Reja: “Standart kost” tizimining xususiyati va mohiyati

3-jadval
Bevosita va bilvosita xarajatlarning tasniflanishi

№	Xarajatlarning turlari	Xarajatlar turlari
		Hisobning an’anaviy tizimida	“JIT” hisob tizimida
	Mehnat xarajatlari	Bevosita	Bevosita
	Moddiy xarajatlar	Bevosita	Bevosita
	Materiallarni qayta ishlash	Bilvosita	Bevosita
	Ta’mirlash va texnik xizmat	Bilvosita	Bevosita
	Energiya ta’minoti	Bevosita	Bevosita
	Joriy xarajatlar	Bilvosita	Bevosita
	Sifat kuzatuvi	Bilvosita	Bevosita
	Binolar va inshootlar amortizasiyasi	Bilvosita	Bilvosita
	Sug’urta to’lovlari, soliq va yig’imlar	Bilvosita	Bilvosita
	Binolar ijarasi	Bilvosita	Bilvosita
	Texnologik jihozlar amortizasiyasi	Bilvosita	Bevosita
	Ishlab chiqarishga xizmat ko’rsatish	Bilvosita	Bilvosita

Bunday nomuvofiqlik:

1. 
   korxonaning rejalashtirilgan zaruriy ehtiyojlarini inobatga olmasdan moddiy boyliklar zahiralarini ortiqcha to’planishiga sabab bo’ladi;
   
2. 
   me’yoriy ko’rsatkichlar asosida samaradorlikni baholash natijasida sotish hajmi va mahsulot sifatiga qaraganda ishlab chiqarish hajmining ustuvorligiga bo’lgan e’tiborni kuchaytiradi.
   

“JIT hisob tizimi quyidagi ko’pgina afzalliklarga ega:

• 
  uni qo’llash tovar-moddiy zahiralarining ortiqcha to’planishib qolishini oldini oladi.
  
• 
  korxona faoliyatida “JIT” hisob tizimidan foydalanish olingan buyurtmalarni bajarilish imkoniyatlarini oshiradi, chunki bunda materiallarni xarid qilish va saqlashga kam vaqt sarflanadi. Buyurtmalarni bajarish jarayonining soddalashishi aylanma mablag’larni ham ancha tejalishini ta’minlaydi. Bunday sharoitda ishlab chiqarish grafigi bo’yicha ishlab chiqarilayotgan mahsulot hajmi qisqaradi. Bu holat esa korxonaga bozor kon’yunkturasi talablaridan kelib chiqqan holda vaqtdan yutishga imkon beradi.
  

Bunda korxonaga foydali bo’lgan va bozorgir mahsulotlar ishlab chiqarishga tezkor o’tish munosabati bilan mayda turkumli mahsulotlarni ishlab chiqarishning ham yuqori moslashuvchanligiga erishiladi.
Mazkur tizimni joriy etishda mahsulot sifatining yaxshilanishi kuzatiladi. Buyurtma berilgan mahsulot miqdori katta bo’lmaganda sifat bilan bog’liq muammo tez hal bo’ladi va tuzatishlar zudlik bilan kiritiladi.
Yuqoridagilardan tashqari “JIT” hisob tizimining boshqa afzalliklari ham mavjud:

• 
  tovar-moddiy zahiralarining to’planib qolish xavfi kamayadi;
  
• 
  materiallar va tayyor mahsulotlar zahiralari uchun omborxonalarni saqlashga sarflanadigan ma’muriy xarajatlar qisqaradi;
  
• 
  mahsulot sifatini oshirish hisobiga asosiy material xarajatlari qisqaradi;
  
• 
  yaroqsiz mahsulot ishlab chiqarish tufayli zarar ko’rish ehtimoli va qayta ishlash xarajatlari kamayadi.
  

Shu bilan birga, “JIT” hisob tizimi ishlab chiqarish hisobi xususiyatlariga ham ta’sir ko’rsatadi. Uni qo’llash orqali bilvosita xarajatlarni kamaytirishga e’tibor kuchayadi. Bunday hol xarajat turlari o’rtasida turli taqsimot bazalaridan foydalanish zaruratini kamaytiradi, shu bilan birga xarajatlar kalkulyasiyasining aniqligi ortadi.