Reja: “Standart kost” tizimining xususiyati va mohiyati

2-jadval
“ABS” korxonasi ma’lumotlari asosida “Direkt-kosting” va mahsulotning to’liq tannarxini hisoblash tizimlari bo’yicha korxona moliyaviy natijasini aniqlashning qiyosiy ko’rinishi

№	“Direkt-kosting” tizimi bo’yicha	Summa	№	To’liq tannarx usuli bo’yicha	Summa
1. 2. 3. 4. 5.	Mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan tushgan tushum O’zgaruvchan xarajatlar (sotilgan mahsulot (to-var, ish, xizmat)larning tannarxi) Marjinal daromad (1o’-2o’) (mahsulot (tovar, ish, xizmat)larni sotishning yalpi foydasi (zarar)) Doimiy xarajatlar (davr xarajatlari) Asosiy (operasion) foyda (zarar)	358357 288916 69441 45568 23873	1 2 3	Mahsulot (tovar, ish va xizmat)larni sotishdan tushgan tushum Sotilgan mahsu-lotlarning to’liq tannarxi Asosiy (operasion) foyda (zarar)	358357 334484 23873

“Direkt-kosting” hisobi tizimining asosiy afzalliklari quyidagilar:

• 
  mahsulot tannarxini hisoblashdagi soddalashtirish va aniqlik (chunki, tannarx faqat o’zgaruvchan xarajatlar qismidagina rejalashtiriladi va hisobga olinadi);
  
• 
  mahsulot turlari o’rtasida doimiy xarajatlarni shartli taqsimlash uchun murakkab hisob-kitoblar qilinmasligi (ular mahsulot tannarxi tarkibiga kiritilmaydi va moliyaviy natijalar hisobidan qoplanadi);
  
• 
  rentabellik darajasi (zararsizlik nuqtasi, sotish hajmi), mahsulot bahosining quyi chegarasini aniqlash imkoniyati;
  
• 
  mahsulotning xilma-xil turlari bo’yicha rentabellik darajasini qiyosiy tahlil qilish imkoniyati;
  
• 
  mahsulot ishlab chiqarish va sotishning qulay dasturini aniqlash imkoniyati;
  
• 
  o’zi ishlab chiqargan mahsulot yoki xizmatlar hamda ularni chetdan sotib olishdagi tanlov imkoniyati.
  

Shuningdek, “Direkt-kosting” tizimining nazariy va amaliy jihatlarini tadqiq qilish unga xos bo’lgan quyidagi kamchiliklarni aniqlashga imkon beradi:

• 
  raqobat kurashida baholarni sun’iy ravishda pasaytirish kuzatilsa, doimiy xarajatlar marjinal daromad hisobidan o’oplanishi mumkin bo’lmaydi ya’ni korxona zarar ko’ra boshlaydi.
  
• 
  “Direkt-kosting” tizimini muxoliflarining fikricha, bu tizim ishlab chiqarilgan mahsulotning to’liq tannarxini schetlar tizimida aniqlash mushkul. Shu bois, tayyor mahsulot yoki tugallanmagan ishlab chiqirishning to’liq tannarxini aniqlash zarur bo’lganda shartli-doimiy xarajatlarni qo’shimcha tarzda taqsimlash talab etiladi.
  
• 
  faqat ishlab chiqarish tannarxi ya’ni moddalarni qisqartirilgan nomenklatura nuqtai-nazaridan hisob olib borish hisob talablariga javob bermaydi, chunki bunda zaruriy mahsulotning to’la tannarxi hisob-kitob qilinmaydi.
  

“Direkt-kosting” tizimi elementlarini respublikamiz amaliyotiga qo’llashda 1994 yil burilish davri bo’ldi. Bunda korxonalar asta-sekin tannarxni kalkulyasiya qilishning O’zbekiston hisobi uchun noan’anaviy bo’lgan usulini o’zlashtira boshladilar. Bu usul “Direkt-kosting” tizimi asosida joriy qilina boshladi.