlari ham ziyon yetkazib turib bulaming hammasi hodisa oqibatida yuzaga kelganligini isbotlashga harakat qilishadi. -4- Sug‘urta obyekti haqida risklarniyashirishyoki buzib ko'rsatish Bunday vaziyatda firibgarlar sug'urta mukofotini kamaytirib ko'rsatish maqsadida kompaniyaga yolg'on madumotlar berishadi va shu bilan mukofotni kamroq to‘lab polisga ega bo‘lib olishadi. 4- Politsiya xodimlarining qalbaki bayonnomalari Bunday vaziyatlarda firibgarlar politsiya xodimlari bilan til biriktirgan holatda bayonnomada yolg'on ko'rsatmalar orqali kompaniyadan ko'proq pul undirmoqchi bo lishadi. Masalan: politsiya xodimi Kevlin Ruts 2011 yilda yolg'on bayonnomalar tuzib 2 oy ichida qariyb 9000$ olishga erishgan. Hozir uning ustidan jinoyat ishi ochilib tergov ishlari olib borilmoqda. 4- Avtoservislarda ta'mirlashdan so‘ng qiymatni oshib ko‘rsatilishi. Ustalar ta’mirdan so'ng zarardan ortiq bo‘lgan hisob-kitob chekini taqdim etishadi. Masalan: avtoservis ustalari Stiv Moralz va Brayn Bogart 2005 yilda haqqoniy zarar miqdorini oshirib ko'rsatib mijozlarga chek taqdim etishgan va bu orqali o‘zIari ham manfaatdor boMgan. Boshlariga tushgan ayvorlik hiyla, qalbaki va yolg‘on axborotlar bilan duch kelgan sug'urta kompaniyalari nima qilishi kerak? Olimlar tomonidan amaliyotchilar. yuristlar, detektivlar tomonidan bunday sug‘urta kompaniyalariga yordam berish maqsadida bir qancha ko'rsatmalar yaratilgan. Ishning eng birlamchi va asosiy tomoni shundan iboratki, yuz minglab hujjatlardan iborat bo‘lgan minglab da’volardan shubhali ko'ringan sug‘urta hodisalarini tanlab olishi kerak. Bunday shubhani topish mushkul emas. chunki firibgarlari haqiqiy sug'urta hodisasini yarata olmaydi. Chunki ayrim joylarda nuqsoni bo'ladi. Shuningdek bu verda hamma narsa bir tekis emasligini isbotlab turuvchi holatlar, belgilar yoki oddiy qilib aytganda signallar bo'ladi. Yo'l transport hodisasini yolg'on uyushtirib sug'urta kompaniyalarini aldamoqchi bo'lgan bir nechta holatlami ko'rib chiqamiz. 1-jadvalda ko'rinib turibdiki firibgarlikni amalga oshirish uchun qo'llangan usul o'zida firibgarlikni fosh etuvchi belgilami oladi. 364 Misol uchun biz atigi bir nechta indikator keldirdik. Amaliyotda YHH bilan bog'liq hodisalar 130dan ortiq indikator. 250dan ortiq firibgarlikni ochish bo'yicha chora tadbirlami o‘z ichiga oladi. Shuning uchun firibgailik belgilarini bilgan odam bir qarashda bir xil ko‘ringan minglab sug'urta hodisalari ichidan yuzlab qalbakilami topa oladi. Sug'urta firibgarligiga qarshi kurashning xorij tajribasi. aniqlangan firibgarliklarga misollar: Sug'urta jinoyatchiligiga qarshi kurashda asosiy rol. huquq-tartibot organlariga beriladi. Shu bilan birga, tegishli xizmatlar. sug'urta idoralari va kompanivalari xodimlari roli sug'urta jinoyatchiligi oldini olish va aniqlash uchun katta ahamiyatga ega. Aynan ular birinchi bo'lib jinoyatchilar va ulaming turli jinoiy sxemalar bilan kontaktda boiishadi. Sug'urta sohasidagi jinoyatchilikka qarshi kurashda xalqaro tajriba. Sug'urta sohasida firibgarlik qarshi kurash individual sug'urta kompanivalari va sug'urta birlashmalari tomonidan amalga oshiriladi. Transport vositalari sug'urtasidagi jinoyatlami asosiy maqsadini 3 guruxga ajratish mumkin: 1- guruh: Sug'urta mukofotidan katta sug'urta summasini olish: 2- guruh:Sug‘urta summasini noqonuniy qo'lga kiritish; 3- guruh: Sug'urta pulini noqonuniy ko'paytirish
